• Sonuç bulunamadı

Nispi (Aksi İspat Edilebilen) Götürü Tazminat

Belgede Götürü tazminat (sayfa 80-83)

1.5 Götürü Tazminatın Türleri

1.5.2 Nispi (Aksi İspat Edilebilen) Götürü Tazminat

Bazı hallerde, sözleşmenin ihlal edilmesi halinde ödenecek tazminat miktarı götürü olarak belirlenir ve taraflara, sözleşmenin ihlal edilmesi nedeniyle meydana gelen gerçek zararın, götürü tazminat miktarından farklı olduğunu ispat etme imkanı tanınır. Bu gibi hallerde nispi (aksi ispat edilebilen) götürü tazminat anlaşması söz konusu olur373. Nispi götürü tazminat anlaşmasının söz konusu olması durumunda anlaşma ile belirlenen götürü miktar, yalnızca tazminat alacaklısının veya borçlusunun, sözleşmenin ihlal edilmesi nedeniyle meydana gelen gerçek zararın, götürü tazminat miktarından farklı olduğunu ispat edemediği hallerde ödenir374. Bu noktada tarafların sözleşmesel bir karine oluşturdukları

söylenebilir375

.

Nispi götürü tazminat anlaşmasının söz konusu olması halinde, tazminat borçlusu, sözleşmenin ihlal edilmesi nedeniyle meydana gelen zararın, götürü tazminat miktarından

371 Belirtmek gerekir ki, götürü tazminat anlaşmasında belirlenen miktarın aksini ispat etme imkanının olup olmadığına ilişkin taraflar arasında herhangi bir anlaşma yapılmamış olması, yukarıda belirtilen ve tarafların da götürü tazminat anlaşmasında belirlenen miktarın aksini ispat etme imkanına sahip olmadığı dördüncü ihtimale tekabül etmez. Bu nedenle, götürü tazminat anlaşmasında belirlenen miktarın aksini ispat etme imkanının olup olmadığına ilişkin taraflar aralarında herhangi bir anlaşma yapmamış iseler, sözleşmenin ihlal edilmesi halinde ortaya çıkan zararın, götürü tazminat anlaşmasında belirlenen miktarın, çok altında kalması veya çok üstüne çıkması, başka bir deyişle götürü tazminat anlaşmasında belirlenen miktar ile gerçek zarar arasındaki farkın çok büyük olması halinde, tarafların başvurabileceği hukuki bir imkan olup olmadığı ayrı bir inceleme konusudur. Bu konuya ilişkin detaylı açıklama için bkz. aşağıda Dördüncü Bölüm, §2. Götürü Tazminata Hakimin Müdahalesi.

372

Oertli, N.51; Benjamin, s.604. 373 Oertli, N.53; Kapancı, s.669. 374 Oertli, N.53.

daha az olduğunu ispat edebilir veya tazminat alacaklısı, sözleşmenin ihlal edilmesi nedeniyle meydana gelen zararın, götürü tazminat miktarından daha fazla olduğunu ispat edebilir. Aksi takdirde, tazminat alacaklısı yalnızca götürü tazminatı talep edebilir; tazminat borçlusu da götürü tazminatı ödemek zorunda kalır. Nispi götürü tazminat anlaşmaları, zararın varlığı ve kapsamının ispatı noktasında da ispat yükü dağılımı bakımından bir takım değişiklikleri beraberinde getirmektedir. TBK md.50 f.1 uyarınca zarar gören, zararını ispat yükü altındadır. Buna göre, zarar gören hem zararın varlığını hem de zararın miktarını ispat yükü altındadır. Başka bir deyişle, zararın varlığını ve miktarını ispat edememe riskini, zarar gören taşır. Ancak nispi götürü tazminat anlaşmalarının söz konusu olduğu hallerde, sözleşmenin ihlal edilmesi nedeniyle zarara uğrayan tazminat alacaklısının zararın varlığını ve miktarını ispat edememe riskini, götürü tazminat anlaşması ile belirlenen miktara kadar tazminat borçlusu taşır. Çünkü nispi götürü tazminat anlaşmalarının söz konusu olduğu hallerde, tazminat borçlusu, tazminat alacaklısının aslında herhangi bir zarara uğramadığını veya zararın götürü tazminat miktarından daha az olduğunu ispat edemez ise tazminat borçlusu, götürü tazminat anlaşması ile belirlenen miktarı ödemek zorundadır376. Bu noktada, borçlu,

zararın meydana gelmemesi için birtakım tedbirler aldığını ve bu tedbirlerin zararın meydana gelmesini engellediğini ispat edebilir. Örneğin, satıcı, bir malın ayıplı olması ve onarım hakkının kullanılması halinde, alıcıya onarım süresi içinde kullanmak üzere ikame mal tahsis ve teslim edildiğini ispat edebilir. Benzer şekilde, borçlunun, benzer işlemlerden yola çıkarak zararın kararlaştırılan götürü tazminat edimi kadar olmadığını ispat etmesi de mümkündür377

. Tazminat alacaklısı, sözleşmenin ihlal edilmesi nedeniyle meydana gelen zararının götürü tazminat miktarından daha fazla olduğunu iddia ediyor ve bu iddiasını da ispat edebiliyor ise, TBK md.112 uyarınca borçlunun kusurunu ispat etmesine gerek kalmaksızın talepte bulunabilir378. Çünkü TBK md.112’ye göre, borç hiç veya gereği gibi ifa edilmezse borçlu, kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alacaklının bundan doğan zararını gidermekle yükümlüdür. Buna göre, alacaklı, sözleşmenin ihlal edilmesi halinde borçlunun kusurunun bulunduğunu ispat etmek zorunda değildir; çünkü sözleşmenin ihlalinde borçlunun kusurlu olduğu, bir ön kabuldür. Taraflar arasında bir ceza koşulu kararlaştırılmış olsaydı durum farklı olacaktı. Çünkü TBK md.180 f.2 uyarınca, alacaklının uğradığı zarar kararlaştırılan ceza tutarını aşıyorsa alacaklı, borçlunun kusuru bulunduğunu ispat etmedikçe aşan miktarı isteyemez. Buna göre ceza koşulu anlaşması kapsamında,

376 Oertli, N.54. 377 Oertli, N.358 vd. 378 Kapancı, s.669.

alacaklının sözleşme ceza miktarını aşan bir zararı varsa, bunu talep edebilmesi için hem ceza miktarını aşan zararını hem de borçlunun kusurunu ispat etmesi gerekir379

.

Tazminat borçlusu, tazminat alacaklısının sözleşmenin ihlali nedeniyle uğradığı zararının daha az olduğunu iddia ediyor ve bunu ispat edebiliyor ise, götürü tazminat anlaşması ile belirlenen edimin mevcut zarar miktarını aşan kısmını ödemekten kurtulur; ödemişse sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri alabilir; ancak TBK md.78 uyarınca, borçlunun bu ödemeyi kendisini borçlu sanarak yaptığını ispat etmesi gerekir. Bazen taraflar arasında yapılan anlaşmalarda, götürü tazminat ediminin ilk talepte ödeneceğine ilişkin kayıtlara rastlanmaktadır. Böyle bir kayıt uyarınca alacaklıya ödemede bulunan borçlu, daha sonra yapılan incelemede sözleşmenin ihlali nedeniyle alacaklının uğradığı zararın götürü tazminat ediminden daha az olduğunun anlaşılması üzerine, alacaklıya ödemiş olduğu götürü tazminat ediminin mevcut zarar miktarını aşan kısmını geri alabilir. Taraflar arasında yapılan anlaşmalarda götürü tazminat ediminin ilk talepte ödeneceğine ilişkin kayıtlar, taraflar arasında söz konusu olan işlerin ilerleyişi kolaylaştırmak amacıyla yapılan düzenlemelerdir380

. Nispi götürü tazminat anlaşmalarının, sözleşmenin ihlal edilmesi halinde ödenecek tazminat miktarını belirlemeye yönelik olmadığı; aksine ispat yükü dağılımına ilişkin bir anlaşma olduğu, bu nedenle taraflara götürü tazminat ediminin aksini ispat etme imkanının tanınmış olduğu hallerde, gerçek anlamda bir götürü tazminat anlaşmasının söz konusu olmadığı ileri sürülmektedir381

. Ancak, taraflara götürü tazminat ediminin aksini ispat etme imkanının tanınmış olduğu hallerde dahi yine borçlu tarafından sözleşmenin ihlal edilmesi halinde, alacaklının malvarlığında meydana gelen eksilmenin giderilmesine yönelik olarak borçlu tarafından ödenecek tazminat miktarı, taraflarca önceden belirlenmiştir; başka bir deyişle tazminat borçlusunun borcu, yine götürü bir borçtur382. Taraflara, anlaşma ile

belirlenen götürü tazminat ediminin aksini ispat etme imkanının tanınmış olması, tazminat borçlusunun borcunun götürü olarak tespit edilmediği anlamına gelmez. Tarafların nispi götürü tazminat anlaşmaları yapmalarındaki amacı, yalnızca ispat yükü dağılımını belirlemek değildir. Aksine, sözleşmenin ihlal edilmesi nedeniyle meydana gelen zararın anlaşma ile belirlenen götürü tazminat ediminden farklı olması halinde, tarafların işini kolaylaştırmaktır383

.

379 Kapancı, s.669.

380 Kapancı, s.669-670,dn.71; Ozanoğlu, s.28.

381 Bu düşünce özellikle Alman doktrinde de etkilidir. Bkz. Lindacher, s.153 vd. (Oertli, N.55, dn.58); Kapancı tarafından da nispi götürü tazminat anlaşmalarının, daha çok ispat yükünü belirlemeye yönelik olduğu ifade edilmektedir. Bkz. s.670.

382 Oertli, N.55.

Belgede Götürü tazminat (sayfa 80-83)