Sona Ermesi Bakımından

Götürü tazminat anlaşmasının asıl borcun kaderine tabi olması, onun yalnızca geçerli olarak doğumu ve devamı bakımından değil, ortadan kalkması, yani sona ermesi bakımından da kendisini gösterir. Bu nedenle asıl borcun ifa, ibra, zamanaşımı, takas, sonraki imkansızlık gibi sebeplerle sona ermesi halinde, kural olarak, götürü tazminat da asıl borçla birlikte sona erer. Bu durum, TBK md.131 f.1 hükmünün zorunlu bir sonucudur. Çünkü TBK md.131 f.1 uyarınca, asıl borç, ifa veya diğer bir sebeple sona erdiği takdirde rehin, kefalet, faiz ve ceza koşulu gibi buna bağlı hak ve borçlar da sona emiş olur. Ancak kararlaştırılan götürü tazminat

287

Zevkliler/Gökyayla, s.681.

288 _{Bu düzenlemeden önce de kefilden, menfi zararın tazmininin talep edilemeyeceği; çünkü kefalet ile} yalnızca alacaklının ifa menfaatinin teminat altına alındığı ileri sürülmekteydi. Bkz. Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.II, s.775.

edimi, borcun geç ifası nedeniyle ortaya çıkan zararı gidermeye yönelik ise, asıl borcun ifası halinde götürü tazminat sona ermez. Ayrıca, TBK md.131 f.2 hükmünün aksine, ifanın kabulü sırasında alacaklı, kararlaştırılan götürü tazminatı talep etme hakkını saklı tutmasa bile sonradan götürü tazminatın ifasını talep edebilir289. Çünkü kararlaştırılan götürü tazminatın talep edilebilmesi, bir tazminat ödeme yükümlülüğünün bulunmasına bağlıdır290_{. Yani götürü}

tazminat alacağının talep edilebilmesi için tazminat yükümlülüğüne ilişkin koşulların gerçekleşmesi yeterlidir291

.

Asıl sözleşmeden dönülmesi halinde kural olarak kararlaştırılan götürü tazminatın ödenmesi istenemez. Sözleşmeden dönülmesi halinde, asıl borç ilişkisi geçmişe etkili olarak ortadan kalktığı için, götürü tazminat da baştan itibaren ortadan kalkmış olur292

. Örneğin, satıcının temerrüdü üzerine TBK md.125’te yer alan seçimlik haklardan sözleşmeden dönmeyi seçen alıcı, artık kararlaştırılmış olan götürü tazminat ediminin ifasını talep edemez. Bununla birlikte, sözleşme özgürlüğü çerçevesinde taraflar, asıl sözleşmenin hükümsüz kalması nedeniyle meydana gelecek menfi zararın tazminine yönelik olarak götürü tazminat anlaşması yapabilirler. Bu durumda, sözleşmeden dönme hakkının kullanılmasından sonra da götürü tazminat talep edilebilir. Hatta böyle bir götürü tazminat anlaşmasının yapılmış olması halinde, götürü tazminatın talep edilmesinin sözleşmeden dönme şartına bağlanmış olduğu ifade edilmektedir293.

Sözleşmenin feshi, borç ilişkisini ileriye etkili olarak ortadan kaldırdığından, fesih beyanından önce gerçekleşen borç ihlali ile götürü tazminat edimi talep edilebilir hale gelmiş ise alacaklı, borçludan sözleşmenin feshinden sonra da götürü tazminat ediminin ifasını talep

289 _{Yargıtay 15. HD., T.4.10.1988, E.1988/88, K.1988/3118: “...Sözleşmenin 2. maddesinde, inşaatın 30 aylık} süre içinde bitirilip davacıya ait bağımsız bölümler teslim edilmediği takdirde, her ay için davalıların 15.000 TL. tazminat ödeyecekleri yazılıdır. Görüldüğü üzere bu hüküm, inşaatın gecikmesi durumunda davacıya ödenmesi gereken tazminatı düzenlemektedir. Anılan tazminat taraflarca kararlaştırılan maktu kira tazminatı niteliğindedir. Diğer bir deyimle, davaya konu edilen tazminat sözleşmedeki özelliği itibariyle, BK'nın 158/2. maddesinde belirtilen ifaya eklenen ceza niteliğinde olmayıp, kira tazminatı (götürü tazminat) bulunduğundan teslimde arsa sahibinin (alacaklının) ihtirazî kayıt ileri sürmesi gerekmediği...” (Kostakoğlu, s.543). Aynı yönde bkz. Yargıtay 15. HD., T.26.10.1988, E.1988/1469, K.1988/3388 (Kostakoğlu, s.541); Yargıtay 15. HD., T.5.5.1999, E.1999/1119, K.1999/1769 (Kostakoğlu, s.541); Yargıtay 15. HD., T.2.5.1989, E.1988/4095, K.1989/2245 (Kostakoğlu, s.542); Aynı görüşte bkz. Oertli, N.269; Kocaağa, Cezai Şart, s.51; Kocaağa, Götürü Tazminat, s.151; Ozanoğlu, s.25-26.

290 _{Oertli, N.187; Kocaağa, Cezai Şart, s.53.} 291 _{Oertli, N.184.}

292

Fidelity & Casualty Co. of New York v. United States, 81 Ct. C1. 495, 502 (1935) (Harvard Law Review, Vol.54, No.7, p.1236-1237); Commercial Casualty Insurance Co. v. United States, 83 Ct. Cl. 367 (1936) (Harvard Law Review, Vol.54, No.7, p.1236-1237); Fidelity & Deposit Co. of Maryland v. Robertson, 136 Ala. 379, 34 So. 933 (1903) (Harvard Law Review, Vol.54, No.7, p.1236-1237); Gilette v. Young, 45 Colo. 562, 101 Pac. 766 (1909) (Harvard Law Review, Vol.54, No.7, p.1236-1237); United States fort he use of General Lighterage Co. v. Maryland Casualty Co., 25 F. Supp. 778 (D. Me. 1938) (Harvard Law Review, Vol.54, No.7, p.1236-1237).

edebilir. Ancak, asıl borcun ihlali fesih bildiriminden sonra ortaya çıkmış ise alacaklı, borçludan götürü tazminat ediminin ifasını talep edemez.

Götürü tazminatın asıl borca bağlılığı, götürü tazminat ediminin muaccel olmasına kadar devam eder. Götürü tazminat edimi muaccel olduktan sonra asıl borcun sona ermesi, götürü tazminatı sona erdirmez. Çünkü muacceliyet anından itibaren götürü tazminat ediminin asıl borca bağlılığı ortadan kalkar ve bağımsız bir varlık kazanır294_{. Örneğin, rekabet yasağına}

aykırılık nedeniyle götürü tazminat edimi muaccel olduktan sonra, alacaklının rekabet konusu işi bırakması, rekabet yasağı borcunu sona erdirirse de, götürü tazminat alacağını ortadan kaldırmaz. Asıl borç sona ermiş olmasına rağmen, muaccel hale gelmiş olan götürü tazminat alacağının ödenmesi gerekir.

Götürü tazminat alacağının bağlı olduğu asıl borcun zamanaşımına uğraması halinde, götürü tazminat alacağı da zamanaşımına uğrar295_{. Çünkü götürü tazminat alacağı, asıl borcun}

ihlal edilmesi halinde ortaya çıkar. Bazı yazarlara göre296_{, götürü tazminat ediminin bağlı}

olduğu asıl sözleşme yükümlülüğünün bir kez ihlal edilmesiyle birlikte, götürü tazminat alacağı muacceliyet kazanıp bağımsızlaştığı için, bu andan itibaren götürü tazminat alacağı için ayrı bir zamanaşımı süresi işlemeye başlar ve bu süre 10 yıldır. Bu görüşe katılmamız mümkün değildir. Çünkü götürü tazminat, asıl sözleşmenin ihlal edilmesi halinde ödenecek tazminat miktarının taraflarca önceden belirlenmesinden ibarettir297

. Bu nedenle, taraflar arasında bir götürü tazminat anlaşması yapılmasaydı ve borçlu tarafından sözleşme ihlal edilseydi, bu durumda alacaklının uğradığı zararı gidermek için açacağı tazminat davası bakımından geçerli olan zamanaşımı süresi ne ise, götürü tazminat alacağının takip ve talep edilebileceği süre de o olmalıdır. Yani bu süre, götürü tazminat ediminin bağlı olduğu asıl borcun tabi olduğu zamanaşımı süresidir. Çünkü götürü tazminat alacağı, tazminat talebinden bağımsız bir alacak teşkil etmez. Bu nedenle ayrı bir zamanaşımı süresine tabi değildir298

.