Götürü Tazminatın Kendine Özgü (Sui Generis) Olması

Türk Borçlar Kanunu’nun birinci kısmı, borçlar hukukunun genel hükümlerine; ikinci kısmı ise özel borç ilişkilerine ilişkindir. Türk Borçlar Kanunu’nun ikinci kısmında bazı sözleşme tipleri düzenlenmiştir. İkinci kısımda düzenlenen sözleşmelere örnek olarak satış, bağışlama, kira, vekalet, eser, kefalet sözleşmeleri vb. gösterilebilir. Öte yandan çeşitli borç ilişkilerine dair özel hükümler, yalnızca TBK’da yer almaz. Bazı sözleşme tiplerine ilişkin hükümlere başka kanunlarda yer verilmiştir. Örneğin taşıma ve sigorta sözleşmesi, Türk Ticaret Kanunu’nda; miras sözleşmesi Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenmiştir.

238 _{Eren, Genel Hükümler, s.206; Oğuzman/Öz, C.I, s.44; Kocayusufpaşaoğlu, s.95; Dural/Sarı, s.197;} Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s.51.

239

Eren, Genel Hükümler, s.210; Oğuzman/Öz, C.I, s.46; Kocayusufpaşaoğlu, s.98; Dural/Sarı, s.197; Uygur, C.I, s.459.

240 _{Kapancı, s.658.}

Türk Borçlar Kanunu’nun özel borç ilişkilerine ilişkin ikinci kısmında veya başka kanunlarda düzenlenen sözleşmelere, belirli bir isme sahip oldukları için isimli sözleşmeler242

; Türk Borçlar Kanunu’nun özel borç ilişkilerine ilişkin ikinci kısmında veya başka kanunlarda düzenlenmemiş olanlara ise isimsiz sözleşmeler denir243_{. İsimsiz sözleşmeler, kaynağını irade}

özerkliği ve sözleşme özgürlüğünden alırlar. Çünkü borçlar hukukunda kural, sözleşme özgürlüğüdür. Kişilerin özel borç ilişkilerini, hukuk düzeninin sınırları içinde yapacakları sözleşmelerle özgürce düzenleme yetkisine sözleşme özgürlüğü denir14

. Sözleşme özgürlüğü geniş bir kavramdır. Bu kavram sözleşme yapma, sözleşmenin diğer tarafını seçme, sözleşmenin içeriğini düzenleme, sözleşmenin şeklini seçme ve sözleşmeyi ortadan kaldırma veya sözleşmenin içeriğini değiştirme özgürlüklerini de kapsar244_{. Sözleşme özgürlüğü ile}

sözleşmenin içeriğini düzenleme özgürlüğü, başka bir deyişle tip özgürlüğü arasında yakın bir ilişki söz konusudur. Sözleşme özgürlüğünden bahsedilebilmesi için, tarafların sözleşmenin içeriğini ve şartlarını serbestçe tartışma imkanının mevcut olması gerekir245

. TBK md.26’ya göre, taraflar, bir sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilirler. Böylelikle, sözleşmenin içeriğini düzenleme özgürlüğü hüküm altına alınmıştır. TBK md.27’de de kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırı veya konusu imkansız olan sözleşmelerin kesin olarak hükümsüz olacağı hükme bağlanmış ve sözleşme özgürlüğünün sınırları belirlenmiştir. Buradan hareketle şu sonuca ulaşılmaktadır: Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırı veya konusu imkansız olmamak şartıyla taraflar, bir sözleşmenin içeriğini özgürce belirleyebilirler. Başka bir deyişle, Türk Borçlar Kanunu’nun özel borç ilişkilerine ilişkin ikinci kısmında veya başka kanunlarda düzenlenmemiş olan isimsiz sözleşmeler yapabilirler246

.

İsimsiz sözleşmeler, içerdikleri esaslı unsurların, özellikle asli edimlerin isimli sözleşmelere ait olup olmadıklarına göre çeşitli ayırımlara tabi tutulmaktadır247

. Bazen taraflar arasında yapılan sözleşmeler, tamamen veya kısmen kanunun öngördüğü sözleşme tiplerinin hiçbirinde bulunmayan unsurlardan meydana gelirler; bu tür sözleşmelere, kendine özgü

242

Eren, Genel Hükümler, s.207; Eren, Özel Hükümler, s.17; Yavuz, s.20-22; Zevkliler/Gökyayla, s.10; Gümüş, C.I, s.4.

243 _{Eren, Genel Hükümler, s.207; Eren, Özel Hükümler, s.17; Yavuz, s.22; Zevkliler/Gökyayla, s.10-11;} Gümüş, C.I, s.4; Aral/Ayrancı, s.50.

244

Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.I, s.9; Eren, Genel Hükümler, s.300; Eren, Özel Hükümler, s.26; Zevkliler/Gökyayla, s.9; Yavuz, s.16; Gümüş, C.I, s.3; Aral/Ayrancı, s.51.

245 _{Eren, Genel Hükümler, s.300; Eren, Özel Hükümler, s.26; Zevkliler/Gökyayla, s.9; Yavuz, s.16; Gümüş,} C.I, s.3; Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.I, s.9.

246

Eren, Genel Hükümler, s.207; Eren, Özel Hükümler, s.17; Yavuz, s.22; Zevkliler/Gökyayla, s.10-11; Gümüş, C.I, s.4; Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.I, s.9; Aral/Ayrancı, s.51.

247 _{Bkz. Eren, Genel Hükümler, s.207 vd.; Eren, Özel Hükümler, s.22 vd.; Zevkliler/Gökyayla, s.11 vd.;} Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.I, s.11 vd.; Gümüş, C.I, s.5 vd.; Yavuz, s.22 vd.; Aral/Ayrancı, s.52 vd.

yapısı olan sözleşmeler veya sui generis sözleşmeler denir248_{. Kendine özgü yapısı olan}

sözleşmelerde taraflar, tamamen veya kısmen kanunun öngördüğü sözleşme tiplerinin hiçbirinde bulunmayan unsurları, yeni bir sözleşme yapmak amacıyla bir araya getirirler249

. Kendine özgü yapısı olan sözleşmeler, dürüstlük kurallarına ve iş ilişkileri bakımından söz konusu olan yaygın teamüllere göre yorumlanır ve tamamlanır250_{. Uygun düştüğü ölçüde,}

benzer sözleşme tiplerine ilişkin kanun hükümleri, kıyas yoluyla uygulanır. Gerektiğinde, Türk Borçlar Kanunu’nun genel hükümlerine başvurulur251

. Kendine özgü yapısı olan sözleşmelere ilişkin mahkeme içtihatlarıyla tespit edilmiş örf ve adet hukuku da söz konusu olabilir. Ancak örf ve adet hukukunda da bir kural bulunamazsa TMK md.1 uyarınca hakim, hukuk yaratabilir252.

Götürü tazminat anlaşması, sözleşmeden doğan borç ilişkisinin içerdiği yükümlülüklerin borçlu tarafından ihlal edilmesi halinde, alacaklının malvarlığında meydana gelen eksilmenin giderilmesine yönelik olarak borçlu tarafından ödenecek tazminatın, taraflarca önceden belirlendiği, asıl sözleşmeye bağlı, bir yan anlaşma olarak tanımlanmaktadır253

. Götürü tazminatın unsurları, geçerli bir borcun bulunması, götürü tazminat ediminin kararlaştırılması ve asıl borcun ihlal edilmesi halinde götürü tazminat ediminin ödeneceği hususunda tarafların anlaşmasıdır. Götürü tazminat anlaşmasına ait bu unsurlar, tamamen veya kısmen kanunun öngördüğü sözleşme tiplerinin hiçbirinde bulunmayan unsurlardandır. O halde, götürü tazminat anlaşmasının kendine özgü yapısı olan bir sözleşme, yani sui generis bir sözleşme olduğunu söylemek yanlış olmaz254

.

1.3.3 Götürü Tazminatın Asıl Borca Bağlı Olması