Şarta Bağlı Borçtan

Bir hukuki işlemin hüküm ve sonuç doğurması veya hüküm ve sonuç doğuran bir hukuki işlemin ortadan kalkması, gelecekte gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bir

775 _{Zevkliler/Gökyayla, s.655; Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.II, s.695; Gümüş, C.II, s.322; Yavuz, s.1366;} Eren, Özel Hükümler, s.776; Aral/Ayrancı, s.418.

776 _{Erdem, Götürü Tazminat, s.100; Kapancı, s.661.} 777

Zevkliler/Gökyayla, s.656; Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.II, s.694; Gümüş, C.II, s.329; Yavuz, s.1368; Eren, Özel Hükümler, s.772-773; Aral/Ayrancı, s.421.

778 _{Kapancı, s.658.}

779 _{Zevkliler/Gökyayla, s.666; Tandoğan, Özel Borç İlişkileri, C.II, s.754; Gümüş, C.II, s.354 vd.; Yavuz,} s.1380; Eren, Özel Hükümler, s.785; Aral/Ayrancı, s.440.

780 _{Oertli, N.57.} 781 _{Oertli, N.116.}

132 olguya bağlanmış olabilir. İşte bir hukuki işlemin hüküm ve sonuç doğurmasının veya hüküm ve sonuçlar doğurmaya devam eden bir hukuki işlemin ortadan kalkmasının bağlı olduğu gelecekte gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bu olguya şart denir783_{. Şart; olumlu}

veya olumsuz olabileceği gibi, iradi veya teasüfi de olabilir784

. Sonuçlarının doğması veya ortadan kalkması, gelecekte gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bir olguya bağlanan borca ise şarta bağlı borç denir785. Borç, geciktirici (taliki) şarta bağlanabileceği gibi, bozucu (infisahi) şarta da bağlanabilir786

. Geciktirici şarta bağlı borçlarda, hukuki sonucun doğması, gelecekte gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bir olguya bağlanmıştır (TBK md.170). Buna karşılık bozucu şarta bağlı borçlarda, devam etmekte olan hukuki sonucun ortadan kalkması, önceden gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bir olguya bağlanmıştır (TBK md.173).

Götürü tazminatta asıl sözleşmenin ihlal edilmesi halinde ödenecek tazminat miktarının taraflarca önceden belirlendiği dikkate alındığında götürü tazminatın, geciktirici şarta bağlı bir borç doğurduğu söylenebilir787_{. Çünkü götürü tazminat ödeme borcunun}

doğumu, asıl borcun borçlu tarafından ihlal edilmesine bağlıdır. Asıl borcun borçlu tarafından ihlal edilmesi (hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi), gelecekte gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinmeyen bir olgudur. Hatta götürü tazminat borcunun doğumu, tarafların iradeleriyle asıl borcun borçlu tarafından ihlal edilmesine (hiç veya gereği gibi ifa edilmemesine) bağlanmıştır. O halde, götürü tazminat ediminin, geciktirici ve iradi şarta bağlı bir borç olduğu söylenebilir. Bu tespit, ilk bakışta oldukça mantıklı görünmektedir. Çünkü götürü tazminat anlaşması ile borçlu, bir şarta, yani borcun hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi şartına bağlı olarak, belirli bir edimde bulunmayı taahhüt etmektedir. Gerçekten borçlunun, asıl borcu ifa edip etmeyeceği başlangıçta belli değildir. Bundan dolayı, ilk bakışta götürü tazminat ediminin, iradi nitelikte geciktirici şarta bağlı bir borç olduğu düşünülmektedir788

. Ancak bu tespit, hukuki bakımdan pek de isabetli değildir. İradi şartlar, borçlunun iradesine tabi olabileceği gibi alacaklının iradesine de tabi olabilir. Ancak götürü tazminat anlaşması bakımından şartın alacaklının iradesine tabi kılınması mümkün değildir; aksi takdirde bir götürü tazminat anlaşmasından söz edilemez. Öte yandan götürü tazminat ediminin

783 _{Günlük dilde ve hukuk dilinde şart kavramı hakkında bkz. Sirmen, Lale: Türk Özel Hukukunda Şart,} Ankara 1992, s.17-18; Eren, Genel Hükümler, s.1161; Oğuzman/Öz, C.II, s.491 vd.; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s.328; Kılıçoğlu, Ahmet, s.758; Hatemi/Gökyayla, s.337.

784

Eren, Genel Hükümler, s.1169 vd.; Hatemi/Gökyayla, s.340 vd.; Kılıçoğlu, Ahmet, s.762 vd.; Oğuzman/Öz, C.II, s.497 vd.

785 _{Sirmen, Şart, s.30; Eren, Genel Hükümler, s.1131; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s.328;} Oğuzman/Öz, C.II, s.492; Hatemi/Gökyayla, s.337; Kılıçoğlu, Ahmet, s.758.

786

Eren, Genel Hükümler, s.1171 vd.; Hatemi/Gökyayla, s.341 vd.; Kılıçoğlu, Ahmet, s.761 vd.; Oğuzman/Öz, C.II, s.498 vd.

787 _{Erdem, Götürü Tazminat, s.101; Kapancı, s.666-665.} 788 _{Kapancı, s.666-665;.Erdem, Götürü Tazminat, s.101.}

doğumunun yalnızca borçlunun iradesine bırakılmış iradi şarta bağlı bir borç olduğu da söylenemez. Çünkü iradi şarta bağlı borçlarda borçlu, şartı yerine getirip getirmemekte tamamen serbest olup, bu konuda hiçbir yükümlülüğü bulunmamaktadır. Oysa götürü tazminat ediminin kararlaştırıldığı hallerde, bir asıl borç söz konusudur ve borçlu, asıl borcu gereği gibi ifa etmekle, yani ihlal etmemekle yükümlüdür. Borçlunun asıl borcu gereği gibi ifa etmesi arzulanan bir durumdur ve asıl borcun borçlu tarafından gereği gibi ifa edilmesi, şartın gerçekleşmesine engel olur. O halde, borçlunun yükümlülüğü, asıl borcu ihlal etmemek, başka bir deyişle şartın gerçekleşmesine engel olmaktır. Öte yandan TBK md.175 uyarınca taraflardan birinin dürüstlük kurallarına aykırı olarak şartın gerçekleşmesini engellemesi halinde, şart gerçekleşmiş sayılır. Bu çelişki dikkate alındığında borçlu bakımından böyle bir yükümlülüğün söz konusu olması durumunda, teknik ve hukuki anlamda bir şarttan bahsedilemeyeceği sonucuna ulaşılmaktadır789

.

Ayrıca teknik anlamda bir şartın söz konusu olması halinde, kararlaştırılmış bulunan şartın gerçekleşmesiyle birlikte borç da kendiliğinden doğar. Aleyhine şart koşulmuş olan borçlu şartın tesadüfen gerçekleştiğini, yani bu gerçekleşmenin borçluya yüklenemeyeceğini ileri süremez790

. Oysa götürü tazminat ediminin doğumu için asıl borcun, borçlu tarafından ihlal edilmiş olması gerekir.

Son olarak şarta bağlı borçlarda, şartın gerçekleşmesinden önce tek bir borç söz konusudur. Şartın gerçekleşmesinden sonra ise, bu borç şarta bağlı olmaktan kurtulur. Şarta bağlı borçlarda, şartın gerçekleşmesi üzerine alacaklı yalnızca borcun ifasını isteyebilir. Götürü tazminat ediminin kararlaştırıldığı hallerde ise, alacaklı asıl borcun imkansız hale gelmemiş olması şartıyla, asıl borcun aynen ifasını ve götürü tazminat edimini talep edebilir. Sonuç olarak, ilk bakışta götürü tazminat edimi şarta bağlı bir borç olarak görünse de yukarıda belirtilen hususlar çerçevesinde, götürü tazminat ediminin teknik anlamda şarta bağlı bir borç olduğu söylenemez. Bu durumda, asıl borcun ihlal edilmesini başka bir deyişle asıl borcun hiç veya gereği gibi ifa edilmemesini, götürü tazminat alacağının talep edilebilmesi şartlarından biri olarak kabul etmek daha yerinde olur791

.