Suriye, Sovyetler Birliği'nden beri Rusya'nın Ortadoğu politikasında merkezi bir yere sahip olmuştur. Mart 2011'de patlak veren Suriye krizi de Moskova'nın bakışını değiştirmemiştir. Suriye'de mevcut statükonun korunmasını sağlamak amacıyla rejime olan destek artarak sürdürülmüştür. Rusya iç savaşın seyrinin 4 yıl boyunca dikkatlice takip ederek müttefiki Esad'a istihbarat ve lojistik destek vermiş, bunun yanında BMGK'nın Suriye aleyhine verdiği kararları veto ederek diplomatik olarak da rejimin arkasında durmuştur. Eylül 2015'te Rusya'nın askeri müdahalesini zorunlu hale getiren durum ise müttefiki Esad'ın yıkılma tehlikesiyle yüz yüze gelmesi olmuştur. Bunun yanında Suriye'de IŞİD ve diğer radikal terör gruplarının güçlenmesi Rusya'nın Suriye'ye müdahalesini kolaylaştıracak zemini bulmasını sağlamıştır. Nitekim Rusya Suriye'de artan radikal terörizmi yok etmeyi gerekçe göstererek ve Suriye'nin resmi davetiyle krize müdahil olmuştur.336
Rusya'nın Suriye krizine müdahalesi iç savaşın seyrini değiştirmiştir. Nitekim muhalifler tarafından yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kalan rejim için bu müdahale can suyu olmuştur. Rusya Hava Kuvvetlerinin yapmış olduğu ağır hava bombardımanları, Suriye'de kara savaşını yürüten İran birlikleri, Şii milisler, Hizbullah ve rejim birliklerinin ortaklaşa yaptıkları operasyonlarda önemli güç çarpanı olmuş, kısa sürede Halep ve Şam gibi önemli şehirlerin büyük ölçüde kontrol edilmesini sağlamıştır. Rusya, Nato müdahalesi ile rejim değişikliği yaşanan Libya ve Afganistan'daki yaşadığı çıkar kayıplarını Suriye'de yaşamak istemeyerek bütün gücüyle Suriye'de Batı yanlısı bir iktidarın başa gelme tehlikesine engel olmuştur.
336 Tatev M. Antonyan, “Russia and Iran in the Syrian Crisis: Similar Aspirations, Different Approaches”, Israel Journal of Foreign Affairs 11, sayı 3 (2017): 5.
134
Ayrıca Rusya'nın Suriye'ye müdahale ederek Ukrayna gibi yanı başında Batı ile sorun yaşadığı konularda pazarlık gücünü elde etmek istemiştir. Bununla birlikte radikal savaşçıların Suriye'deki etkinliği, Rusya'nın içerisinde bulunan Çeçenler gibi azınlık grupların radikalleşmesine ve terörizmin Rusyaya taşınması tehlikesini barındırmıştır. Rusya müdahale ederek bu tehlikenin kaynağında bertaraf edilmesini amaçlamıştır. Rusya'nın müdahalesi ile birlikte savaş sahasında yaşanan hızlı değişimin ardından Rusya lideri Putin 14 Mart 2016'da herkesi şaşkınlığa uğratacak şekilde Suriye'den Rus askerlerinin önemli ölçüde çekeceğini ilan etmiştir. Fakat net bir tarih açıklamaktan kaçınmıştır. Daha sonraki yaşanan süreçte muhaliflerin Suriye'deki Rus üslerine saldırısı ve Amerika'nın Suriye'de gitgide IŞİD tehlikesini gerekçe göstererek etkinliği artırmak için üsler kurmaya başlaması Rusya'nın Suriye'den ayrılmasını zorlaştırmıştır.337
6.7.1 Hizbullah'ın Suriye Krizi boyunca Rusya ile Askeri Temelde Gelişen İlişkileri
Hizbullah ve Rusya Suriye krizinde askeri olarak tarihlerinde ilk defa ortak operasyonlar yürütmüşlerdir. Bu operasyonlarda Hizbullah'ın gösterdiği başarı Rus askeri yetkililer tarafından da takdir edilmiştir. Suriye'de sınırlı sayıda askeri birlik bulunduran Rusya, Hizbullah'ın Suriye savaşındaki mevcudiyetine ihtiyacı vardı. İkili arasındaki askeri işbirliğinin boyutlarını gösteren videolar sosyal medyaya yansımıştır. Bu görüntülerde Halep operasyonu esnasında Rus özel kuvvet askerleri ile Hizbullah militanlarının birlikte önemli askeri operasyonları gerçekleştirdikleri görülmüştür. Suriye'deki gerçekleştirilen bu operasyonlar sadece Rusya için değil Hizbullah için de önemli bir askeri deneyim anlamına gelmiş, Hizbullah tarihinde ilk defa Rusya gibi güçlü bir düzenli orduya sahip ülkeyle yürüttüğü harekatlar örgütün Suriye savaşında yeni tecrübeler elde etmesini sağlamıştır. Diğer taraftan, Rus Özel Kuvvetleri de gayri nizami harp teknikleri ve Hizbullah'ın İsrail'e karşı tecrübeli olduğu gerilla operasyonları hususunda önemli tecrübeler elde etmiştir. Bunun yanında, Rus ve Hizbullah komutanlarının sık sık koordinasyon toplantısı yapılmıştır.338 Ayrıca,
337 Antonyan, 5–6.
338 “Russia Is Learning About Hezbollah”, Carnegie Endowment for International Peace, erişim 10 Ekim
135
Rusya'nın bu süreçte Hizbullah'a İsrail'in istemeyeceği türden silahlar verdiği Hizbullah komutanları tarafından iddia edilmiştir.339 Diğer taraftan, Rusya'nın Suriye rejimine
verdiği etkili bir gemisavar füze sistemi olan "Yakhont" füzelerinin Suriye'de yaşanan karışıklıktan dolayı Hizbullah'ın eline geçtiği İsrailli yetkililer tarafından iddia edilmiştir.340
Hizbullah'ın Suriye savaşında tarihinde ilk defa saldırı savaşı yürütmesinde Rus Hava Kuvvetleri'nin önemli yardımları olmuştur. Bunun yanında örgüt ilk defa sahada Rusların vermiş olduğu uydu ve çeşitli istihbari verilerin kullanılmasını ve sahaya uygulanmasını Rus askeri uzmanları yardımıyla öğrenmiş, örgütün kullanımında olamayan Rus sofistike silahlarının yararlanılması hususunda da önemli tecrübeler kazanmıştır. Bu noktada, Hizbullah'ın Suriye savaşında edindiği tecrübeleri diğer bölgelerdeki müttefiklerine aktardığı bilinmektedir. Örneğin, Yemen'de Hûsîlere, Irak'taki Şii gruplar ve Filistin'de Hamas örgütleri bunlardan bazılarıdır.341 Bu noktadan
bakıldığında Rusya ile askeri işbirliği örgütün ileride İsrail ile savaşında kullanacağı önemli bir askeri yetenek kazanımı sağlamıştır.
6.7.2 Rusya-İsrail Arasında İlişkilerin Suriye Krizinde Hizbullah'a Yansımaları
Hizbullah'ın Rusya ile ilişkilerinde Suriye krizi ile derinleşen bu askeri ilişkiler yanında Suriye krizinde temel ihtilaf noktaları ortaya çıkmıştır. Nitekim Rusya'nın aynı zamanda İsrail ile yakın ilişkilere sahip olması örgüt açısından zaman zaman Suriye sahasında sıkıntılarla karşı karşı kalmasına yol açmıştır. Bunun nedeni, İsrail ile Rusya arasındaki yakın ilişkilerden kaynaklanmaktadır.
Working Together in Syria”, The Times of Israel, erişim 17 Ekim 2018, http://www.The Times of Israel.com/russia-and-hezbollah-officially-working-together-in-syria/.
339 “Hezbollah field commanders confirm Russia providing heavy technical weaponry”, Behold Israel,
erişim 10 Ekim 2018, http://beholdisrael.org/news-israel/news/hezbollah-field-commanders-confirm- russia-providing-heavy-technical-weaponry.
340 Mitch Ginsburg, “Hezbollah has no Yakhont missiles, defense minister says”, The Times of Israel,
erişim 17 Ekim 2018, http://www.The Times of Israel.com/hezbollah-has-no-yakhont-missiles-defense- minister-says/.
341 “Hezbollah’s Russian Military Education in Syria”, Washington Institute, erişim 11 Ekim 2018,
136
Rusya ile İsrail arasında 1991'de itibaren kurulan diplomatik ilişkiler 2000'lere gelindiğinde çok boyutluluk kazanmıştır. İki taraf arasındaki ilişkiler toplumsal, ekonomik ve siyasal düzlemde gitgide derinleşmiştir. Bu noktada Rusya ve İsrail dış politikada benzer yönelimlere sahip olmuş, ağrılıklı olarak değer odaklı politikalar yerine realpolitik çıkarların öncelenmesi iki ülkenin dış politikalarında temel yönelim noktasını oluşturmuştur. Bu noktada, iki ülkenin de dış politikada temel önceliği güvenlik temelli ve hedeflere ulaşmada askeri opsiyonları kullanmaktan çekinmeyen stratejiler çerçevesinde yürümüştür. Her iki tarafta birbirlerinin güvenlik endişelerine saygı duymuşlar ve birbirlerinin eylemlerini eleştirmekten geri durmuşlardır. Nitekim İsrail, Rusya'nın Çeçen savaşı ve Kırım'ı ilhakı hususunda Batı ülkelerinin aksine yüksek perdeden ve insan hakları merkezli bir eleştiride bulunmaktan kaçınmış, İsrail Batı'nın Rusya'ya uyguladığı ambargoya katılmamıştır. Rusya ise Filistin sorunu ve Kudüs meselesinde aynı tavrı İsrail'e karşı göstererek eleştirilerini yumuşak tonda sürüdürmüştür.342
Bu noktada, Rusya'nın Suriye krizine müdahalesi ile iki ülke arasında ilişkilerde yeni bir döneme girilmiştir. Suriye krizine bakış hususunda güvenlik merkezli politika değişmese de iki ülke arasında ilişkiler daha fazla koordinasyon gerektiren ve kırılganlıkların arttığı yeni bir düzlemde yeniden değerlendirmeyi gerektirmiştir. İsrail, Rusya'nın Suriye'ye müdahalesine yönelik eleştirilerini değer merkezli ve İnsan hakları odaklı yapmaktan ziyade böylesi bir müdahalenin uluslararası terörizmi besleyeceği, İran ve Hizbullah'ın Suriye'deki etkinliğini artıracağı yönünde eleştirilerde bulunmuştur.343 Ayrıca, Rusya'nın Suriye'ye müdahalesi iki ülke arasında çatışma riskini
ve askeri kazaları artırma ihtimalini barındırdığı için askeri koordinasyonu ve yakın işbirliğini elzem kılmıştır. Bu bağlamda, İsrail ve Rusya arasında bu tür olaylara yol açmaması için askeri mekanizma kurulmasına rağmen, 2018 Eylül tarihinde İsrail savaş uçağına savunma ateşi açan Suriye hava savunma birlikleri yanlışlıkla Rus istihbarat uçağını vurmuştur. Bu durum İsrail ile Rusya arasındaki ilişkileri türbulansa sokmuştur.
342 Lidia Averbukh ve Margarete Klein, “Russia-Israel Relationship Transformed by Syria Conflict”
(German Institute for International and Security Affairs, 2018), 1–3.
343 Amos Yadlin, “Russia in Syria and the Implications for Israel”, Srtrategic Assessment 19, sayı 2
(2016): 22–23; Michał Wojnarowicz, “Israeli-Russian Relations in the Context of the Syrian Civil War”,
The Polish Institute of International Affairs 4, sayı 48 (2017): 1–2; Lidia Averbukh ve Klein, “Russia-
137
Son yaşanan krize kadar, İsrail ve Rusya arasındaki geleneksel güvenlik eksenli ilişkilere uygun biçimde Rusya, İsrail'in güvenlik kaygılarını dikkate alarak 2015'ten sonra kurulan askeri koordinasyon mekanizması çerçevesinde Suriye'de sahadaki müttefiki olan Hizbullah'a ve İran birliklerine karşı askeri hava operasyonları düzenlemesine rıza göstermiştir. Putin yönetimi bu operasyonlarda İsrail'e karşı sert eleştirel söylemlerden kaçınmış, Hatta Rusya'nın bir adım daha ileri giderek müttefikleri İran ve Hizbullah'ı kızdıracak şekilde İsrail'in talep ettiği Suriye'nin güney bölgesinde tampon bölge oluşturmayı hedefleyen planı hayata geçirerek bu bölgeye Rus askeri polisinin yerleşmesini sağlamıştır.
Bu noktada, İsrail ve Rusya arasında karşılıklı güvenlik temelli işbirliğinin Hizbullah'ı ve İran'ı bölgedeki yürüttükleri operasyonlarda ve Suriye'deki uygulayacağı stratejilerde rahat hareket etmesini engellemiştir. Rusya'nın bir taraftan Suriye savaşında Hizbullah ve İran'la birlikte yürütmüş olduğu silah arkadaşlığına rağmen, müttefiklerinin İsrail'in saldırılarına hedef olmasına suskunluğunun nedenlerine bakıldığında, öncelikle Rusya, İran'ın ve Hizbullah'ın Suriye'deki etkinliğinden ve kalıcı üsler kurmasından rahatsızlık duymakta, İran'ın Suriye'deki artan varlığının ABDn işgaline gerekçe oluşturmasından çekinmekte diğer taraftan, Suriye'de iç savaşının kendi istediği yönde gittiği bir evrede İsrail gibi yeni düşmanlar yaratarak Suriye'deki işlerini zorlaştırmak istememektedir. Bununla birlikte, Rusya'nın stratejik çıkarları İsrail'in yapacağı saldırılarla İran ve Hizbullah'ın büyük ölçüde zayıflatılmasından ziyade İran'ın ve Hizbullah'ın Suriye'de üsler kurarak kalıcılığını engellenmesi üzerine olduğunu söyleyebiliriz.
Fakat İsrail ve Rusya arasındaki güvenlik temelli işbirliğinin, İsrail'in Eylül 2018'de Suriye'deki hava saldırısı esnasında Suriye hava savunma bataryaları tarafından Rus istihbarat uçağını yanlışlıkla düşürülmesi nedeniye sarsıntı yaşamıştır. Bu durum, Rusya'nın İsrail'e yönelik politikalarında değişikliğe gitmesine neden olmuş ve daha önce İsrail'in isteği ile Suriye'ye göndermekten vazgeçtiği S 300 füzelerini, yeni ortaya çıkan krizle nedeniyle Suriye'ye gönderme kararı almıştır. Ortaya çıkan yeni gelişme İsrail'in hava operasyonlarında eskisi kadar rahat bir şekilde Suriye hava sahasına girmesini zorlaştıracak bir adımdır. Bu noktadan hareket edildiğinde Hizbullah'ın Suriye krizindeki varlığında ve gelecekteki etkinliğinde Rusya-İsrail arasındaki güvenlik
138
temelli ilişkilerin yansımaları önemlilik arz etmektedir. Nitekim bu güvenlik temelli yakın ilişkilerin varlığı neticeseinde İsrail'in saldırılarında Hizbullah önemli komutanlarını kaybetmiş ve ağır militan kaybı vermiştir. Eğer Rusya söylediği gibi S 300 savunma sistemlerinin kullanımını sadece Suriye'nin insiyatifine bırakırsa Hizbullah'ın işi kolaylaşacaktır. Nitekim Hizbullah'ın Suriye'deki yapacağı askeri faaliyetlerde S 300 füzelerinin koruyucu şemsiyesi altında daha rahat bir faaliyet alanı bulmasına yol açabilir. Her ne kadar bu savunma füzelerinin varlığı tek başına İsrail'i caydırmaya yetmese de Rusya'nın stratejisinde ortaya çıkan değişim nedeniyle İsrail'in yapacağı operasyonlarda Rusya ile yeni bir çatışmanın ortaya çıkmaması ve yeni kazalara mahal verilmemesi için çok daha dikkatli davranmaya sevk edecek ve daha önce Suriye'de yaptığı kadar şiddetli operasyonlar yapamayacaktır.