Hizbullah Ortadoğu'da faaliyet gösteren önemli silahlı devlet-dışı aktörlerden birisidir. Ana akım uluslararası ilişkiler teorileri devlet ile devlet-dışı aktörler arasında kesin bir ayrım ortaya koymaktadır. Fakat, Hizbullah örneğinde görüldüğü üzere ortaya koyulan bu kesin ayrım, mevcut gerçekliği ve sahadaki fiili durumu tam olarak yansıtmaktan uzak kalmaktadır. Hizbullah resmi olarak devlet olarak tanımlanmasa da devletin içerisinde faaliyet gösteren ve devletin sahip olduğu özellikleri kendi içerisinde barındıran niteliği ile farklı bir konumda yer almaktadır.447 Çalışma boyunca belirtildiği
üzere Hizbullah etkinlik gösterdiği toprak parçası üzerindeki egemenliği, devletten bağımsız sahip olduğu ekonomik kaynakları ve örgütlenme yapısı, Şii nüfus üzerindeki hakimiyeti ve var olan askeri kapasitesi ile savaşlardaki sahip olduğu rol sayesinde uluslararası anarşik sistemde en azından devletler kadar etkili bir aktördür.
İleriki bölümlerde daha detaylı olarak bahsedileceği üzere Hizbullah, 1992 yılından itibaren politik bir aktör olarak Lübnan sahnesine girerek Lübnan sisteminin yasal ve meşru sınırlarını kabul eden ve faaliyetlerini bu meşruluk temelinde yürüten bir örgüt olarak partileşme sürecine girmiştir.448 Nitekim Hizbullah, 2018 yılında yapılan seçimlerde 128 sandalyeli Lübnan parlamentosunda 13 koltuğu almasının yanında
445 Elbanhawy, 93.
446 Ali Elbanhawy, “Hezbollah as a Norm Entrepreneur: Reconstructing Resistance and Legitimacy”
(Yüksek Lisans Tezi, American Beirut University, 2016), 108.
447 Valensi, “Non-State Actors: A Theoretical Limitation in a Changing Middle East”, 67. 448 Valensi, 67.
169
Hizbullah'ın liderliğini yaptığı 8 Mart Koalisyonu 65 sandalye kazanarak tarihindeki en büyük başarıyı yakalamıştır. Hizbullah'ın 1992 yılından 2018 yılına kadar kademeli olarak artan seçim başarısı ile 1990'ların başında Lübnan'da nüfusun %5 oyunu alan bir partiden 2018 seçimleri ile birlikte %15'ten daha fazlasını alan bir partiye dönüşmüştür.449 Diğer taraftan, 2005'ten itibaren hükümette bakanlık ile temsil edilerek devlet içinde de önemli bir pozisyona sahip olmuştur. Hizbullah'ın sahip olduğu sosyal, ekonomik, kültürel ve askeri kurumsal yapı ile bir devletin sorumluluğunda olan birçok faaliyetin örgüt eliyle yürütüldüğü görülmektedir. Bu minvalde Hizbullah sağlık, eğitim, sosyal dayanışma ve yardım kuruluşları yanında Lübnan'da belediyecilik hizmetlerinin yürütülmesinde de önemli etkinlik göstermektedir. Diğer taraftan, örgütün mevcut askeri kapasitenin Lübnan devletinin ordusundan daha etkili bir güce sahip olduğu bilinmektedir.
Hizbullah bütün bu sahip olduğu kurumsal yapı ile gerçekleştirdiği hizmetler çoğu zaman devletin kurumlarından daha nitelikli ve hızlı olmakta bu durum devlete nazaran örgüte yönelik daha fazla sempatinin ortaya çıkmasına yol açarak Hizbullah'ın meşruluğunu tesis etmektedir. Bununla birlikte, örgütün Ortadoğu'daki devletlerle yürüttüğü yakın ilişkilerin varlığı ile birçok ülkede temsilciler bulundurmakta, temaslarını devletlerle doğrudan yürütmektedir. Ayrıca Hizbullah'ın Arap Baharı sürecinde birçok ülkede yürütmüş olduğu faaliyetlerle sadece Lübnan'da faaliyet gösteren ulusal yerel milis örgütü karakterinden de hızla uzaklaşmaktadır. Bu bağlamda Hizbullah söz konusu olduğunda klasik anlamda, devlet ile devlet-dışı aktör arasındaki ayrım noktasında birtakım zorlukların söz konusu olduğu dikkat çekmektedir.
Bu noktada Valansi’ye göre devlet ve devlet-dışı aktör arasında var olan konumunu değerlendirmek için "kimlik" önemli bir araç görevi üstlenebilir ve Hizbullah dört temel kimliğe sahiptir. Nitekim Hizbullah'ın sahip olduğu "kimliklerle" devlet ve devlet-dışı aktörler arasında bir konumda bulunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Dahası, Hizbullah'ın bu "kimliklerle" basit bir terörist organizasyon ya da silahlı devlet-dışı aktörden öte bir anlamının olduğu görülmektedir. Bu bağlamda,
449 Deniz Baran, “The Evolution of a Non-State Actor to a ‘State Actor’: The Case of Hezbollah”, Sharq Forum, erişim 06 Aralık 2018, https://www.sharqforum.org/2018/10/02/the-evolution-of-a-non-state-
170
Hizbullah sahip olduğu "devlet kimliği" her ne kadar resmi olmasa da devletin tekelinde olabilecek şiddet gücünü elinde bulundurmakta, kendi hakim olduğu bölgelerde otoritesini etkili bir şekilde yürütmekte, sosyal yardım ve eğitim servisleri ile halkın gündelik yaşamında öneme haiz olan hizmetleri Lübnan devletinden daha hızlı ve etkili sunabilmektedir.450
Bunun yanında, "devlet-dışı aktör" kimliği ile farklı ülkelerde etkili olarak şiddet ya da terör eylemleri düzenleyebilmekte451 Arap Baharı sürecinde görüldüğü üzere devlet otoritesi zayıflayan ve rejimlerin meşruiyet krizi içerisine giren Suriye, Yemen, Irak Bahreyn ve Kuveyt gibi ülkerde askeri ve siyasi manevra kabiliyeti yüksek bir devlet-dışı aktör olarak boy göstermektedir. Bu noktada, örgütün devlet-dışı bir aktör olarak faaliyet alanı sadece Ortadoğu ile sınırlı kalmamakta aynı zamanda Güney ABD ve Avrupa ülkelerinde kurmuş olduğu iddia edilen suç ağlarıyla kendisine mali kaynak sağlayacak illegal faaliyetler içerisine girdiği sıklıkla dile getirilmektedir.
Diğer taraftan Hizbullah, Şii organizasyon olarak Lübnan'daki Şiileri temsil eden bir pozisyona sahiptir. Örgütün sahip olduğu "Şii kimliği" kimi durumlarda "devlet kimliğinden" daha baskın bir karaktere sahip bulunmaktadır. Bu durum Şiilerin devlete bağlılığını azaltmakta ve meşruiyetini sarsmaktadır. Bununla birlikte, örgüt her ne kadar Lübnanlaşma süreci birlikte daha az dillendirse de uzun dönemde Lübnan'da İslami devletin tesisini amaçlayan "devlet üstü kimliğe" de sahip bulunmaktadır. Hizbullah'ın "devlet üstü kimliği" daha çok 1979 yılında gerçekleşen İran Devrimi’nin bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. Böylece Hizbullah ‘Şer-i Hukuka’ dayalı olarak dünya genelinde İslami devletin parçası olan bir yapıyı tesis etmeyi hedefleyecektir. Hizbullah bahsedilen bütün bu kimlikleri, ideolojik vizyonu ile karşı karşıya kaldığı konjektürel ya da güncel sorunları uzlaştırma hususunda önemli bir işlev görmektedir. Böylece bu kimlikler Hizbullah'ın dinamik bir strateji uygulamasına katkı sağlamakta farklı durumlara adapte olmasını kolaylaştırmakta ve sadece devlet-dışı bir aktör olarak sınıflandırmamızı zorlaştırmaktadır.452
450 Valensi, “Non-State Actors: A Theoretical Limitation in a Changing Middle East”, 68. 451 Valensi, 68.
171
Baran'a göre ise Hizbullah'ı sadece silahlı bir devlet-dışı aktör olarak görmek yerine "devlet benzeri bir devlet-dışı aktör" (state-like non-state actor) olarak görmek daha uygundur. Nitekim Baran, Hizbullah Lübnan devleti içerisinde devlet benzeri bir şekilde egemenliği altındaki topraklarda politik meşruluğu olan güç haline gelerek otoritesini büyük ölçüde tesis etmiş bulunmaktadır. Diğer taraftan Hizbullah sahip olduğu silah enstürümanı ile devletin elinde olan güç kullanma tekilini bulundurmasının yanında Lübnan ordusundan daha güçlü bir askeri örgütlülüğe sahip olarak devlet otoritesini sarsmaktadır. Devlet benzeri yapmış olduğu diğer faaliyetlerle birlikte Hizbullah sadece bir devlet-dışı aktör olduğunu söylemek mümkün gözükmemektedir. Baran'a göre Hizbullah'ı gerçekliğini ortaya koymak için "bir partiden daha büyük fakat bir devletten daha küçük" olarak tanımlamanın en iyi yöntem olacağını ifade etmektedir.453