Filistin meselesinin 1960’ların sonlarına doğru Lübnan’ı etkileyen boyutları ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni, Lübnan içerisindeki Filistinlilerin sadece Lübnan’ı değil bölgedeki diğer aktörleri etkileyen karaktere sahip olmasıdır. 1967'de yapılan Arap-
68 Deeb, “Shia movements in Lebanon”, 686.
69 Shimon Shapira, “The Origins of Hizballah”, Jerusalem Quarterly 6 (1988): 115–30. 70 Yıldırım Boran, Lübnan’daki İran Hizbullah (Siyah Beyaz Yayınları, 2007), 167–68.
33
İsrail savaşlarının ortaya çıkardığı durum, Filistin sorunun askerileşmesini beraberinde getirmiştir. 1967 yılında altı gün savaşları sonrasında Lübnan’da artan FKÖ etkisi Lübnan devletinin bağımsızlığını tehdit etmekteydi. 1969 yılından itibaren Lübnan hükümeti ile FKÖ arasında tansiyonun gittikçe arttığı görülmektedir. Tansiyonun düşürülmesi için Mısır lideri Nasır devreye girerek. Lübnan ordusu komutanı Emile Bustâni ve FKÖ lideri Arafat arasında Kahire antlaşması imzalanmıştır. Antlaşmaya göre Lübnan devleti FKÖ’nün kamplardaki egemenliğini tanımıştı ve Güney Lübnan’daki İsrail ile mücadele için var olan askeri varlığına karışılmamasına karar verilmiştir. Kahire antlaşmasının Filistinlilerin Lübnan’daki kamplarda silah bulundurabilmesi iznini vermesi ile birlikte bu durumun Lübnan’ın ulusal güvenliğine ve egemenliğine ciddi etkileri olmuştu. Fakat bu antlaşma FKÖ ile Lübnan ordusu arasındaki çatışmaları dizginlemeye yetmemiştir. Farklı dini ve etnik grupların katılması ile çatışmalar Lübnan iç savaşı da dahil olmak üzere 1987 yılına kadar devam etmiştir.71
FKÖ ile Müslümanlar arasındaki bütün iyi ilişkilere rağmen EMEL örgütü ile FKÖ arasında devam eden yakın ilişkilerin Güney Lübnan’da artan FKÖ etkisiyle gitgide bozulmaya başlamıştır. 1980’li yılların başına gelindiğinde EMEL ve FKÖ arasındaki ilişkilerde bir kırılma noktası yaşanmıştır. İsrail ve FKÖ arasında Güney Lübnan’da yaşanan çatışmaların şiddeti ile ortaya çıkan tahribat FKÖ'nün varlığını Şiiler açısından katlanılmaz bir boyuta taşımıştır. Lübnanlı Şiiler bölgede yaşanan çatışmalar nedeniyle can ve mal kaybına uğramıştır. Bu nedenle 1982’de Güney Lübnan’a yaptığı operasyon nedeniyle FKÖ’nün Güney Lübnan’daki varlığının hafiflemesi EMEL Hareketi'nin işine yaramıştır. Nitekim FKÖ’nün zayıflaması ile birlikte örgüt içerisinde EMEL Hareketine katılımlar artarak EMEL’in Güney Lübnan’daki varlığının daha da güçlendiği görülmektedir.72
EMEL ve FKÖ arasındaki artan gerilimin başka nedenleri de bulunmaktaydı. EMEL Hareketi'nin İran Devriminin bir sonucu olarak İran’a yakınlaşması ile birlikte EMEL ile FKÖ arasındaki ilişkilerin daha da kötüleştiği görülmektedir. Böylesi bir sonucu ortaya çıkaran gelişme İran-Irak savaşının ortaya çıkması ile birlikte tarafların bir tercih yapma durumuyla karşı karşıya kalmasıdır. Çünkü FKÖ lideri Yaser Arafat’ın
71 Khazen, The Breakdown of the State in Lebanon, 1967-1976, 140–75.
34
Irak lideri Saddam Hüseyin ile yakın ilişkileri bulunmaktaydı. İran-Irak savaşının ortaya çıkması ile birlikte Lübnan’daki İran yanlısı Şii gruplarla Irak yanlısı FKÖ arasında gerginlikler giderek artmıştır. 1979-82 yılları arasında yaşanan çatışmalar neticesinde FKÖ içerisindeki Şiilerin Örgütü terk ettiği EMEL örgütüne katılımların arttığı görülmektedir.73 FKÖ ve EMEL arasındaki ilk silahlı çatışmalar 1979 ve 80 yıllarında
Beyrut’un kenar semtleri ve 16 Şii köyünde gerçekleşmiş 82 yılına kadar şiddetlenerek devam etmiştir. Güney Lübnan’ın hâkimiyeti üzerine olan bu çatışmalarda iki taraftan da birçok militan hayatını kaybetmiştir.74
EMEL ile FKÖ arasında ilişkileri çatışma boyutuna getiren diğer olaylar zinciri 1984-5 yılında İsrail’in İşgal ettiği güney Lübnan’daki bölgelerden çekilmesi sonucunda başlamıştır. Nitekim 1984 yılı ile 1988 yılları arasında yaşanan çatışmaların (War of the Camps) ana amacı, FKÖ’nün Lübnan’daki etkinliğini dizginleyerek İsrail’in bölgeden çekilmesinden sonra Güney Lübnan’da tekrar etkinliğini artırmasını engellemekti. Bu noktada, Lübnan ordusunda bulunan bazı bileşenlerle işbirliği yapılarak Suriye’nin vermiş olduğu büyük desteklerle birlikte FKÖ unsurlarının bulunduğu kamplara yönelik operasyonlar düzenlenmiştir. 3000 EMEL militanı ve Lübnan ordusunun Hristiyan ve Şii bileşenlerinden oluşan bu askeri operasyonlarda, Sabra ve Şatilla gibi 1000’e yakın Filistinli militanı barındıran kamplar hedef alınmıştır. Bu çatışmalarda 3000’den fazla ölüme ve 7000’den fazla yaralıya neden olmuştur. Çatışmalar öncesinde Şiilerin dini liderlerinden olan Fadlallah, vermiş olduğu fetvayla, Lübnanlı Şiilerle Filistinliler arasında askeri bir çatışmanın olmasını engellemeye çalışmıştır. Fakat fetvanın Şiiler üzerinde etkisi sınırlı kalmıştır. 1985’te Şam’da imzalanan antlaşma ile kısa süreli olarak son bulsa da kamp savaşları Lübnan iç savaşının bir fazı olarak 1988 yılına kadar çeşitli yoğunluklarda devam etmiştir. 1985 yılında yapılan Şam antlaşmayla iki tarafta Filistin mülteci kamplarının güvenliği hususunda görüş birliğine varmıştır. Bu notada, EMEL ve Lübnan ordusu Filistin
73 Rex Brynen, “PLO Policy in Lebanon: Legacies and Lessons”, Journal of Palestine Studies 18, sayı 2
(1989): 57,
74 Ferdinand Smit, The Battle for South Lebanon: The Radicalization of Lebanon’s Shi’ites, 1982-1985
35
kamplarında sadece hafif silahlar haricindeki askeri varlığını bölgeden çekmiştir. Artık Kampların güvenliğinden iç güvenlik kuvvetleri sorumlu olacaktı.75
1984-88 yılları arasında yaşanan kamp savaşlarının sonucunda FKÖ Lübnan’daki kamplardaki etkinliğini kaybetmek durumunda kalmıştır. Bu savaşların Şiiler üzerindeki en önemli etkisi Şiiler arasındaki görüş ayrılıklarını ve çatışmaları artırmış olmasıdır. Nitekim çoğu EMEL mensubu, Müslümanlar arasında gerçekleşen bu savaşı tasvip etmemekteydi. Bundan dolayı, EMEL mensuplarının yaşanan çatışmalar neticesinde Hizbullah’a doğru kaydığı aynı zamanda EMEL ve Hizbullah arasında silahlı gerilimleri doğuracak yeni bir sürecin başladığı görülmektedir. Nitekim Hizbullah ve EMEL arasındaki anlaşmazlıklar 1988-90 yılları arasında sıcak çatışmaya dönüşerek, bu defa Şiilerin Güney Lübnan üzerinde kendi aralarında güç mücadelesine başlayacağı Hizbullah’ın bölgede etkinliğini artırması ile sonuçlanacak başka bir sürece girilmiştir.76
3.8 EMEL İçerisinde Yaşanan Görüş Ayrılıkları ve Hizbullah’ın Ortaya Çıkışına