Suçlamanın Niteliği ve Nedeninin Bildirilmesi

İsnadın bildirilmesi ilkesi, ceza muhakemesinin temel ilkelerindendir.

Hakkındaki isnadı bilmeyen bir şüphelinin kendini savunması mümkün değildir ve kendini savunma imkânı tanınmaz ise, iddianın karşısında savunmaya yer verilmemiş demektir. Savunma olmazsa, çelişme yöntemi uygulanmaz, adil yargılanmadan söz edilemez²⁴¹. İsnat edilen suçun bildirilmesinin amacı, şüphelinin savunma hakkını kullanabilmesi ile meramını anlatabilmesi hakkının sağlanmasıdır. Şüpheliyi belirsizlik içinde bırakarak kendini suçlamaya yarayacak bilgiler edinmek, suçların aydınlatılması bakımından amaca uygun düşebilir, fakat bu durumun hukuk devleti

237 SCHROEDER Friedrich Christian/YENİSEY Feridun/PEUKERT Wolfgang, Ceza Muhakemesinde Fair Trial İlkesi; İstanbul Barosu CMUK Uygulama Servisi Yayınları, İstanbul, 1999, s. 17.

238 ÜNAL Şeref, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, İnsan Haklarının Uluslararası İlkeleri, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 89, TBMM Basımevi, Ankara, 2001, s. 193.

239 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, Resmi Gazete, 17.12.2004 tarih ve Sayı: 25673.

240 ÇULHA Rifat/DEMİRDAĞ Fahrettin/NUHOĞLU Ayşe/OKTAR Salih/TEZCAN Durmuş, Editör: Prof. Dr. Feridun Yenisey, Ceza Muhakemesi Hukuku Başvuru Kitabı, 3.

Baskı, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2018, s. 185-186.

241 FEYZİOĞLU Metin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 6/3-a Uyarınca İsnadın Bildirilmesi ve Türk Hukuku, s. 95.

54

ilkelerine bağlı olarak yürütülen ceza muhakemesinde yeri olamaz²⁴². İfade ve sorgu işlemlerinde, şüpheliyi belirsizlikte bırakmak adına muhakeme konusu fiilin bütünlüğünün bozulması hukuk devleti ilkesine aykırılık teşkil edecektir. Suçlama konusunda şüpheliye verilecek bilgi, kendisinin hangi fiili nedeniyle suçlandığını ve bu fiilin hukuki nitelemesinin ne olduğunu içerecektir. Sonradan ortaya çıkan değişikliklerde dâhil olmak üzere ayrıntının derecesi her somut olayda değişebilmekle beraber, bunların hiçbir fiili yahut hukuki hataya yer vermeyecek şekilde olması gerekir²⁴³.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6/3-a maddesine göre, hakkında bir suç isnadı olan kişi kendisine yöneltilen suçlamanın niteliği ve sebebinden en kısa sürede, anladığı dilde ve ayrıntılı olarak haberdar edilme hakkına sahiptir. Bu hak, AİHS’nin 5/2 maddesinde yer alan “yakalanma, gözaltına alınma ve tutuklulukta haberdar edilme” hakkıyla örtüşmektedir. Aynı zamanda gözaltındaki kişinin yakalanmasına veya tutulmasına itiraz edebilmesini sağlaması açısından gereklidir.

AİHS’nin 6/3-a maddesi, isnat ile karşı karşıya kalan kişinin, hakkındaki suç isnadına karşı savunma yapabilmesi için gerekli bilgiyi sağlamayı amaçlamaktadır.

Şüpheliler hakkında işlem yapan soruşturma makamlarının neden kendi aleyhlerine işlem yaptığını bilmesini sağlasa da bu iki hak birbirinden farklılık arz eder. AİHS m.

6/3-a’ de öngörülen düzenleme AİHS m. 5/2’den daha ayrıntılı ve kapsamlı bir bilgilendirme yükümlülüğü getirmektedir²⁴⁴. Zira AİHS’nin m. 5/2’deki hükmün amacı daha çok AİHS’nin m. 5/4’ te öngörülen itiraz hakkının etkili bir şekilde kullanabilmesini sağlamaktır. Buna karşın AİHS’nin m. 6/3-a bendinde öngörülen aydınlatma yükümlülüğü daha çok sanığın etkili savunma yapmasını sağlamayı amaç edinmiştir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Murray-Birleşik Krallık kararında, bir yakalama tedbirinin sadece hangi yasa hükmü çerçevesinde gerçekleştirildiğinin belirtilmesinin etkili olmayacağını belirtmiştir²⁴⁵. AİHM, Fox Campbell ve

242 Şahin, Ceza Muhakemesi Hukuku I, s. 142.

243 Gözübüyük/Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 300.

244 TEZCAN Durmuş/ERDEM Mustafa Ruhan/SANCAKDAR Oğuz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, 2. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2004, s. 267; Gözübüyük/Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 538.

245 “Yakalama işlemini gerçekleştiren yetkili olan Onbaşı D.’nin, Bayan Murray’e yakalama işleminin 1978 tarihli Yasanın hangi maddesi kapsamında gerçekleştirildiği konusunda bilgi

55

Birleşik Krallık kararında, yakalanan kişilere verilecek bilginin basit, teknik olmayan ve anlayabileceği bir dille, hem fiilî hem de hukukî konularla ilgili olması gerektiği hükmüne varmıştır²⁴⁶. Diğer yandan, yakalanan kişiye verilecek bilginin belirli bir şekilde olması gerekmemektedir. Soruşturma amacıyla yöneltilen belirli sorular, söz konusu kişinin özgürlüğünden mahrum edilmesine ilişkin gerekçeler hakkında bilgi edinmesini sağlayabilir. Kişinin suçüstü yakalanmış olması da, diğer unsurlarla birlikte değerlendirildiğinde, bu kişinin kendisine isnat edilen suç hakkında yeterince bilgilendirildiğine işaret etmesine karşın fiilin hukuki nitelendirilmesi hususunda bilgilendirme yapılmak zorundadır²⁴⁷.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, isnat edilen suçun vasıflandırılmasına da önem atfederek, Sadak ve Diğerleri/Türkiye kararında, AİHS’nin m. 6/3-a kapsamının, isnat edilen ve suçlamanın temeli olan fiillerin yanı sıra bu fiillerin hukuki olarak nasıl nitelendirildiği konusunda da bilgilendirilme hakkını içerdiğini belirtmiştir²⁴⁸. Şüphelinin soruşturma evresine aktif biçimde katılabilmesi için, haklarının ne olduğunu bilmesi gerekmektedir. Bu haklarını bilmeyen şüphelinin, savunma hakkını etkin kullanabilmesi mümkün olamayacağından, nihayetinde adil yargılanma hakkı da ihlal edilmiş olacaktır. AİHS’nin 6/3-a maddesi uyarınca verdiği bilinmektedir. Tek başına değerlendirildiği zaman, bu şekilde, yakalama işleminin hangi yasa hükmünden kaynaklandığının belirtilmiş olması, 5. Madde 2. fıkra amaçları doğrultusunda yeterli değildir.”; AİHM Murray/Birleşik Krallık, 28.10.1994 tarihli, Başvuru No: 14310/88, Seri A No. 300-A, paragraf 76, aktaran, DUTERTRE Gilles, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler, Avrupa Konseyi Yayınları, Almanya, 2003, s. 104.

246 AİHM, Fox Campbell ve Hartley/Birleşik Krallık, 30.08.1990 tarihli, Başvuru No:

12244/86-12245/86-12383/86, Seri A No. 182, s. 19, paragraf 40: “5’inci madde 2’nci fıkra hükümlerinde, yakalanan herkesin hangi sebeple özgürlüğünden mahrum edildiğini öğrenmesi gerektiği şeklinde temel bir güvence bulunmaktadır. Bu hüküm, 5’inci maddenin ihtiva ettiği koruma anlayışının ayrılmaz bir parçasıdır: 2’nci fıkra hükümlerine göre, yakalanan herkese, basit, teknik olmayan ve anlayabileceği bir dille, yakalanmasına ilişkin temel hukukî ve fiilî gerekçelerin bildirilmesi şartı getirilmiş, bu sayede de yakalanan kişi uygun gördüğü takdirde, aynı madde 4’üncü fıkra hükümleri çerçevesinde yakalanmasının hukuka uygunluğu konusunda bir mahkemeye başvurabilmesine imkân sağlanmıştır (bkz.

Van der Leer davası kararı, 21 Şubat 1990, Seri A No. 170, s. 13, paragraf 28)”, aktaran, Dutertre, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler, s. 104.

247 AİHM, Dikme/Türkiye, 11.07.2000 tarihli, Başvuru No: 20869/92, aktaran, Dutertre, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler, s. 104.

248 AİHM, Sadak ve Diğerleri/Türkiye, 10.07.2001 tarihli, Başvuru No: 29900/96-29903/96, paragraf 48-52, 56-59: “[...] 6. Maddenin 3 (a) bendi, sanığa aynı zamanda yalnızca suçlamanın nedeni konusunda, yani işlemiş olduğu iddia edilen ve suçlamanın temeli olan fiiller konusunda değil, bu fiillerin hukuki olarak nasıl nitelendiği konusunda da ayrıntılı olarak bilgilendirilme hakkını verir (bkz. Pélissier ve Sassi-Fransa [Büyük Daire-BD], No. 25444/94, paragraf 51, ECHR (AİHM) 1999-III).”, aktaran, Dutertre, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler, s. 183.

56

“hakkında bir suç isnadı olan kişi kendisine yöneltilen suçlamanın mahiyet ve sebebinden en kısa bir zamanda, ayrıntılı bir şekilde haberdar edilme hakkı”, AİHS 5/2 maddesinde yer alan “gözaltına alınma ve tutuklulukta haberdar edilme” hakkıyla örtüşmekle birlikte, AİHS m. 5/2 düzenlemesi AİHS m. 5/4’te öngörülen gözaltındaki kişinin yakalanmasına veya tutulmasına itiraz edebilme hakkının etkin biçimde kullanılabilmesine imkân sağlamaktadır. AİHS 6/3-a maddesi ise isnat ile karşı karşıya kalan şüphelinin, hakkındaki suç isnadına karşı savunma yapabilmesi için gerekli bilgiyi sağlamayı amaçlamaktadır.