Kişiler Bakımından

Bir tercümanın yardımından ücretsiz yararlanacak kişiler, “meramını anlatabilecek ölçüde Türkçe bilmeyen” sanık, mağdur, engelli (sağır ve dilsizler) ve tanıklardır. Maddenin lafzından da açıkça anlaşılacağı üzere, bu kural sadece yabancıları değil ve fakat Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olsa dahi Türkçeyi yeteri kadar konuşamayan veya anlayamayan kişileri de kapsamaktadır⁴⁶⁰. Diğer bir ifadeyle, tercümandan ücretsiz yararlanma hakkından Türk uyruğunda bulunduğu halde çeşitli nedenlerle yeterli Türkçe öğrenememiş ve Türkçeyi yeteri kadar anlayamayan Türk vatandaşları da yararlanabilecektir; çünkü önemli olan, şüpheli/sanığın savunmasını gereken ölçüde ortaya koyabilmesi ve savunma hakkının kullanılmasıdır⁴⁶¹. Ancak, mahkemede konuşulan dili yeterli düzeyde anlayan kişinin bu dili siyasal nedenlerden dolayı reddetmesi durumunda ücretsiz bir tercüman talep etme hakkı da bulunmayacaktır⁴⁶². Öte yandan bu kişi, CMK 202/4.

maddesi uyarınca ücretini kendisi ödemek, yargılamanın sadece belirli aşamasında olmak ve yargılamayı sürüncemede bırakmamak kaydıyla tercümandan yararlanma imkânını kullanabilir.

Özbek’e göre, CMK madde 202’nin ilk fıkrasında “tanık” ifadesi geçmemesine rağmen, Türkçe bilmeyen veya anlamayan tanıkların da tercüman vasıtasıyla dinlenmesi gerekmektedir; zira tanık beyanlarının delil olarak kabul edilebilmesi için mahkemede tartışılabilir olması; tartışılabilir olması için de anlaşılabilir olması gerekmektedir⁴⁶³. Her ne kadar söz konusu maddenin ilk fıkrasında “tanık”lara yer verilmemişse de CMK m. 202/3 ve m. 324 hükümleri incelendiğinde açıkça anlaşılmaktadır ki tercümandan ücretsiz yararlanacak kişiler arasında tanıklar da yer almaktadır. CMK m. 202/3 hükmünde birinci ve ikinci fıkra hükümlerinin diğerlerinden başka tanıklar için de uygulanacağı; CMK m. 324’ün hükmünde ise

460 Taşdemir/Özkepir, Ceza Muhakemesi Kanunu Şerhi, s. 834.

461 MALKOÇ İsmail/YÜKSEKTEPE Mert, Açıklamalar ve Yorumlarla 5271 Sayılı Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu, I. Cilt, Malkoç Kitabevi, Ankara 2008, s. 1091.

462 Grabenwarter, Yargılanma Güvenceleri-Adil Yargılanma Hakkı, s. 204-241.

463 ÖZBEK Veli Özer, Yeni Ceza Muhakemesi Anlamı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2005, s.

812.

100

tanıklar için görevlendirilen tercüman giderlerinin yargılama giderleri arasında sayılmayacağı öngörülmüştür. Burada hemen belirtmek gerekir ki, Malkoç ve Yüksektepe’ye göre, tanıkla ilgili müdahale isabetli olmamıştır. Çünkü tanığa, iddia ve savunmaya ilişkin hususların tercüme edilmesi gerekmemektedir ve dolayısıyla bu hükmü sadece, tanığın tercüman aracılığı ile dinlenmesi şeklinde anlamak gerekmektedir. CMK bakımından şüphelinin “meramını anlatabilecek ölçüde”

Türkçe bilmemesi halinde tercüman bulundurulması zorunlu hale getirilmiştir.

Burada meramını anlatmak, günlük ihtiyaçlar bakımından söz konusu olmayıp dava ve savunmalar bakımından gerekli olan derecede anlayabilme ve konuşabilme kabiliyetidir⁴⁶⁴. Meramını anlatacak ölçüde Türkçe bilmemeyi, AİHS’nin 6/3-e maddesinde öngörüldüğü biçimde duruşmada kullanılan dili anlamama veya konuşamama şeklinde anlamak gerekir. Kişi meramını anlatacak ölçüde Türkçe bilmekle birlikte iddia ve savunma açısından önem taşıyan hukuki terimleri anlamıyor olabilir⁴⁶⁵. Özbek’e göre, önemli olan sanık veya mağdurun meramını anlatıp anlatmaması değildir; AİHS’nde belirtildiği üzere duruşmada konuşulan dilin anlaşılmaması ve konuşulamaması önemli olandır. Bunlar birbirinden farklı kriterlerdir; bir kişi pekâlâ meramını anlatabilecek şekilde Türkçe biliyor olabilir ancak bu duruşmada konuşulan dilin anlaşılması için yeterli olmayabilir⁴⁶⁶.

Yargıtay Ceza Genel Kurulu bir kararında, AİHS ve CMK’nın tercüman görevlendirilmesi konusunu savunma hakkı çerçevesinde ele aldığını, ücretsiz tercüman görevlendirilmesi için, kişinin yargılamanın yapıldığı ülkenin vatandaşı veya yabancı olması ölçütünü değil “duruşmada kullanılan dili anlamaması veya konuşamaması”nı esas alındığını belirtmiştir. Dolayısıyla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmakla birlikte meramını anlatacak ölçüde Türkçe bilmeyen şüpheli veya sanıklara tercüman görevlendirilmesi savunma hakkının kullanılması açısından zorunlu iken, ülkemiz vatandaşı olmasa bile savunmasını yapabilecek derecede ve yeterlilikte Türkçe bilen şüpheli veya sanıklara tercüman görevlendirilmesi zorunluluğu bulunmadığı tespitinde bulunmuştur⁴⁶⁷.

464 Malkoç/Yüksektepe, Ceza Muhakemesi Kanunu, s. 1091.

465 PARLAR Ali/HATİPOĞLU Muzaffer, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu ve İlgili Mevzuat, I Cilt, Ankara, 2008, s. 1052.

466 Özbek, Yeni Ceza Muhakemesi Anlamı, s. 813.

467 “AİHS’nin 6. maddesinin 3/e bendinde; “Her sanık ezcümle: ...e) Duruşmada kullanılan dili anlamadığı veya konuşamadığı takdirde bir tercümanın yardımından meccanen

101

Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus vardır ki; o da şüphelinin anladığı dile ne derecede hakim olduğunun ya da söz konusu dili ne derece bildiğinin tespitine ilişkindir. Karakehya’ya göre; tercüman atanırken göz önünde bulundurulacak dilde, şüphelinin kendisine yapılan isnatları doğru şekilde anlayabilmesi ve savunmasını etkin olarak yapabilmesi gereklidir. Aksi halde, az veya orta derecede bildiği bir dilde sanığa tayin edilecek tercümanın, ona istenilen biçimde yardımcı olmayacağı ve dolayısıyla böylesi bir tercüman ile şüphelinin savunma hakkını gerektiği biçimde kullanamayacağı şüphe götürmemektedir. Bu sebeple bu şekilde uygulamalar, savunma hakkını önemli derecede kısıtlayacak ve şüphelinin adil yargılanma hakkı ihlal edilmiş olacaktır⁴⁶⁸. Son olarak belirtmek gerekir ki, Türkçe bilmeyen veya anlayamayan şüphelinin müdafisi, şüphelinin dilini ve ayrıca çok iyi Türkçe bilse bile bu durum tercüman bulundurma zorunluluğunu ortadan kaldırmaz⁴⁶⁹.

faydalanmak, ...haklarına sahiptir,” 5271 sayılı CYY’nin “Tercüman Bulundurulacak Haller”

başlıklı 202. maddesinin birinci fıkrasında; “Sanık veya mağdur, meramını anlatabilecek ölçüde Türkçe bilmiyorsa; mahkeme tarafından atanan tercüman aracılığıyla duruşmadaki iddia ve savunmaya ilişkin esaslı noktalar tercüme edilir,” “Yargılama Giderleri” başlıklı 324. maddesinin 5. fıkrasında; “Türkçe bilmeyen ya da engelli olan şüpheli, sanık, mağdur veya tanık için görevlendirilen tercümanın giderleri, yargılama gideri sayılmaz ve bu giderler Devlet Hazinesi’nce karşılanır,” Şeklinde düzenlemeler yer almaktadır. Gerek Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi gerekse 5271 sayılı CYY, tercüman görevlendirilmesi konusunu savunma hakkı çerçevesinde ele almıştır. Buna göre, ücretsiz olarak tercüman görevlendirilmesi için AİHS, kişinin yargılamanın yapıldığı ülkenin vatandaşı veya yabancı olması ölçütünü değil “duruşmada kullanılan dili anlamaması veya konuşamaması”nı esas alırken, Ceza Yargılaması Yasası da aynı yaklaşımla, kişinin “meramını anlatabilecek derecede Türkçe bilmemesini” gerekli görmüştür. Bunun sonucu olarak Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmakla birlikte meramını anlatacak ölçüde Türkçe bilmeyen şüpheli veya sanıklara tercüman görevlendirilmesi savunma hakkının kullanılması açısından zorunlu iken, ülkemiz vatandaşı olmasa bile savunmasını yapabilecek derecede ve yeterlilikte Türkçe bilen şüpheli veya sanıklara tercüman görevlendirilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır.

Soruşturma veya kovuşturma sırasında çeşitli adli makamlar önünde yapılan işlemlerde, Türkçe bildiği hususu hiçbir kuşkuya yer vermeyecek biçimde anlaşılan şüpheli veya sanıkların daha sonradan Türkçe bilmediklerini ileriye sürerek tercüman görevlendirilmesini istemeleri halinde bu kişilerin AİHS ve CYY bağlamında tercüman yardımından yararlanma hakları bulunmadığı gibi bu tür davranışların savunma hakkının kötüye kullanılması kapsamında değerlendirilmesi gerektiği açıktır. Nitekim Yargıtay Özel Dairelerinin uygulamaları da bu doğrultudadır. (Yargıtay 9. Ceza Dairesi’nin 23.06.2011 gün ve 3883-3498 ile Yargıtay 5. Ceza Dairesi'nin 13.06.2011 gün ve 3885- 4674 sayılı kararları)”;

YCGK, 11.10.2011 tarihli, 2011/10-182 E., 2011/204 K., sayılı kararı, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, http://www.kazanci.com (Erişim tarihi: 26.09.2017).

468 Karakehya, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. Maddesi (Adil Yargılanma Hakkı) Bağlamında Ceza Muhakemesinde Duruşma, s. 117.

469 Tezcan, Tercümandan Yararlanma Hakkı, s. 696; Parlar/Hatipoğlu, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu ve İlgili Mevzuat, s. 1050.

102