Müdafiinin Soruşturma Dosyasını İnceleme ve Örnek Alma Yetkisi

Ceza muhakemesinde soruşturma aşamasının gizliliğine getirilen istisnalardan biri de savunma hakkının etkin kullanılabilmesi amacıyla müdafiin, soruşturma

590 03.10.2016 tarihli 676 sayılı KHK’nın 1. maddesi; Aynen kabul: 01.02.2018 tarihli 7070 sayılı Kanun’un 1. maddesi, Resmi Gazete, 08.03.2018 tarih ve Sayı: 30354 (Mükerrer).

591 Bakanlar Kurulu, 20.03.2006 tarihli, 2006/10218 No’lu kararı. Resmi Gazete, 06.04.2006 tarih ve Sayı: 26131.

592 Yurtcan, CMK Şerhi, s. 360; Kunter/Yenisey/Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 416; Donay, İnsan Hakları Açısından Sanığın Hakları ve Türk Hukuku, s. 166; Centel, Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi, s. 103; Tosun, Türk Suç Muhakemeleri Hukuku Dersleri, s. 603; Toroslu/Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 140.

593 Bozdağ, Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafii, s. 111.

132

aşamasında dosyayı inceleme ve dosyadan örnek alma yetkisidir. Müdafiin, soruşturma aşamasında dosyayı incelemek ve dosyadan örnek almak için vekâletname/görevlendirme yazısı ibraz etmesine ya da herhangi bir merciden kolluk, savcıdan veya sulh ceza hâkiminden izin almasına gerek yoktur⁵⁹⁴. Müdafi, şüpheli/sanığa yardımda bulunan, bağımsız bir adalet organıdır⁵⁹⁵. Müdafi şüphelinin temsilcisi olmayıp bağımsız bir savunma süjesidir⁵⁹⁶. Müdafi ile şüpheli arasındaki ilişki temsil ilişkisi olarak nitelendirilemez. Bu sebeple soruşturma dosyasını inceleme talebinde bulunan avukatın, müdafi olarak seçildiğini ispat zorunda bırakılması, müdafiin hukuki statüsüyle bağdaşmaz. Mevzuat hükümleri uyarınca da soruşturma evresinde müdafiin dosyayı inceleyebilmesi için görevlendirme yazısı veya vekâletname ibrazının gerekli olmadığı görülmektedir (CMK m 153/1; Av. K.

m. 2/2, 46/2; YİY m. 137/2). Diğer taraftan müdafi ile şüphelinin irtibat halinde olduğunu gösteren yazının Cumhuriyet savcılığına ibraz edilmesi yeterli olacaktır⁵⁹⁷. Müdafi tarafından incelenecek veya örnek alınacak soruşturma dosyasının kollukta olması durumunda, kolluk görevlileri müdafiin kollukta bulunan soruşturma dosyasını incelemek ve/veya örnek almak için talepte bulunması halinde izin vermek zorundadır⁵⁹⁸.

Müdafiin dosyayı inceleme ve örnek alma yetkisi, kural olarak soruşturma evresinin başından sonuna kadar yapılan, soruşturma ile ilgili olarak şüphelinin lehine veya aleyhine elde edilmiş her türlü delili inceleme ve fiziki veya teknik olarak mümkün ise bu delillerden örnek almayı kapsar⁵⁹⁹. Müdafi, dosya kapsamında bulunan her türlü yazılı belgeyi, fotoğraf, ses ve görüntü kayıtlarını inceleme, örnek alma yetkisine sahiptir. Hatta müdafiin, dosya kapsamında olup da fiziki olarak dosya içerisine koyulması mümkün olmayan, muhafaza altına alınmış, el konulmuş

594 DEMİRBAŞ Timur, “Hazırlık Soruşturmasında Savunma”, Sahir Erman’a Armağan, No: 8, 1999, ss. 189-225, s. 192; ALŞAHİN Mehmet Emin, “Müdafiin Dosyayı İnceleme Yetkisi”, Legal Hukuk Dergisi, 2006, ss. 1053-1066, s. 1056.

595 Ataç, Müdafiin Soruşturma Dosyasını İnceleme Yetkisi, s. 95.

596 Zafer, Savunma Hakkı ve Sınırları, s. 514.

597 Ataç, Müdafiin Soruşturma Dosyasını İnceleme Yetkisi, s. 96.

598 Koca, Hazırlık Soruşturmasında Sanığın Savunma Hakkı, s. 164; Alşahin, Müdafiin Dosyayı İnceleme Yetkisi, s. 1056; YGİY m. 22/1“…Kollukta bulunan soruşturma dosyası için yetkili Cumhuriyet savcısının yazılı emri gerekir…” ibaresi iptal edilmiştir.”; Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 20.11.2012 tarihli, 2009/1944 E., 2012/2136 K., 2008/2358 E., 2012/2133 K., 2008/3257 E., 2012/2137 K., 2009/139 E., 2012/2134 K., 2009/138 E., 2012/2135 K., sayılı kararları.

599 Kunter/Yenisey/Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 460.

133

veya müsadere edilmiş her türlü delili inceleme ve örnek alma yetkisi bulunmaktadır⁶⁰⁰. Soruşturma kapsamında elde edilmiş birtakım belge veya delillerin müdafiden gizlenmesi ve/veya dosya ve delillerin bir kısmının inceletilmeyerek, dosya ve delillerin kısmen inceletilmesi, savunma hakkının ihlaline sebep olacaktır⁶⁰¹.

Müdafiin, soruşturma dosyasını inceleme ve örnek alma yetkisi sadece soruşturma evresinde, soruşturmanın amacının tehlikeye düşebileceği hallerde sınırlandırılabilir⁶⁰² (CMK m. 153/2). AİHM, özellikle tutuklu dosyalarda müdafiin şüphelinin soruşturma dosyasını inceleme hakkının, tutuklama kararının hukuka uygunluğunun denetlenmesi ve etkin bir şekilde savunma hakkının kullanılabilmesine imkân sağlayacak ölçüde olması gerektiğini belirtmiştir.

Şüphelinin özgürlüğünün kısıtlanması istendiği veya özgürlüğünün kısıtlanmasının devamı konusunda bir karar verilecek ise “kararın dayanağını oluşturacak olgular açısından” müdafiin dosyayı inceleme hakkı kısıtlamaz⁶⁰³. Müdafiin soruşturma dosyasını inceleme ve örnek alma yetkisinin sınırlandırılmasına ilişkin hâkim kararlarına karşı, CMK m. 267 hükmü uyarınca itiraz yoluna gidilebilir. Madde düzenlemesi kapsamında Cumhuriyet savcısı, şüpheli ve müdafi itiraz etme yetkisine sahiptir. CMK’nun 153. maddesinin gerekçesinde, Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma evresinin sona erdiğine ilişkin kararın dosyaya kaydolunduğu tarihten itibaren henüz iddianame yazılmış bulunmasa da müdafiin bütün dosyayı incelemek hakkına sahip olduğu belirtilmektedir. Bu kapsamda şüpheli ve müdafiin soruşturma aşamasında dosyayı inceleme ve örnek alma yetkisinin sınırlandırması, en geç soruşturmanın sona ermesine kadardır. CMK m. 153/4 hükmü uyarınca, müdafi, iddianamenin mahkeme tarafından kabul edildiği tarihten itibaren dosya içeriğini ve muhafaza altına alınmış delilleri inceleyebilir, örneklerini alabilir. YGİY m. 22/4 hükmü uyarınca, müdafi iddianamenin mahkemeye verildiği tarihten itibaren dosya

600 CENTEL Nur, Ceza Soruşturmasında Müdafiin Rolüne Eleştirisel Yaklaşım, İÜHFM C.

LXXII, S. 2, 2014, ss. 703-724, s. 713.

601 Alşahin, Müdafiin Dosyayı İnceleme Yetkisi, s. 1055; Centel/Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 204-205; Koca, Hazırlık Soruşturmasında Sanığın Savunma Hakkı, s. 165;

Centel, Ceza Soruşturmasında Müdafiin Rolüne Eleştirisel Yaklaşım, s. 713.

602 Centel/Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 208; Ünver/Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 223; Yenisey/Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 211; Alşahin, Müdafiin Dosyayı İnceleme Yetkisi, s. 1055.

603 Yenisey/Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 211-212; Ataç, Müdafiin Soruşturma Dosyasını İnceleme Yetkisi, s. 106.

134

içeriğini ve muhafaza altına alınmış delilleri inceleyebilir, örneklerini alabilir. YGİY m. 22/4 hükmünün, CMK m. 153/4 hükmüne göre, savunma hakkı ve çağdaş ceza adaleti açısından daha ileri bir düzenleme olmasına karşın, yönetmeliklerin anayasa, yasa, tüzük ve hukukun genel ilkelerine aykırı hükümler içermemesi gerektiğinden⁶⁰⁴, CMK m. 153/4 hükmüne aykırı düzenleme yapıldığı açıktır. Ancak CMK m. 153/4 hükmünün, savunma hakkı ve adil yargılanma hakkı açısından yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.

Müdafiin soruşturma evresinde dosyayı inceleme ve dosyadan örnek alma yetkisinin hâkim kararıyla sınırlandırılması, CMK m. 153/3 hükmü uyarınca yakalanan kişinin veya şüphelinin ifadesi ile bilirkişi raporları ve adı geçenlerin hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer adli işlemlere ilişkin tutanaklar dışındaki delillerle sınırlıdır. Yakalanan kişi veya şüphelinin bu işlemlere katılmış olması şart değildir⁶⁰⁵. Müdafiin dosyayı inceleme ve örnek alma yetkisinin sınırlandırmasında, hâkim kararını verene kadar ve/veya sınırlandırma kararı üzere, sınırlandırmanın kapsamı dışında tutulan delillerin müdafii tarafından inceleme ve örnek almasının sağlanması gerekmektedir. Alman Ceza Muhakemesi Kanunu’nda ise CMK’ndan farklı olarak, müdafiin soruşturma evresinde dosyayı ve delilleri incelemesine getirilebilecek sınırlandırmanın kapsamı dışında tutulacak belgeler sayılmamış olup, sadece tutuklu şüphelinin tutukluluğuna itiraz edilebilmesi için gerekli bilgiler ile bilirkişi raporlarının müdafie verileceği düzenlenmiştir (Alman CMK m. 147/2, 3).

Madde düzenlemesine göre, özgürlüğü kısıtlanan kişinin bu kısıtlamanın hukuka uygunluğunun denetlenmesine imkân verecek ölçüde önemli bilgilere ulaşmasını engelleyecek şekilde kısıtlama kararı verilemeyecektir (Alman CMK m. 147/2)⁶⁰⁶.

Müdafiin soruşturma dosyasını inceleme ve örnek alması, Bölge Adliye ve Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Cumhuriyet Başsavcılıkları İdarî Ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin m. 137/7 hükmü uyarınca soruşturma evrakı soruşturmayı geciktirmemek kaydıyla kalemde veya ön büroda Cumhuriyet savcısının belirleyeceği personel huzurunda incelenir. Soruşturma dosyası kollukta ise kolluk biriminde ve görevli kolluk nezaretinde yapılır (YGİY m.

604 Anayasa Madde 124- Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.

605 Centel, Ceza Soruşturmasında Müdafiin Rolüne Eleştirisel Yaklaşım, s. 716.

606 Centel/Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 209.

135

22). Müdafiin, soruşturma dosyasını inceleme süresi soruşturma dosyanın içeriğine, hacmine ve karmaşıklığına göre belirlenecektir⁶⁰⁷. Ancak, dosyanın sürekli incelenmeye hazır durumda tutulması istenemez. Alman CMK m. 147/4 hükmü uyarınca müdafi talep ettiğinde, önemli sebepler olmadığı sürece, koruma altında bulunan deliller dışındaki belgeleri işyerinde veya konutunda incelemek üzere alabilir⁶⁰⁸.

Soruşturma evresi gizli olduğundan, müdafi dosya içeriğiyle ilgili öğrendiği bilgi ve belgeleri, savunma amacı dışında hiçbir şekilde kullanamaz ve ifşa edemez (CMK m. 157; YGİY m. 27). Öte yandan müdafiin, öğrendiği bilgileri savunmasını hazırlaması ve bilgilendirme amacıyla şüpheliyle paylaşması mümkündür⁶⁰⁹. Müdafi, soruşturma kapsamında öğrendiği gizli bilgileri, soruşturmanın gizliliğini ihlal edecek şekilde kullanamaz. Soruşturma dosyasından edindiği bilgileri savunma amacının dışında ve kötüye kullanan müdafi hakkında, Baro tarafında disiplin muhakemesi kuralları işletilebileceği gibi eylem bir suç oluşturuyor ise, adli makamlarca ceza muhakemesi kuralları işletilmelidir⁶¹⁰. Müdafiinin soruşturma dosyasını inceleme ve örnek alma yetkisi ile bu yetkinin sınırlandırılması konusunda, tekrara düşmemek amacıyla, bu konuyla ilgili daha fazla bilgi için daha önce anlatmış olduğumuz “Dosyayı inceleme ve örnek alma hakkına” ilişkin kısma atıfta bulunmakla yetiniyoruz⁶¹¹.