Suça İştirak Bakımından

Ceza hukukunda genel olarak suçun bir kişi tarafından işlenmesi ile suç oluşmaktadır. Ancak suçların birden çok kişi tarafından birlikte işlenmesi durumunda ya zorunlu iştirak veya iradi iştirak söz konusudur.

Ceza hukukunda sadece bir kişi tarafından işlenmesi mümkün olan suçlar (tek failli suçlar) bulunduğu gibi, ancak birden fazla kişinin bir araya gelmesi suretiyle işlenebilen suçlar da vardır. Bu durumda kanuni tip, faillerin birden çok olmasını suçun kurucu unsuru haline getirir. Dolayısıyla burada tek kişi tarafından gerçekleştirilmesi mümkün olmayan bağımsız bir

346

suç kategorisi söz konusudur347_{. Bu şekilde en az 3 kişinin suç işlemek için örgüt kurması,} rızaya dayalı kürtaj suçu gibi birden fazla fail tarafından işlenebilen suçlara “çok failli suçlar” denilmektedir348_.

Disiplin hukukunda da çok failli suçlara yer verildiği görülmektedir. Örneğin, “toplu müracaat veya şikâyet etmek” (657 SK m.125/C-h) suçunun oluşabilmesi için birden çok kişinin birlikte şikâyet veya müracaat etmeleri gerekmektedir. Tek bir memurun usulüne uygun müracaat ve şikâyette bulunması her hangi bir disiplin suçunu oluşturmaz.

Bir kişi tarafından işlenebilen bir suçun birden fazla kimse tarafından önceden işbirliği yapılmak suretiyle işlenmesine “iştirak” adı verilmektedir349_{. İştirak konusunda 5237 sayılı} TCK, 765 sayılı TCK’da da olduğu gibi ikilik sistemini350 _{benimsemiş, ancak farklı olarak} tipiklik düzeyinde fail ve suç ortaklığı (şeriklik) ayrımına gitmiştir. Şöyle ki; 5237 sayılı TCK’da ayrımlar terk edilmiş ve iştirak; faillik ve suç ortaklığı (şeriklik) olarak iki ana başlık altında düzenlenmiştir. 5237 sayılı TCK’da faillik; “müstakil faillik”, “müşterek faillik” ve “dolaylı faillik” olarak üç şekilde düzenlenmiştir. Şeriklik ise “azmettirme” ve “yardım etme” şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Şeriklerin sorumlu tutulabilmesi için 5237 sayılı TCK’nun 40. maddesinde belirtilen hususların gerçekleşmesi gerekmektedir351_.

657 SK’da iştirake ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır352. LİVANELİOĞLU, bu durumun disiplin suçlarına iştirak edenlerin cezasız kalacağı anlamına gelmediğini, iştirak edenlerin her birininin 125. maddesinin sondan 4. fıkrasında yer alan ve genişletici yorum yetkisi tanıyan kuraldan hareketle cezalandırılması gerektiğini ifade etmektedir353_{. Benzer} şekilde SÜRBEHAN da, disiplin suçlarına iştirakin cezalandırılması konusunda 657 SK’da bir hüküm bulunmamakla birlikte amirin takdir hakkı ve ceza hukukunun genel ilkelerinden hareketle suça iştirak edenlerin cezalandırılması gerektiğini ileri sürmektedir354_.

347 _{TOROSLU, age, s.217.}

348 _{ÖZGENÇ, Şerh, s.484.} 349

İştirak konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. ARTUK, Mehmet Emin/GÖKCEN, Ahmet/YENİDÜNYA, A.

Caner; Ceza Hukuku Genel Hükümler I, 3. Bası, Ankara 2002, s.798 vd.; İÇEL, Kayıhan/AKINCI, Füsun/ÖZGENÇ, İzzet/SÖZÜER, Adem/MAHMUTOĞLU, Fatih S./ ÜNVER, Yener; İçel Suç Teorisi,

2.Kitap, 2. Bası, İstanbul 2000, s.367-413; EREM, Faruk/DANIŞMAN, Ahmet/ARTUK, Mehmet Emin; Ceza Hukuku Genel Hükümler, 14. Baskı, Ankara 1997, s.357-418.

350 _{Teklik sisteminde; tipikliğin gerçekleşmesinde aldıkları role bakılmaksızın suça katılan herkes suçun tam}

cezasıyla cezalandırılır. İkilik sisteminde ise; aldıkları role göre suça katılan kişiler arasında bir ayrım yapılır; bunlardan bazıları suçun tam cezasıyla cezalandırılır, bazılarına ise indirilmiş ceza verilir. Ayrıntılı bilgi için bkz. ÖZTÜRK/ERDEM, age, s.232 vd.; ARTUK/GÖKCEN/YENİDÜNYA, age, s.807.

351 _{ÖZGENÇ, Şerh, s.487-488.}

352 _{BODUR, Şükrü/OZULU, Osman; Kamu Görevlileri Disiplin Cezaları, İstanbul 1976, s.53; SAĞLAM,}

agt, s.81, dn.201.

353 _{LİVANELİOĞLU, age, s.31; Aynı görüş için bkz. DİLEK, age, s.36.} 354

657 SK’da düzenlenen disiplin suçlarına iştirakin, ceza hukukunda düzenlenen iştirak müessesesi esas alınarak cezalandırılması mümkün değildir355_{. Suçu iştiraken işleyenlerden her} biri kendisi yönünden müstakil olarak disiplin suçunu işlemiştir. Örneğin, üç sivil memur birlikte iş arkadaşlarına kötü muamelede bulunmuşlarsa, her üç memur da 657 SK’nın 125/B-g maddesinde düzenlenen disiplin suçunu işlemişlerdir. Bu üç kişinin cezalandırılması için başka bir kuralın varlığına gerek yoktur. Ancak şeriklere asıl disiplin suçu esas alınarak disiplin cezası verilmesine imkân bulunmamaktadır. 657 SK’nın 125. maddesinin sondan 4. fıkrasıyla tanınan genişletici yorum yetkisi azmettireni cezalandırmaya gerekçe olarak kullanılamaz.

657 SK’da düzenlenen disiplin suçlarına iştirakin de cezalandırılabilmesi için kanuni bir düzenleme gerekmektedir. Çünkü ceza hukukunda şerikler asıl suç esas alınarak diğer bir deyişle asıl suça ilişkin cezanın belli oranlarına göre cezalandırılmaktadır. Disiplin cezaları açısından bu tür bir yönteme başvurmak işin niteliğine uygun düşmemektedir. Suça iştirak eden kimse iştirak ettiği suça ilişkin ceza ile mi yoksa onun altında yer alan ceza ile mi cezalandırılacaktır? Bu sorulara şu an için cevap verme imkânı bulunmamaktadır356_.

657 SK’da özel bir düzenleme olmaması nedeniyle disiplin suçuna iştirakin cezalandırılması mümkün değildir. Ancak bu durum suçun işlenmesine iştirak eden memurların fiillerinin başka bir disiplin suçu oluşturması halinde söz konusu suça ilişkin ceza uygulanabilir. Örneğin, “görev yerinde alkollü içki içmek” (657 SK m.125/D-a) suçtur. Bir memurun diğer bir memur arkadaşının isteği üzerine görev yerinden izinsiz ayrılarak alkollü içki aldığını ve bu içkiyi memur arkadaşının içtiğini düşünelim. Bu olayda görev yerinde alkollü içki içen memur anılan hükme göre cezalandırılacaktır. Oysa alkollü içkiyi alıp getiren ve bu fiiliyle diğer memurun işlediği suça yardımcı olduğu açık olan memura 125/D-a. maddedeki suç esas alınarak ceza verilemeyecek, ancak görev yerini izinsiz terk ettiğinden dolayı 125/A-b. madde uyarınca cezalandırılabilecektir. Şayet bu memur resmi daireye alkollü içkiyi getirirken görev yerini terk fiilini de işlememişse (örneğin, içkiyi sabah işine gelirken getirmişse) bu suçtan da cezalandırılması söz konusu olamayacaktır357_.

AsCK’nın 41. maddesi gereği358 _{TCK’da yer alan iştirak kuralları askeri ceza hukukunda} da uygulanacaktır. Bu durum 477 SK’nın 63. maddesi uyarınca 477 SK’da yer alan disiplin suçlarında da geçerlidir359_.

355 _{KAYA, agm, s.78; SAĞLAM, agt, s.81-82.} 356 _{SAĞLAM, agt, s.82.}

357 _{SAĞLAM, agt, s.83.}

358 _{“Askeri cürümlerde ve kabahatlerde iştirak halinde; Türk Ceza Kanununun 64 ncüden 67 nciye kadar olan}

maddeler hükmü tatbik olunur.” (AsCK m.41) 5252 SK’nın 3. maddesi uyarınca maddedeki atıf 5237 SK’nın 37-41. maddelerine yapılmış sayılmaktadır.

359

1.5. DİSİPLİN CEZALARININ İDARİ YAPTIRIMLAR İÇİNDEKİ YERİ VE