Disiplin kabahatleri

AsCK’nın 162/1. maddesinde; “AsCK’nın 18. maddesinde yazılı olan fiillerin hafif halleri”nin disiplin kabahati olduğu belirtilmiştir. Bu nedenle önce askeri kabahatlerle farkını ortaya koymak gerekir.

1.3.3.1.2.1. Askeri kabahat - disiplin kabahati ayrımı

765 sayılı TCK’nun 1. maddesinde suçlar, cürüm ve kabahat olarak ikiye ayrılmıştı. Bu doğrultuda AsCK’nın 1. maddesinin 2. fıkrasında da, “askeri suçlar”165_{; “askeri cürüm” ve} “askeri kabahat” olarak ikiye ayrılmıştır166_.

162

YILDIRIM, agm, s.85.

163 _{ÖZBAKAN, Disiplin, s.121; POLATCAN, age, s.414; EROĞLU, agt, s.43.} 164 _{EROĞLU, agt, s.43.}

165 _{Askeri suçlar; unsurlarının ve cezalarının tamamı AsCK’da yazılı olan suçlar, unsurları kısmen AsCK’da}

gösterilen suçlar ve TCK’na atıf sureti ile askeri suç haline getirilen suçlardır (As.Yrgt.İBK.20.06.1975, E.6, K.4, AYKD, 1997, s.275-281; Uy.Mah. 05.12.1997, E.43, K.57, RG, 27.01.1998, S.23243). Bunlardan, sadece asker kişiler tarafından askeri bir hizmet veya görevin ihlali sureti ile işlenip de bu sıfatı sahip olmayan kimseler tarafından işlenmesi mümkün olmayan ve genel ceza yasasında kısmen ya da tamamen öngörülmeyen suçlar sırf askeri suçtur (ERMAN, age, s.151).

166 _{AsCK’nun 1. maddesinde askeri suçlar, askeri cürümler ve kabahatler olarak ikiye ayrıldığı halde, bazı}

yazarlar (ERMAN, age, s.142; ÇELEN, Askeri, s.19-23; ÖZBAKAN, AsCK, s.16,17; POLATCAN, age, s.248-250; KARDAŞ/ÇINGI, age, s.1-2; SÖNMEZ, agt, s.13-24; BİLGİN, age, s.12) tarafından disiplin suçu-askeri suç ayrımı gözardı edilerek askeri suçların; “askeri cürüm” , “askeri kabahat” ve “disiplin suçu” olarak üçe ayrıldığı belirtilmektedir.

AsCK’nun 1. maddesinin 2.fıkrasına göre; “1) Bu Kanunun ölüm167_{, ağır hapis}168 _ve hapis cezalarıyla cezalandırdığı suçlar askeri cürümlerdir. 2) Bu Kanunun kısa hapis169 cezasıyla cezalandırdığı suçlar askeri kabahatlerdir”.

AsCK’nın 1. maddesi, Kanunun kısa hapisle cezalandırdığı suçların askeri kabahat olduğunu belirtmiş, 18. maddesinin 2. fıkrasında da askeri kabahatlerin disiplin amirleri tarafından disiplin cezasıyla cezalandırılabileceği belirtilmiştir. AsCK’nın 162/1. maddesinde “AsCK’nın 18. maddesinde yazılı olan fiillerin hafif halleri”nin disiplin kabahati olduğu belirtilmiştir. Askeri kabahatler, AsCK’nın 1. Kısmında “Askeri suçlar ve kabahatler ve cezalar” başlığı altında, disiplin kabahatleri ise 2. Kısmında “disiplin cezaları” başlığı altında düzenlenmiştir. Belirtilen düzenlemeler karşısında “askeri kabahat” ile “disiplin kabahati”nin aynı anlama gelmedikleri anlaşılmaktadır170_.

Disiplin kabahatleri, AsCK’nın 18. maddesinde yazılı askeri kabahatlerden ibaret olup, işleniş tarz ve şekilleri veya meydana getirdikleri sonuçlar bakımından nispeten hafif sayılabilecek fiillerdir. Askeri disiplin suçlarının tümü, 477 SK’nın yürürlüğe girmesine kadar AsCK’da düzenleniyordu. 1961 Anayasası’nın 138. maddesinde askeri yargının, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütüleceği hükmü düzenlendikten sonra, AsCK’da yer alan askeri kabahatlerin çoğu 477 SK tarafından düzenlenerek “disiplin suçu” haline getirilmiş ve bu şekilde disiplin suçu haline getirilen askeri kabahatler hakkında AsCK’da yer alan hükümler kısmen veya tamamen ilga edilmiştir. Bugün için AsCK’da düzenlenen askeri kabahatlerin alanı oldukça daralmıştır. Bunun sonucu olarak da AsCK’nın uygulanmasında artık disiplin kabahatlerinin de uygulama yerinin kalmadığını söyleyebiliriz171_. Disiplin kabahatleri, askeri kabahatlerin hafif halleri olduğundan şimdi yürürlükteki askeri kabahatleri inceleyelim.

1.3.3.1.2.2. Yürürlükteki askeri kabahatler

AsCK’nın 18. maddesinde askeri kabahatler; “A: 82, 96 ve 136 ncı maddelerin 1 numaralı ve 93, 116, 117 ve 150 nci maddelerin 2 numaralı fıkralarında, B:68, 83, 86, 108, 130, 137 ve 145 inci maddelerde yazılı kısa hapis cezaları” şeklinde belirlemiştir.

167 _{Ölüm cezası, 2004 tarihli 5170 SK’la Anayasa’nın 38. maddesinde yapılan değişiklik sonucu tamamen}

kaldırılmıştır. Ancak henüz AsCK’da değişikliğe gidilmediğinden ölüm cezası madde metinlerinde muhafaza edilmekle birlikte her hangi bir uygulama kabiliyeti kalmamıştır.

168 _{Ağır hapis cezası, 2004 tarihli 5252 SK’la hapis cezasına dönüştürülmüştür (RG, 13.10.2004, S.25642).} 169 _{Kısa hapis cezaları iki türlüdür; 1. Göz hapsi, 2. Oda Hapsi (AsCK m.23/A).}

170 _{“Askeri kabahatler, AsCK’nın 49. maddesi gereğince TCK’daki kabahat zamanaşımına tabi olduğundan,}

AsCK’nın 179. maddesinde yazılı olan disiplin kabahatlerine ait zamanaşımının bu suçlarda uygulanması mümkün değildir” (As.Yrgt.2.D. 19.1.1956, E.1955/3571, K.1956/217, ÖZBAKAN, AsCK, s.428).

171

AsCK’nın 18. maddesinin (A) bendinde yazılı askeri kabahat olan suçlardan, amire veya üste saygısızlık (82/1), hoşnutsuzluk yaratmak (96/1), nöbet talimatına aykırı hareket (136/1-B) ve asarı gizlenemeyen sarhoşluk, yasak yerlere girme ve kumar oynamak (150/2) suçları ile (B) bendinde yazılı olanlardan kısa süreli kaçma veya izin tecavüzü (68), bilerek doğruyu söylememek (83), emre itaatsizlik (86), hizmetle ilgisi olmayan emir vermek, astından hediye istemek veya borç almak (108), hizmete mahsus eşyanın harap olmasına neden olmak veya kaybetmek (130) ve astını gözetim görevinde ihmal ve kusurlu davranmak (145) suçlarında kısa hapis cezasını gerektirenler 477 SK tarafından iktibas edilmekle, “disiplin suçu” olarak yeniden düzenlenmişler ve AsCK yönünden uygulanma imkânları kalmamıştır172_{. Bu yüzden} 68, 82 ve 130. maddeler 22.03.2000 tarihli 4551 SK’la değiştirilerek, bu maddelerde yazılı suçlardan dolayı kısa hapis cezası verilebilmesi imkânı kaldırılmıştır. Aynı Kanunla AsCK’nın 83 ve 86. maddeleri de yürürlükten kaldırılmıştır.

Kanaatimizce, AsCK’nın 18. maddesinin (A) bendinde yazılı suçlardan, 93/2, 117/2, 145 ve 150/2. maddelerde yazılı olan fiillerin hafif halleri ile (B) bendinde yazılı olanlardan 137. maddede yazılı kısa hapis cezasını gerektiren fiiller halen askeri kabahat niteliğini korumaktadır173_{. Şimdi yürürlükte olan ve uygulaması da pek bulunmayan askeri kabahatleri} ayrıntıya girmeden kısaca inceleyelim.

a. Neticesiz tahrik

AsCK’nın 93/1. maddesine göre, askeri şahıslardan birini, amirine veya üstte karşı itaatsizliğe, direnmeye, fiilen taarruza sevk ve tahrik eden kişi “muharrik” sayılmaktadır. Muharrikin tahrikine rağmen suç işlenmemişse, AsCK’nın 93/2. maddesi uyarınca failin kısa hapisle cezalandırılacağı düzenlenmiştir. Bu durumda fiil askeri kabahat niteliğindedir.

Tahrikçinin amacı, asker kişiye, maddede sayılan askeri suçları işletmektir. Kendisi, söz konusu suçları işlemez. Burada iki ayrı fail ve iki ayrı suç vardır. İlk fail, kışkırtıcılık yapan ya da tahrik edendir. İkinci fail ise, kışkırtılan kişidir. İlk suç kışkırtıcılık fiili, ikinci suç ise kışkırtma etkisiyle işlenen emre itaatsizlik, mukavemet veya üste fiili taarruz fiilleridir. Eğer ikinci fail, tahrike kapılarak söz konusu suçları işlemeye teşebbüs etmişse, tahrikçinin fiili askeri cürüm olacaktır.

172 _{YILDIRIM, agm, s.106; EROĞLU, agt, s.38.}

173 _{BİLGİN, age, s.51-52; KOÇYİĞİT, AsCK’nın 136/1-C. maddesinin askeri kabahat olduğunu belirtmekte,}

477 SK’nın 56. maddesinin nöbet yerini terk ve başka surette nöbet talimatına aykırı hareket edenlerin bu fiillerinden dolayı hizmet aksamış veya maddi zarar doğmamışsa uygulanacağını, hizmet aksamış veya maddi zarar doğmuş ise AsCK’nın 136/1-C. maddesinin uygulanması gerektiğini, ancak AsCK’nın 136/1-C. maddesindeki “on dört günden az olmamak üzere katıksız hapis veya” ifadesinin 4551 SK’la yürürlükten kaldırıldığı için bu durumda ne ceza verileceğinin belirsiz olduğunu iddia etmektedir (KOÇYİĞİT, agt, s.15). Ancak, 4551 SK’la yapılan değişiklik sonrası maddede düzenlenen suçun cezası “iki seneye kadar hapis” olduğundan askeri kabahat olduğunu savunmak mümkün değildir.

b. Asta müessir fiilin az vahim hali

AsCK’nın 117/1. maddesinde, astını kasten itip kakan, döven veya sair suretle eza verecek veya sıhhatini bozacak hallerde bulunan amir veya üstün iki seneye kadar cezalandırılacağı düzenlenmiştir. Maddenin 2. fıkrasında ise, söz konusu fiilin az vahim halinde kısa hapis cezası verileceği düzenlenmiştir. Bu durumda asta müessir fiilin az vahim hali askeri kabahat niteliğindedir.

Acaba, bir asta müessir fiil suçu işlendiğinde, söz konusu fiilin askeri cürüm olan vahim hal mi, yoksa askeri kabahat olan az vahim hal mi olduğunu kim belirleyecektir? Bunu belirleyecek kişi, asta müessir fiil suçunu işleyen kişinin disiplin amiridir174_{. Eğer asta müessir} fiil vahim boyutta ise, disiplin amiri faile disiplin cezası veremeyecektir. Asta müessir fiil az vahim boyutta kaldıysa, disiplin amiri isterse kendisi cezalandırabilir, isterse de suç dosyası tanzim edip teşkilatında askeri mahkeme bulunan komutanlığa gönderebilir. Eğer failin amiri bu belirlemede hata yaparsa, disiplin amiri tarafından hatayla verilen ve çektirilen cezalar, AsCK’nın 180. maddesine göre askeri mahkeme tarafından hükmedilecek cezadan indirilir175_.

c. Mayup kimselere refakatin az vahim hali

AsCK’nın 150/1-C. maddesinde, askeri elbise ile halk nazarında mayup176 _görülen kimselere bilerek refakat eden askeri şahısların 1 aydan 6 aya kadar cezalandırılacakları düzenlenmiştir. Maddenin 2. fıkrasında ise, mayup kimselere bilerek refakatin az vahim halinde kısa hapis cezası verileceği belirtilmiştir. Böylece fiilin az vahim hali askeri kabahat niteliğini korumaktadır.

Mayup kimseler, asker kişinin bulunduğu muhitin değer ve adetlerine göre halkın çoğunluğunun ayıpladığı ve arkadaşlığından ve birlikte olmaktan kaçındığı kişilerdir177_. Örneğin, hayatlarını fahişelikle veya dilencilikle kazananlar gibi.

174 _{YILDIRIM, agm, s.107.}

175 _{“Sanığa isnat edilen asta müessir fiilinin oluşu ve sonucu itibariyle AsCK’nun 117. maddesinin 2. fıkrası}

içinde kabulü mümkün görülmediğinden, disiplin amiri tarafından hatayla hükmedilmiş ve çektirilmiş olan üç günlük göz hapsi cezasının AsCK’nun 180. maddesi gereğince hükmedilecek cezadan indirilmesinde hata yoktur”(As.Yrgt. 4.D.3.11.1987, E.577, K.547, AYKD, S.6, 1990, s.269).

176 _{Mayup; ayıplanmış, kusurlu, eksikli anlamına gelir (ŞAFAK, Ali; Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ankara 1992,}

s.308).

177

d. Tekasülle silah ve harp malzemelerini hasara uğratmak

AsCK’nın 137. maddesinde, hizmette tekâsülle her türlü silah ve harp malzemesinin mühimce hasara uğramasına sebep olan kişinin kısa hapis veya üç seneye kadar hapsolunacağı düzenlenmiştir. Kısa hapisle cezalandırılma durumunda fiil askeri kabahat niteliğindedir.

AsCK’nın 137. maddesindeki düzenlemeden, hangi hallerde kısa hapis cezası verileceği anlaşılamamaktadır. Dolayısıyla, ihmal sonucunda silah ve harp araç ve gereçlerini hasara uğratmanın hangi hallerde askeri suç, hangi hallerde de askeri kabahat olduğu belli değildir. Failin durumu, fiilin işleniş şekli ve meydana gelen hasarın miktarına bakılarak belirlenecektir.

Madde metninde geçen “mühimce hasar” deyimi, askeri aracın hareket kabiliyetini ve savaş gücünü etkileyecek ve onu hizmet dışı bırakacak nitelikteki hasarlardır. Eğer askeri araçta meydana gelen hasar mühim değilse ihmal suretiyle hasar verme fiili, 137. madde kapsamındaki askeri suçu veya askeri kabahati değil, 477 SK’nın 52. maddesindeki disiplin suçunu oluşturur.

e. Astının suçu hakkında kasten takibat yapmamak

AsCK’nın 145. maddesinde, astının suç teşkil eden fiilleri hakkında kasten kanuni takibatta bulunmayan üstün kısa hapis ile veya altı aya kadar hapis ile cezalandırılacağı düzenlenmiştir. Kısa hapisle cezalandırılma durumunda fiil askeri kabahat niteliğindedir.

Bir asker kişinin suç teşkil eden fiiliyle ilgili yasal işlem yapmaya amiri yetkili olduğundan maddede “mavefk (üst)” kelimesinin kullanılması yanlıştır178. Nitekim uygulamada bu suçun faili “üst” yerine “amir” olarak anlaşılmaktadır. Bir astın suç teşkil eden fiilinin herhangi bir üst tarafından görülüp, yetkili amire bildirilmemesi durumunda 477 SK’nın 54. maddesinde düzenlenen suç oluşabilecektir179_.

1.3.3.2.2.3. Disiplin kabahatlerin cezalandırılması usulü

Yukarıda saydığımız halen askeri kabahat niteliğini koruyan fiillerin hafif halleri disiplin kabahatidir. AsCK’nın 18. maddesinde yazılı kabahatlerden 477 SK’ya alınanların (82/1, 96/1, 136/1, 150/2, 68, 83, 86, 108, 130) daha hafif hallerinin işlenmesi durumunda söz konusu fiillerin de disiplin kabahati oluşturacağını savunanlar180 _{bulunmaktadır. Ancak 477 SK’da}

178 _{KARDAŞ/ÇINGI, age, s.1021.}

179 _{“Bir erin bir onbaşıya vurduğu kendisine bildirilen sanığın kendi bataryasında olmayan astı olan erin}

suçuyla ilgili olarak bu erin görevli olduğu birlik komutanlığına bildirimde bulunmaması 477 SK’nın 54. maddesinde düzenlenen ‘astının suçunu haber vermemek’ suçunu oluşturur” (As.Yrgt.Drl.Krl. 22.2.2001, E.20, K.23, AAD, S.114, Y.30, Mayıs 2002, s.166-168).

180

düzenlenen disiplin suçlarının hafif hallerinin kanun koyucu tarafından düzenlenmeyerek disiplin suçu kapsamı dışına çıkarıldığı, disiplin suçu kapsamına alınmayan bir fiilin disiplin kabahati olarak nitelendirilmesinin ve disiplin amiri tarafından cezalandırılmadığı takdirde askeri mahkemenin görev alanına giren bir fiil olduğunu söylemenin pek mantıklı olmadığı, bu fiillerin ancak disiplin tecavüzü kapsamında cezalandırılabileceği kanaatindeyiz.

Disiplin kabahatinde failin cezalandırılması zorunludur. Ancak disiplin cezası ile cezalandırılması veya suç dosyası hazırlayıp teşkilatında askeri mahkeme bulunan komutanlığa sevki disiplin amirinin takdirine bağlıdır. Disiplin amiri, fiilin niteliğini ve etkilerini, failin kimliğini ve kişiliğini, çevrenin durumunu ve tepkilerini göz önüne alarak değerlendirme yapar. Disiplin kabahati nedeniyle disiplin amiri tarafından faile verilecek disiplin cezası ancak kısa hapistir181_{. Kısa hapis cezaları oda hapsi ve göz hapsidir. Askeri mahkemede yapılan} yargılama sırasında fiilin kabahat olduğu anlaşılırsa, askeri mahkeme de sanığın kısa hapis cezası ile cezalandırılmasına karar verebilir182_.

Disiplin amiri, failin fiilini kabahat kapsamında görüp ceza verdikten sonra mahkemeye sevk edemez. Sevk etmişse ve fiil kabahat niteliğindeyse, mahkemece davanın reddine karar verilmesi gerekir183_.

1.3.3.2.2.4. Disiplin kabahatleri ile disiplin tecavüzleri arasındaki farklar

AsCK’da düzenlenen disiplin kabahatleri ile disiplin tecavüzleri, aslında genel anlamda disiplin suçlarıdır. Bu nitelikleri nedeniyle disiplin amirlerinin cezalandırma yetkisi içine girerler. Ancak aralarında çeşitli farklar bulunmaktadır.

a. Yasal düzenleme bulunması bakımından

Yukarıda da belirtildiği üzere, disiplin kabahatleri, aslında AsCK’nın 18. maddesinde yazılı askeri kabahatlerden ibarettir. Ancak işleniş şekilleri yahut meydana getirdikleri sonuçlar bakımından nispeten hafif sayılabilecek hallerdir. Buna karşılık disiplin tecavüzleri askeri disiplin ve terbiyeyi bozan ve fakat hiçbir ceza kanununun hiçbir maddesinde yazılı bulunmayan hareketlerdir. Dolayısıyla, disiplin kabahatlerinin nelerden ibaret olduğu AsCK’da düzenlendiği halde, disiplin tecavüzleri hiçbir ceza içeren kanunda düzenlenmemiştir.

181 _{ERMAN, age, s.240.}

182 _{AKSOYLU, agm, s.27.} 183

b. Cezalandırma zorunluluğu bakımından

Bir disiplin kabahati söz konusu olduğu takdirde bunun cezalandırılması gerekir (AsCK m.163/3). Ancak bu konuda disiplin amirinin takdir yetkisi vardır. Dilerse kendi yetkisine giren bir disiplin cezası verebilir184. Kendisi cezalandırmak istemiyorsa askeri mahkemece ceza verilebilmesi için evrakı ilgili birime intikal ettirir. Buna karşılık bir disiplin tecavüzü söz konusu olduğunda disiplin amiri ceza verip vermemek hususunda da serbesttir (AsCK m.163/2). Demek oluyor ki, disiplin kabahatlerinde faile mutlaka bir ceza verilmesi gerektiği halde disiplin tecavüzünün cezasız kalması mümkündür.

c. Verilebilecek ceza bakımından

Disiplin kabahatinde verilebilecek cezalar kısa hapis (oda veya göz hapsi) cezalarıdır. Askeri mahkemece, disiplin kabahatinden dolayı 4 haftaya kadar göz veya oda hapsi cezası verilebilir (AsCK m.19). Disiplin kabahati disiplin amiri tarafından cezalandırıldığı takdirde, AsCK’nın 171. maddesine bağlı cetveldeki yetkileri içinde oda veya göz hapsi cezası verilebilir (AsCK 166/C). Buna karşılık disiplin tecavüzlerinde disiplin amiri AsCK’nın 165. maddesinde yazılı cezalardan herhangi birini 171. maddeye bağlı cetveldeki yetkisi dâhilinde verebilir. Örneğin, disiplin amiri, bir subaya disiplin tecavüzünden dolayı oda veya göz hapsi cezası verebileceği gibi, uyarı veya aylıktan kesme cezası da verebilir; disiplin kabahatinde ise, sadece oda veya göz hapsi cezası verebilir.

d. Mahkeme tarafından cezalandırılabilme bakımından

Disiplin kabahatleri askeri mahkemelerce cezalandırılabildiği halde, disiplin tecavüzlerine askeri veya disiplin mahkemesince ceza verilemez185_{. Mahkeme böyle bir} durumla karşılaştığında gereken cezanın verilebilmesi için evrakı disiplin amirine gönderir (AsCK m.179).