Disiplin Mahkemeleri Kanununa göre

477 SK’da düzenlen disiplin suçlarıyla ilgili yargılama yapmak üzere tugay ve daha büyük kıta, karargâh ve askeri kurumlar ile MSB’lığı Müsteşarlığı teşkilatında disiplin

130 _{RG, 4.4.1983, S.18008.}

131 _{Disiplin cezalarının belirli süreler sonunda sicilden silinmesini öngören 657 SK’nın 133. maddesinin,}

disiplin kurulu üyelikleri bakımından DY ile işlemez hale getirilmesinin, normlar hiyerarşisine aykırı olduğu gerekçesiyle eleştirilmektedir (SANCAKDAR, age, s.283). Ancak disiplin kurulu üyeliği yapacak kişilerin tarafsızlıklarının ve güvenilirliklerinin sağlanabilmesi için, adli sicilden silinse dahi disiplin cezası almamış olmalarının aranması daha uygun bir yöntemdir.

132 _{Disiplin kurulları yarı yargısal usullerle çalışırlar. Karar verirken, bağımsız ve tarafsız olmaları için,}

toplanıp karar vermeden önce, üyelerinin görüş açıklamamaları gerekli ve zorunludur. Bu zorunluluğu sağlamanın bir yolu da soruşturma yapmakla görevlendirilenlerin bu kurullarda görev yapmamalarıdır. “Disiplin kurulu kararlarının sağlıklı, objektif olması, kararı veren kurul üyelerinin, olayı objektif değerlendirebilmeleriyle mümkündür. Bu itibarla, disiplin soruşturmasıyla görevlendirilen kişinin, delilleri toplayıp, ilgilinin savunmasını alıp, kendi kanaatini de belirtir şekilde hazırladığı soruşturma raporunun, disiplin kuruluna intikalinden sonra, kurula katılarak oy kullanması disiplin hukukunda kabul edilmemektedir” (DİDDGK, 23.10.1992, E.1992/316, K.1992/164, DD, S.87, s.1029); “Soruşturmacıların da katılmasıyla oluşturulan disiplin kurulu kararlarının hukuka uyarlık taşımadığı” (D8D, 19.12.2006, E.1118, K.5246, DBİM).

mahkemeleri kurulmuştur. Bu mahkemelerin işlevini anlamak için önce disiplin mahkemesinde yapılan yargılamada etkileri olan süjeleri inceleyelim.

1.2.2.2.2.1. Disiplin mahkemesinin süjeleri

477 SK’da düzenlenen disiplin suçlarının disiplin mahkemelerinde kovuşturulmasında üç önemli süje etkin rol oynamaktadır. Bunlar; “disiplin subayı”, “teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutan” ve “disiplin mahkeme başkan ve üyeleri”dir. Disiplin kovuşturmasındaki etkileri nedeniyle bu süjelerin yetki ve görevlerinin ayrı ayrı incelenmesi sonucunda disiplin kovuşturmasının da özellikleri ortaya çıkacaktır.

a. Disiplin subayı

Disiplin subaylığı 1964 yılında 477 SK’nın yürürlüğe girmesiyle oluşturulmuş bir görevdir. Disiplin subayı disiplin soruşturmasının önemli bir unsurudur133_{. Zira teşkilatında} disiplin mahkemesi kurulan komutanın bir disiplin suçu işleyen asker kişi hakkında vereceği disiplin hazırlık soruşturması açılması emri üzerine fail hakkındaki disiplin soruşturması disiplin subayı tarafından yapılır (477 SK m.14/4).

Kural olarak disiplin subayının askeri hâkim sınıfından bir subay olması gerekir. Ancak bulunmaması durumunda bu görev normal subaylar tarafından yürütülür. Statü, nitelik ve yetkileri farklı olduğundan ayrı ayrı incelemek uygun olacaktır.

aa. Askeri hâkim sınıfından bir subay olması

“Teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutanlıklar veya askeri kurum amirlikleri ile MSB’lığı Müsteşarlığında; yardımcılığı kaldırılan askeri hâkim sınıfına mensup subaylar arasından atanmış bir disiplin subayı bulunur. Askeri hâkim sınıfına mensup disiplin subayları, komutanlık ve askeri kurum amirliklerinin aynı zamanda hukuk müşaviridirler” (477 SK m.6).

Anayasa’nın 145/4. maddesi uyarınca, statü ve özlük hakları hâkim teminatına göre kanunla (357 SK) düzenlenen askeri hâkimler, üçlü kararname ile adli müşavir (disiplin subayı) olarak atanırlar ve bu görevde geçen hizmet süreleri hâkimlik hizmetinden sayılır (357 SK m.39).

Hâkimlik, savcılık ve idari görevler atanma suretiyle yapılabileceğinden, bir askeri mahkemede görevli hâkim veya savcının geçici görevlendirmeyle disiplin subaylığını yürütmesi mümkün değildir. Ancak 477 SK’nın 6/2. maddesine göre, refakatinde adli müşavir

133

bulunan kıta komutanlığı veya askeri kurum amirliği teşkilatında kurulan disiplin mahkemelerinde, disiplin subaylığı görevinin adli müşavir veya yardımcıları tarafından yapılması kanuni bir zorunluluk olduğundan bunlar için ayrıca kararname çıkartılmaz134_.

Teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutan, subay ve astsubaylar dışındaki asker kişilerin davalarında; disiplin mahkemesini toplama yetkisi (477 SK. m.17/2), açılan disiplin hazırlık soruşturması sonunda bir karar verme yetkisi (477 SK m.15/2) ve disiplin mahkemeleri tarafından verilen hükümlere karşı itiraz yetkisi (477 SK m.30/2) konusunda askeri hâkim sınıfına mensup disiplin subaylarına yazılı yetki verilebilmektedir.

bb. Askeri hâkim sınıfı dışından bir subay olması

“Askeri hâkim sınıfına mensup subaylar arasından atanmış olan disiplin subayının veya bu görevi yapan adli müşavir veya yardımcısının bulunmaması yahut görevini yapmasını engelleyici nedenlerin var olması halinde disiplin subaylığı görevini diğer bir sınıf subayı yapabilir. Bu hallerde disiplin subayı, teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutan veya askeri kurum amiri ile MSB’lığı Müsteşarı tarafından kıtada an az bir yıl hizmet görmüş olan ve taksirli suçlar dışında bir cürüm ile hükümlü bulunmayan teğmen ile binbaşı rütbesindeki subaylar arasından seçilir” (477 SK m.6/3).

Askeri hâkim sınıfından atanmış bir disiplin subayı yoksa veya görevini yapmasını engelleyici nedenlerin (mesela izin, istirahat vb.) bulunması halinde herhangi bir sınıftan subay, teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan kıta komutanı tarafından idari bir emirle disiplin subayı olarak görevlendirilir. Bu şekilde görevlendirilecek subayın teğmen, üsteğmen, yüzbaşı veya binbaşı rütbesinde olması şarttır. Asteğmen rütbesindeki bir yedek subayın disiplin subayı olması mümkün olmadığı gibi, yarbay ve albay rütbelerindeki subaylar da bu göreve seçilemezler. Aksi halde mahkeme kanuna uygun kurulmamış olur135_.

477 SK’nın 6. maddesindeki düzenlemeden de anlaşılacağı üzere, disiplin subayı olarak bir sınıf subayının görevlendirilmesi istisnai olarak öngörülmüştür136_{. Fakat uygulamada}

134 _{ÖZBAKAN, Disiplin, s.45.}

135 _{“Albay rütbesinde bir disiplin subayının katılımıyla teşekkül eden mahkeme kanun dairesinde kurulmamış}

olur” (As.Yrgt.4.D.4.7.1972, E.230, K.249, ÖZBAKAN, Disiplin, s.46).

136 _{“Disiplin subayı ve niteliği” başlığını taşıyan 477 SK’nın 6. maddesi hakkında Senato Geçici}

Komisyonunun mütalaasında; “Bu tasarıda disiplin mahkemelerinin görev ve yetkisine giren suçlar ile ilgili soruşturmayı yapacak olan kişiye ‘disiplin subayı’ denmiştir. Bu terim mülga 1631 sayılı Askeri Muhakeme Usulü Kanununda kullanılan ve adli amir terimine mütenazır olan adli subay karşılığıdır. Tasarıda disiplin mahkemesi ismine uygunluk sağlamak için ‘adli subay’ yerine ‘disiplin subayı’ kavramı kullanılmıştır. Bu göreve prensip olarak askeri savcı hizmetinden bir askeri savcı veya yardımcısı verilecektir. Atanması askeri savcı olarak değil, disiplin subayı olarak yapılacaktır. Zira askeri savcı yalnız askeri mahkemelerde bulunmaktadır. Disiplin mahkemelerinde kamu davasını takip edecek olanlar nezdinde disiplin mahkemesi

disiplin subaylığı genellikle “sınıf subayları” tarafından yerine getirilmektedir. Bu durum kanunun amacına uygun değildir. Zira disiplin subayları, disiplin mahkemelerinde ceza mahkemelerinde bulunan savcının görevlerini yapmaktadırlar137_.

b. Teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutan

Disiplin amirinin maiyetinden birinin 477 SK’da düzenlenen bir disiplin suçu işlediğini öğrendikten sonra cezalandırma takdir hakkını kullanmayıp hazırladığı suç dosyasını teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutanlığa göndermesi üzerine, söz konusu komutan disiplin kovuşturmasının bir süjesi haline gelir.

477 SK’da, teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutana birçok görevler yüklediği gibi, onu bazı yetkilerle de donatmıştır138_{. Bu görev ve yetkileri;}

- Disiplin mahkemesi başkan ve üyeleri ile bunların yedeklerini her yıl Aralık ayında subay ve astsubaylar arasından değiştirilmemek üzere 1 yıl için seçmek (477 SK m.3),

- Askeri hâkim sınıfına mensup subay atanmamış veya görevini yapmasını engelleyici nedenler varsa disiplin subayını seçmek (477 SK m.6),

- Disiplin hazırlık soruşturmasının başlatılmasını emretmek (477 SK m.14/2),

- Disiplin hazırlık soruşturması sonunda görevsizlik, yetkisizlik, takipsizlik kararları vermek, dava açılmasını gerektirir yeterli delil varsa bir iddianame ile disiplin mahkemesinde dava açmak (477 SK m.15),

- Disiplin mahkemesinin toplanması için emir vermek (477 SK m.17) 139,

- Seferberlik ve savaşta duruşmanın tatiline karar verilmesini istemek (477 SK m.27), - Disiplin mahkemesinin kararlarına itiraz etmek (477 SK m.30),

- Disiplin mahkemesince verilen kararın yerine getirilmesini sağlamak (477 SK m.37), - Disiplin mahkemesince verilen cezanın infazını ertelemek (477 SK m.38) olarak sayabiliriz.

kurulan komutan ve onun yardımcısı durumunda bulunan disiplin subayıdır” denilmektedir (KERSE,

Ahmet; Askeri Yargı Mevzuatı, C.II, İstanbul 1965, s.55).

137 _{EROĞLU, agt, s.27; KOÇYİĞİT, agt, s.159.} 138 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. EROĞLU, agt, s.29-31.}

139 _{Teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutanın bu yetkisi, Anayasa mahkemesi tarafından Anayasa’ya}

Komutan, sahip olduğu yetkilerle adeta teşkilatında kurulmuş bulunan mahkemenin sahibi gibidir. Disiplin mahkemesi de, komutanın elinin altındaki askeri disiplin ve komutanlık otoritesini sağlayıp, sağlamlaştırmakta kullanılan bir mekanizma konumundadır140_.

c. Disiplin mahkemesi başkan ve üyeleri

Disiplin mahkemesi, biri başkan ikisi üye olmak üzere üç subaydan kurulur. Astsubay, erbaş ve erlerin yargılanmalarında, üyelerden biri astsubaylardan seçilir (477 SK m.2). Bundan maksat, bu kişilerin yargılanmalarında bunların durumlarını yakından tanıyan bir üyenin (astsubayın) mahkeme kuruluna girmesini ve gerektiğinde kurulu aydınlatmasını sağlamaktır.

Başkan ve üyeler ile yedekleri, teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutan tarafından her yılın Aralık ayında bu mahkemenin yetkisine giren birliklerdeki subay ve astsubaylar arasından kıtaya veya askeri kuruma katılış sırasına göre ve değiştirilmemek üzere bir yıl için seçilirler. Başkan ve üyeleri ile yedeklerin görevlerini yapmalarına sürekli engeller çıktığında yerlerine başkaları seçilebilir (477 SK m.3).

Başkan ve üyelerin en az bir yıl kıta veya askeri kurumlarda hizmet görmüş olmaları, taksirli suçlar dışında bir cürüm ile hükümlü bulunmamaları, sanığın astı olmamaları ve başkanın en az yüzbaşı rütbesinde bulunması şarttır (477 SK m.4). Disiplin mahkemesinin usule uygun oluşturulmaması halinde, verilen karar kanuna mutlak aykırı sayılır141.

1.2.2.2.2.2. Disiplin mahkemesinin işlevi

477 SK’da düzenlen disiplin suçlarıyla ilgili yargılama yapmak üzere, tugay ve daha büyük (Deniz ve Hava Kuvvetleri ile Jandarma Genel ve Sahil Güvenlik Komutanlığında eşiti) kıta, karargâh ve askeri kurumlar ile MSB’lığı Müsteşarlığı teşkilatında disiplin mahkemesi kurulmuştur. Genelkurmay Başkanlığınca, diğer komutanlıklar, karargâhlar veya askeri kurum amirlikleri teşkilatında da disiplin mahkemesi kurulabilir. Aynı garnizonda birden çok birlik varsa tek disiplin mahkemesi kurulması ile yetinilebilir (477 SK m.1).

140 _{EROĞLU, agt, s.31.}

141 _{“Sanık astsubay hakkındaki davada kurula, bir astsubay alınmadan, üç subaydan oluşan heyetle duruşma}

yapılarak hüküm verilmesi kanuna aykırıdır” (As.Yrgt.1.D. 3.5.1971, E.181, K.179, ÖZBAKAN, Disiplin, s.40); “Uzman çavuş rütbesini taşıyan sanığın hakkında yargılama yapıp hüküm kuran disiplin mahkemesi heyetinin 3 subaydan oluşturulması kanuna mutlak aykırılık teşkil etmektedir” (As.Yrgt.3.D. 6.2.2007, E.268, K.260, AYKD, S.21, 2008, s.701-703).

Anayasa’nın 145. maddesinde, askeri yargının, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütüleceği belirtilmiştir142_{. Disiplin mahkemeleri, “bozulan disiplinin} en kısa zamanda iadesi” gibi bir amaçla kurulmuştur143_.

Hazırlık soruşturmasının başlamasının komutanın emrine bağlı olması, disiplin subayının suçüstü durumlarında bile kendiliğinden harekete geçememesi, mahkeme heyetini Komutanın belirlemesi, hazırlık soruşturması sonunda dava açılıp açılmamasına komutanın karar vermesi, mahkemeyi komutanın toplaması, mahkeme kararlarına karşı temyiz yolunun bulunmaması, mahkeme heyetinde görevli subayların hukuki bilgi ve teminatlarının olmaması gibi hususlar göz önüne alındığında disiplin mahkemelerinin bağımsızlık ve tarafsızlıklarının bulunmadığı, böyle yargılama yapan organın da “mahkeme” sayılamayacağı açıktır. Disiplin mahkemelerinin isimleri “mahkeme” olsa da, sadece 477 SK’da düzenlenen disiplin suçlarında disiplin kovuşturması yapma ve cezalandırma yetkisine sahip bir kamusal makam (disiplin kurulu) olduğunu söyleyebiliriz144_.