Sistem Yaklaşımlarına Genel Bakış

Sistem modeli, “girdiler (inputs)”, “süreçler (processes)” ve “çıktılardan (outputs)” oluşmaktadır. Almond’un araştırmasında, ülkenin temel rolünü belirleyen politik yapı, ekonomik kaynaklar ve kültürel etmenler gibi ana faktörler, girdi kısmını oluşturmaktadır. Diğer taraftan dış politika oluşturma sürecinde hükümet ve hükümet dışı birimler birlikte ele alınmaktadır. Dış politikanın çıktısı olarak da “ekonomik dış politika”, “kültürel ve ideolojik dış politika” ve “güvenlik dış politika” gibi dış politika davranışları ifade dilmektedir. ⁷¹

Easton’ın temel politik sistem modelinde, girdi-çıktı süreci, genel bir politik sistemi oluşturmaktadır. Bu modelde bir “geribildirim (feedback)” veya “geribildirim döngüsü (feedback loop)” bulunmaktadır. Sistemin yanıt vermesi gereken daha çok girdinin olması için çıktıların ortama/çevreye gitmesi gerekmektedir. Bu noktada “geribildirim döngüsü” yaşanmaktadır (Şekil 1’de bu modelin süreçte nasıl bir hal aldığı anlatılmaya çalışılmıştır).⁷²

Burada girdiler olarak ihtiyaçlar, talepler ve vatandaşın istekleri belirtilebilir. Yapılar, rol oyuncuları ve siyasal kültür vb. durumlar da süreci oluşturmakta; yasama, bütçe, kararlar gibi etmenler de çıktıları içermektedir. Girdilerin sisteme dahil olmasıyla süreç işlemeye başlamakta ve bu süreçte yaşanan etkileşim sonucunda çıktılar meydana gelmektedir. Çıktıların toplum tarafından benimsenip benimsenmeme durumu ise seçimler sayesinde kendisini belli etmektedir. İşte bu noktada bahsetmiş olduğumuz “geribildirim döngüsü” oluşmaktadır. Geribildirim olarak seçimler, devrimler, kamuoyu yoklamaları, isyanlar ve kamuoyu tartışmaları gibi durumlar gösterilebilir. ⁷³

70 Valerie M. Hudson, Foreign Policy Analysis Classic and Contemporary Theory, USA: Rowman&Littlefield Publishers, 2007, s. 31-32; Efegil, s.31.

71

Gabriel Almond, “Introductory: Comparative Study of Foreign Policy”, R. C. Macridis (Ed.), Foreign Policy in

World Politics, USA: Prentice Hall, 1958, s.7 Aktaran: Ömer Göksel İşyar, “Bilimsel Gelişme Tarihi Açısından

Karşılaştırmalı Dış Politika Analizi: “Birinci Nesil” Çalışmalar”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 5, Sayı 18, (2009), s.19.

72

D. A. Easton, Framework for Political Analysis, Englewood Cliffs, Prentice Hall, NJ, 1965, s. 112 Aktaran: Michael Clarke, “The Foreign Policy System: A Framework for Analysis”, Michael Clarke ve Brian White (Ed.),

Undestanding Foreign Policy The Foreign Policy Systems Approach içinde (27-59), UK: Edward Elgar,

1989, s.29.

73

36 a G Ç İ I R Talepler Kararlar ve K D T İ Destekler Eylemler I

Şekil 1: Temel Politik Sistem

Kaynak: Easton, s.29.

David Easton’ın temel politik sistem modeli, Kent-Brown ve Roux’un basitleştirilmiş sistem modelinin temelini oluşturmaktadır. Bu model, her siyasal sistemde uygulanabilir nitelikte olmayı hedeflemiştir. Burada her devlet tipinde farklı karar alma birimlerinin olabileceği konusu dikkate alınmıştır.⁷⁴ Ayrıca sistem, çevresiyle karşılıklı etkileşim içerisindedir. Böylelikle kendisine gelen girdileri, bir süreçten geçirmekte ve sonuçta çıktıları ortaya çıkarmaktadır. Burada girdileri, “bütün iç ve dış baskılar, talepler ve destekler”; süreci, “yapı ve aktör” ve çıktıları ise “beyanatlar, deklarasyonlar, emirler, ilişkiler vb.” oluşturmaktadır. Ne var ki Easton’ın modeli, sistemdeki temel değişimleri açıklayamadığı yönünde eleştirilmiştir.⁷⁵

Snyder, Bruck ve Sapin’in “Politika Yapımı için Hayali İdeal Makine” modelinde ifade edilen siyasal sistem, açık ve kapalı olmak üzere iki farklı yapıya sahip olabilmektedir. Dış ortamdan soyutlanan ya da diğer açıdan dış ortamdan etkilenmeyen sistemler, kapalı sistem olarak belirtilmiştir. Buna mukabil açık sistemler ise dışsal ortamdan gelen etkenlere karşı duyarlı sistemlerdir. Bu modelde açık sisteme vurgu yapan Snyder ve meslektaşları, dış politika yapım sürecinde girdi-çıktı olgusuna değinmişlerdir. Bu yönüyle dışsal ortamdan gelen talepler ve destekleyici hareketler, girdileri kapsamakta ve bunların etkileşimleri sonucunda süreç oluşmaktadır. Sürecin işlemesiyle birlikte

74 İşyar, s.19. 75 Efegil, s.91. POLİTİK SİSTEM

37

çıktılar ortaya çıkmaktadır. Burada çıktıların hedefi, dışsal ortama uyum sağlama veya dışsal ortamı etkisi altına alma durumudur.⁷⁶

Girdi olarak alınan bilgi, karar alıcılar tarafından yorumlanmakta, tanımlanmakta ve sınıflandırılmaktadır. Girdileri çıktıya dönüştürme sürecine de “karar alma süreci” denilmektedir. Karar alındıktan ve eylemler yapıldıktan sonra çıktı, dışsal ortamın bir parçası olmakta ve bu çıktılar daha sonra “takip eden girdileri” üretmektedir.

Uygulama / Geri Bildirim

Şekil 2: Snyder, Bruck ve Sapin’in Dış Politika Yapım Süreci

Kaynak: Efegil, s.93.

Dış politika alanında kararlar alınırken ilk olarak dünyada ne olduğuyla alakalı bilgiye gereksinim duyulur ve bu nedenle dünyadaki gelişmeler izlenerek bilgi taraması yapılır. İlk girdiden sonra, siyasal sisteme bilgi edinilmek istenen konu ile ilgili olarak çok sayıda girdi gelmekte ve girdiler birbirleri ile rekabet halinde bulunmaktadır. Bu girdiler, karar alıcılar tarafından tanımlanmakta ve ayrıştırılmaktadır. Burada dikkat çeken husus, kimi durumların hayati önem arz etmesi, kimi durumların ise sıradan olması veya acil bir talep içermemesidir. Buna göre karar alıcılar, gelişen durumları niteliklerine göre kodlamaktadır. Bununla birlikte mevcut bilgilerin aktarımı da sürecin bir diğer unsurudur. Burada karar alıcıların bilgi aktarımı yaparken çok dikkatli olmaları gerekmektedir. Çünkü bilgi bir birimden diğerine aktarılırken kaybolabilir, hatalı olabilir veya çarpıtılabilir. Sonuçta bilgiler karar alıcıların kişisel özelliklerine göre 76 Snyder ve diğerleri, s.21-152. G İ R D İ L E R Ç I K T I L A R TARAMA KODLAMA BİLGİNİN AKTARIMI

38

yorumlanmaktadır. Diğer taraftan, ileride gerekli olabilme ve yeniden çağırma ihtimaline karşılık, siyasal sistemler bilgileri depolamaktadır. Geri bildirim durumu ise, sistemin çıktıları ile sonraki girdiler arasında, çıktının çevresel etkilerinin izlenmesi ve sonraki çevresel değişimlerin takip edilmesi neticesinde kurulan bağlantılardır. Böylece, yürütülen eylemler ve programlar gözlemlenebilecek, gerekli düzenlemeler yapılabilecektir. ⁷⁷