Dış Politika Analizine İlişkin Birinci ve İkinci Nesil Çalışmalar

Dış politika analizine ilişkin çalışmaların tarihsel gelişimine baktığımızda birinci ve ikinci nesil çalışmalar göze çarpmaktadır.

Dış politika analizinin bir yöntem olarak belirginleşmesinde Richard C. Snyder, H. W. Bruck ve Burton Sapin’in “Uluslararası Politika Çalışmalarında Bir Yaklaşım Olarak Karar Alma” isimli çalışmaları önemlidir. Birinci nesil araştırmacılardan olan Richard Snyder ve meslektaşları, çalışmalarında temel analiz seviyesine ulus-devlet düzeyinde yaklaşmışlardır. Karar alma yaklaşımını “örgütsel davranış” olarak görmüşlerdir. Ayrıca çalışmalarında dış politika çıktılarından ziyade karar alma yaklaşımına odaklanmış ve kararların arkasında yatan etmenlere dikkat çekmişlerdir. ⁴⁹

James Rosenau, “Dış Politika Ön-Kuramı ve Kuramları” adlı çalışmasında ise dış politika analizine ilişkin olarak “aktör-spesifik” teorisine dikkat çekerek orta-aralık teori düzeyindeki önermelerin genelleştirilmesini geliştirmeyi hedeflemiştir. Buna göre, bireysel liderlerden uluslararası sisteme kadar çok yönlü analiz düzeyindeki bilgilerin birleştirilmesinin gerekliliğine vurgu yapmıştır.⁵⁰

Harold ve Margaret Sprout’un dış politika açıklamaları, karar alma sürecinde bireylerin dâhil olduğu psiko-çevre bağlamındadır. Bu psiko-çevreden kastedilen ise psikolojik, durumsal, politik ve sosyal içeriktir. Burada karar alıcıların dış politika kararlarını alırlarken, uluslararası ve operasyonel çevreyi nasıl algıladıkları ve yorumladıkları konusu önemli bir olgudur. ⁵¹

Birincil nesil olan üç tür çalışmadan anlaşılacağı üzere, karar alma sürecinde rol oynayan karar alıcıların insani özellikleri önem arz etmektedir. Ayrıca mikrodan makro

49

Richard C. Snyder ve diğerleri, “Decision-Making as an Approach to the Study of International Politics”,

Foreign Policy Analysis Project Series, Sayı 3, New Jersey: Princeton University Press (1954), s. 53.

50

James Rosenau, “Pre-theories and Theories of Foreign Policy”, Classics of International Relations, John A. Vasquez (drl.), 3. Basım, New Jersey: Prentice Hall, 1996, s.179-190; Hudson, s.14.

51

Harold Sprout ve Margaret Sprout, Man-Millieu Relationship Hypotheses in the Context of International

30

düzeydeki analiz aralığına kadar çoklu analiz düzeyinin ele alınmasının gerekliliği vurgulanmaktadır.⁵²

İkinci nesil araştırmalar olarak belirtilen ve özellikle 1974-1993 yılları arasında hissedilir yoğunluğu bulunan bu dönem çalışmaları, bir dizi paralel araştırma yollarını geliştirmiştir. Birincil nesil paradigmatik çalışmaların temelleri üzerinden inşa edilen ikinci nesil çalışmalar, “gruplar, karar alma süreci, karşılaştırmalı dış politika, örgütsel süreç ve bürokratik politikalar, psikolojik etkiler ve toplumsal çevre” alanlarına odaklanmıştır.

Tablo 2

Dış Politika Analizinde İkincil Nesil Çalışmalar

Bilişsel süreç Biliş, öğrenme, duygu vs.

Liderin kişiliği ve yönelimi Operasyonel Kod, dürtü, psiko-biyografi vs.

Küçük grup dinamikleri Grup-düşüncesi, yeni-grup, koalisyon vs.

Küçük grup oluşumu ile lider kişiliğinin ara-yüzeyi

Örgütlenme süreci

Artımlı öğrenme, standart davranış prosedürü, uygulama vs.

Bürokratik politikalar Etki, bütçe, kurumlar-arası grup politikası vs.

Kültür ve dış politika Kimlik ve milliyet, destansı tarih, rol teorisi vs.

İç politika tartışması

Rejim tipi, medya, siyasi çıkar grubu, örgütlenmiş parti tartışması ve seçim siyaseti vs.

Ulusal nitelikler ve dış politika Coğrafya, kaynaklar, ekonomik faktörler vs.

Dış politikada sistemin etkisi Anarşi, güç dağılımı, bölgesel güç dengeleri vs.

Kaynak: Valerie M. Hudson, “The History and Evolution of Foreign Policy Analysis”, Steve

Smith, Amelie Hadfield ve Tim Dunne (Ed.), Foreign Policy Theories-Actors-Cases içinde (13-34), New York: Oxford University Press, 2008, s.18.

Küçük gruplarda karar almaya ilişkin olarak Irving Janis’in “Grup-düşüncesi Kurbanları (The Victims of Groupthink) ” çalışması dikkate değerdir. Bu çalışmada, grup içerisindeki bireylerin gruptaki bütünlüğü bozmamak ve gruptan dışlanmamak adına, grup üyeleri arasında dış politika seçeneklerini yeterli düzeyde incelemeden ve tam olarak tartışmadan karar alma eğilimlerine vurgu yapmaktadır. Bu durumun da kararın

52

Valerie M. Hudson, “The History and Evolution of Foreign Policy Analysis”, Steve Smith, Amelie Hadfield ve Tim Dunne (Ed.), Foreign Policy Theories-Actors-Cases içinde (13-34), New York: Oxford University Press, 2008, s.15.

31

niteliğine zarar verdiğini ve böylece alternatif faktörlerin ve düşüncelerin ihmal edildiğini belirtmektedir.⁵³

Diğer taraftan Charles F. Hermann ise bu düzeyde karar gruplarını sayı, liderin rolü, karar alma kuralları ve grup üyelerinin özerkliği gibi çeşitli açılardan farklı alt kategorilere ayırmaktadır. Buradan hareketle karar alma sürecinde sonuçların ne şekilde olacağını incelemektedir. ⁵⁴

Örgütsel süreç ve bürokratik politikalar aşamasında Graham Allison’un “Kararın Esası (Essence of Decision)” adlı çalışması önem arz etmektedir. Bu çalışmada üç farklı model öne sürülmektedir. Bunlar; rasyonel aktör, bürokratik ve örgütsel modellerdir. Çalışmasında 1962 Küba Krizi’ni irdeleyen Allison, ABD ve SSCB arasında olmak üzere, her iki taraf açısından da baktığında rasyonel aktör modelin bu noktada sıkıntılı olduğunu ve süreci açıklamada yetersiz kaldığını ifade etmektedir. Buna mukabil bürokratik ve örgütsel modellerin daha kapsayıcı bir nitelikte olduğunu belirtmektedir.

55

Karşılaştırmalı dış politika analizi çalışmalarında ise, vaka çalışmaları üzerinde durulmuş ve tüm dönemlerde ve ülkelerde geçerli olabilecek bir yapı/kuram oluşturma hedeflenmiş, ancak bunun mümkün olma ihtimalinin zayıf olduğu belirlenmiştir. Bu alanda iki temel çalışma konusu üzerinde durulmuştur. Bunlar; “olay verisi” ve “bütüncül açıklamalar”dır. Olay verisi alanında, dış politika olayına ilişkin verilerin toplanması ve kodlanması gündeme gelmektedir. Bunun sonucunda ele geçen bilgilerin, oluşabilecek krizlere karşı, önleyici nitelikte olması hedeflenmiştir. ⁵⁶ Bütüncül açıklamalar alanında ise, çeşitli düzeylerde bağımsız değişkenlerin varlığı söz konusudur. Buradan hareketle çeşitli bağımsız değişkenler farklı dış politika davranışlarıyla eşitlenmektedir. Buradaki ara bağlantı ise, teorik hipotezler aracılığıyla mümkün olabilmektedir. Bunun sonucunda da bağımsız değişkenlerin neden olabileceği

53 Irving L. Janis, Victims of Groupthink: A Psychological Study of Foreign-Policy Decisions and Fiascoes, Boston: Houghton Mifflin Company, 1972, s.9.

54

Margaret G. Hermann ve diğerleri,“How Decision Units Shape Foreign Policy Behavior”, New Directions in the

Study of Foreign Policy, Charles F. Hermann, Charles W. Kegley Jr., ve James N. Rosenau (drl.), Boston: Unvin

Hyman, 1987, s.309-338.

55

Graham T. Allison ve Philip Zelikow, The Essence of Decision: Explaning the Cuban Missile Crisis, 2. Basım, New York: Longmann, 1999, s.143.

56

Örneğin; “ABD, Afganistan’ı işgal etti” şeklinde bir olay kodlanmak istendiğinde, biz öncelikle, “tarih (GG/AA/YY)”, “aktör (ABD)”, “nesne (Afganistan)” ve “işgali” içerecek bazı kodları belirlemeliyiz. Burada birden çok kod kullanılabilir. “İşgal” kavramının kodu “317” olarak belirlendiğini farz edersek, burada “3 kodu saldırgan bir eylemi, “1” kodu askeri bir eylemi ve “7” kodu ise tam anlamıyla bir işgal olduğunu belirtebilir.

32

değişiklikler üzerinden kuramlar geliştirilmeye çalışılmıştır. Michael Brecher ve meslektaşları tarafından geliştirilen IBA⁵⁷, DON⁵⁸ ve CREON⁵⁹ Projeleri, bu alana örnek gösterilebilir.⁶⁰

Düzenli ve tanımlanabilir bir yöntem araştırmasında, karşılaştırmalı dış politika analizi yaklaşımı, her olayın tamamen tek veya özgün olduğu görüşünü reddetmektedir. Burada sadece spesifik⁶¹ bir politikaya etki edeni değil, genel olarak devletin davranışını etkileyen faktörlerin açıklanması önemlidir. Çünkü genel bilgi, gelecekteki hareketi tahmin etmekte kullanılabilirse, bu durumda bütün devletlerin dış politikalarını aynı şekilde açıklamak mümkün hale gelebilecektir. Devletlerin dış politikasında ki benzerlikleri ve farklılıkları keşfetmek için “karşılaştırmalı yöntem” kullanılmaktadır. Karşılaştırmalı yöntem, incelenen ve belirlenen model için ne seçmesi gerektiğini içermektedir.⁶²

Karşılaştırmalı dış politika analizinde, bir devletin karar alma sürecinin ve kararlarının, diğer devletlerin süreçleri ve kararları ile karşılaştırılması beklenmektedir. Genellemelere ulaşmak için, birden fazla devletin dış politika davranışlarındaki farklılıkları ve benzerlikleri ortaya koymakta ve farklı durumlar ile farklı koşullar altında devletlerin farklı davranışlarını inceleyerek, benzer davranış kalıplarını su yüzüne çıkarmaya çalışmaktadır. Aynı zamanda bağımlı ve bağımsız değişkenlerin ölçülebilir şekilde tanımlanması önemli bir etkendir.⁶³

Rosenau’ya göre karşılaştırmalı dış politika analizine yönelik artan ilginin nedeni, iki gelişmeden kaynaklanmaktadır. Bunlardan ilki, iç politika ve dış politika analizinde karşılaştırmalı çalışmaların artan öneminin yansıması; ikincisi ise, 1945-65 yılları

57 Interstate Behavior Analysis’in kısaltılmışı olan IBA devletlerarası davranış analizi olarak ifade edilmektedir. Bu proje dış politika yapımının analitik bir model geliştirmesi, operasyonelleştirilmesi ve test edilmesidir. Thomas J. Price, “Foreign Policy Behavior: The Interstate Behavior Analysis Model”, Jonathan Wilkenfeld, Gerald W. Hopple, Paul J. Rossa, and Stephen J. Andriole (Ed.),The Journel of Politics, Cilt 43, Sayı 4, (1980), s.1302.

58 Dimensions of Nations’ın kısaltılmışı olan DON ise ulusların boyutlarıyla ilgilenmektedir. Bu çerçevede çoğu siyasi, sosyal ve ekonomik göstergelerde, ulusların topolojilerinde ve ampirik olarak ulusların boyutlarında büyük delil üretmek için verileri kullandığı, işlediği ve değerlendirdiği görülmektedir. R. J. Rummel,”The Dimensions of Nations”, American Political Science Review, Cilt 68, Sayı 3, (1974), s.1408 – 1409.

59

Comparative Research on the Events of Nations olarak ifade edilen CREON ise ulusların etkinliklerini karşılaştırmalı olarak analiz eden bir projedir. Dış politika çıktılarından ziyade dış politika süreci üzerine yoğunlaşmaktadır. Philip A. Schrodt, “Event Data in Foreign Policy Analysis”, Laura Neack, Patrick J. Haney ve Jeanne A.K. Hey (Ed.), Foreign Policy Analysis: Continuity and Change in Its Second Generation içinde (145-166), New York: Prentice-Hall, 1995, s.11

60

Hudson, s. 19-20.

61

Spesifik kelimesi burada “özellikli” anlamında kullanılmaktadır.

62

Kaarbo ve diğerleri, s.5.

63

33

arasında ulus-devlet sayısında hızlı bir artışın olması ve dünya çapında bir sorun olarak ortaya çıkmasıdır. İki veya daha fazla siyasi sistem için geçerli olan dış politika davranışlarıyla ilgili önermelerin test edilmesi ve oluşturulması açısından yararlı bir yöntemdir. Bununla birlikte tek bir devlet üzerinde farklı zaman çizelgelerinin karşılaştırılması da söz konusu olabilmektedir.⁶⁴

Dış politikada karar alma sürecinde psikolojik etkenlere baktığımızda bireyin zihninin “boş bir levha” (tabula rasa) olmadığı kabul edilmektedir. Bu noktadan hareketle kültür, tarih, coğrafya, ekonomi ve demografi gibi birçok etmenin varlığı söz konusu olmaktadır. Bu etmenler, bireyin zihin olgusunu, değerler, duygular, inançlar ve deneyimler gibi hassas noktalarda etkilemekte ve bireyin şekillenen kişilik özellikleri ile birlikte etkin rol oynayabilmektedir. ⁶⁵

Diğer yandan toplumsal çevre konusunda ulusal özelliklerin önemi ön plana çıkmaktadır. Aynı zamanda kültürün ve toplumsal yapının dış politika kararlarını etkilemedeki rolü üzerinde durulmaktadır.⁶⁶

Tablo 3

Klasik Dış Politika Analizi- İkinci Nesil

Küçük grup karar alma

Dış politikada karar almada grupların yapısını ve süreci ifade etmektedir. Grupların yapısı, çok küçük gruplardan büyük örgütlere ve bürokrasilere kadar değişmektedir.

Örgütsel süreç ve bürokratik politikalar

Kurumlar ve bürokrasiler, öncelik listelerinin en üst seviyesine kendilerinin bekasını yerleştirmektedir. Genellikle bunların görece gücünü arttırmak için çalışacaktır.

Karşılaştırmalı dış politika

Rosenau’nun, dış politikada uluslar-arası ve çok-seviyeli teori oluşturmaya çalışmasının sonucunda meydana gelmiştir. Olayların karşılaştırması vasıtasıyla çıkarımların yapılabileceği ileri sürülmektedir. Tüm zaman dönemlerinde ve tüm ülkelerde, dış politika davranışında geçerli olabilecek büyük bir birleşik teorinin ortaya konması istenmiştir.

64

James N. Rosenau, “Comparative Foreign Policy: Fad, Fantasy, or Field?”, International Studies Quarterly, Cilt 12, Sayı 3 (September 1968), s.308

65

Hudson, s.20.

66

34

Tablo 3’ün Devamı

Dış politikada karar alma üzerine psikolojik etkiler

Dış politikada karar alıcının “akıl/zihin” olgusuna doğru giderek artan bir ilgi yönelmesi bulunmaktadır. Bazı stresli koşullar altında, bireysel özellikler, kararların nasıl alındığının anlaşılmasında çok önemli bir hal almaktadır.

Toplumsal çevre

Toplumsal bağlam ön plana çıkmaktadır. Araştırmacılar, dış politikayı belirleyen ulusal özellikleri incelemektedir.

Kaynak: Hudson,s. 19