S. Severus Nymphaeumu Batı Sokak ve Üzerine İnşa Edilen Geç Antik Çağ Mekânları Antik Çağ Mekânları

Septimius Severus Nymphaeumu ile Kuzey (Kutsal) Agora arasında kuzey-güney yönünde uzanan ara sokak, kuzey-güneyde Suriye Caddesi’ne bağlanmakta olup Nymphaeum’un batısındaki insulanın da sınırını oluşturmaktadır³¹³ (Fig. 5, 97). Kazı çalışmaları, çeşmenin batı cephesinin önünde 285.29 m kotunda başlamıştır (Fig.

98). Ara sokaktaki seviye indirme çalışmalarında sokağın yer yer korunabilmiş geç dönem döşemesi kuzeyde 283.79 m, güneyde ise 284.47 m kotunda açığa çıkarılmıştır. Bu alandaki çalışmalarda, Nymphaeum’a ait sterobatın, sokağın doğusunda dönüş yaparak anıtsal yapının batı cephesine kadar devam ettiği tespit edilmiştir. Sokağın üzerine yıkılan nymphaeumun batı cephesine ait traverten blokların kaldırılmasından (Fig. 99-100) sonra, Kuzey (Kutsal) Agoranın doğu duvarına yaslanarak yapılmış dört adet mekân tespit edilmiştir³¹⁴ (Fig. 97, 101).

313Şimşek 2013a, 109; Şimşek 2013b, 143.

314Şimşek 2013a, 109; Şimşek 2013b,143.

114 Fig. 97: Nymphaeum Batı Sokak ve Geç Antik Çağ mekânlarının planı

Fig. 98: Nymphaeum Batı Sokak, kazı çalışmaları öncesi

115 Fig. 99: Nymphaeum Batı Sokak çalışmaları ve sokak üzerine yıkılan traverten bloklar (MS 7. yy'ın başı)

Fig. 100: Nymphaeum Batı Sokak, kazı sonrası görünümü

Bu alandaki çalışmalara kadar, kentteki insulaları sınırlayan ve kazısı yapılan ara sokaklarda, sokak genişliklerinin 4.75-4.50 m arasında değiştiği tespit edilmişti.

Ancak Nymphaeum Batı Sokağın diğer ara sokaklardan farklı olarak, olasılıkla MS 494 depreminden sonra, söz konusu mekânlarla birlikte tekrar düzenlenerek 3.06 m’ye kadar daraltılarak kullanıldığı anlaşılmıştır³¹⁵. Ara sokakta seviye indirme çalışmalarında sokağa ait orijinal döşeme bloklarının kaldırılıp, sokak tabanının

315Şimşek 2013a, 109; Şimşek 2013b,143.

116 yükseltildiği yer yer pişmiş toprak künk sistemlerinin eklenerek devşirme döşeme blokları (yazıtlı blok ve traverten bloklar) ile tekrar düzenlendiği tespit edilmiştir.

Ayrıca, 2011 yılı kazı çalışmaları ile açığa çıkartılan Jokey Kulübü’nün sokak üzerinden ana girişini sağlayan kapısına ait mimari blokları da sıralı şekilde sokak üzerinde in-situ olarak bulunmuştur.

Ara sokakta yapılan çalışmalarda 42 adet sikke bulunmuş olup bunlardan en erken tarihli olanı II. Constantinus Caesar (MS 317–337), en geç tarihlisi ise kentin terk ediliş tarihi olan MS 7. yy'ın birinci çeyreğine aittir. Uzun bir zaman dilimine yayılan bu sikke dağılımı, caddenin özellikle Geç Antik Çağ’da meydana gelen depremler sonucu tahrip olduğunu ve yeni yapılan düzenlemelerle tekrar kullanıldığını göstermektedir.

3.7.1. 1 No.lu Mekân

Kuzey (Kutsal) Agora’nın doğu duvarının dış cephesine yaslanan bu mekân, kompleksin diğer mekânlarından bağımsız olarak en güneye, sokağın hemen girişine yapılmıştır (Fig. 97, 101). Çalışmalar 285.00 m kotunda başlamış, alanı sınırlayan duvarların ortaya çıkarılmasıyla, bu alan 1 No.lu mekân olarak tanımlanmıştır.

284.35 m kotunda ise bir bölümü korunabilmiş devşirme mermer mimari bloklarla oluşturulan tabanı ortaya çıkarılmıştır³¹⁶.

1 No.lu mekânın çift sıra büyük boyutlu traverten bloklarla örülü batı duvarı, MS 4. yy’a tarihlenen II. Anıtsal geçiş ile çağdaştır. Kuzey ve doğu duvarlar ise farklı boyutlardaki traverten blok parçaları, tuğla, devşirme profilli-profilsiz mermer mimari bloklarla harçlı olarak örülüdür. Mekânın doğu duvarı önünde yapılan çalışmalarda duvara bitişik dıştan dışa 0.60x0.60 m ölçülerinde ocak tespit edilmiştir³¹⁷. Ayrıca mekânın kuzeydoğu köşesinde 0.50x0.60 m ölçülerinde bir alan açığa çıkartılmış olup bu alanın Nymphaeum Batı Sokak üzerindeki güneybatı-kuzeydoğu doğrultulu 0.80 m uzunluğundaki kanal ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca mekân içerisindeki kazılarda çok sayıda mermer mimari blok parçaları ile biri yivli, diğeri yivsiz devşirme iki sütun tamburu açığa çıkarılmıştır.

2011 kazı çalışmalarında alanda yoğun miktardaki günlük kullanıma ait Geç Antik Çağ’a tarihlendirilen seramik parçaları ile devetüyü renkli kil döküntüleri, 2003 yılında tespit edilen Geç Antik Çağ’da faaliyet gösteren seramik işliğiyle ilişkili

316Şimşek 2013b,144.

317Şimşek 2013b,144.

117 defolu ve kırık malların atıldığı seramik çöplüğü bulgularını destekler niteliktedir.

Ele geçen 27 adet bronz sikkeden en erken tarihlisi MS 270 Quintillus Dönem’i, en geç tarihlisi ise Focas Dönemi’ne (MS 602–610) ait olup, bu alanın kentin terk

Mekânın kuzey duvarında 3 No.lu mekâna geçişi sağlayan 1.05 m genişliğinde kapı aralığı yer almaktadır³¹⁹. Batı duvarında ise 0.90x0.90 mlik ölçülerinde duvar içine açılmış olasılıkla depolama amaçlı kullanılmış niş tespit edilmiştir³²⁰. Mekân içinde yapılan çalışmalarda, Focas Dönemi (MS 602-610) depreminin izlerini taşıyan mekânın duvarlarına ait traverten bloklar açığa çıkarılmıştır. Yıkıntı halindeki traverten bloklarının kaldırılmasıyla mekânın çatı sistemi ile ilgili çatı kiremitlerine ait parçalar ele geçirilmiştir.

Ayrıca doğu duvarı üzerinde bir bölümü korunabilmiş, in situ fresk parçaları açığa çıkarılmıştır. Bu da mekânın duvarlarının fresklerle kaplı olduğunu göstermektedir. 2 No.lu mekânda dikkati çeken husus, mekânın doğu duvarının sokak döşemesi üzerine yapılmış olmasıdır. Söz konusu traverten döşeme bloğunun bir bölümü mekân içinde bir bölümü ise doğu duvarı altında yer almaktadır. Bu da duvar genişliğinden fazla olan bloğun in situ bırakılarak hem duvarda devşirme malzeme olarak kullanılmış olduğunu hem de mekân içinde kalan bölümünün de mekânda değerlendirildiğini göstermektedir. 2. No.lu mekânda yapılan çalışmalarda yoğun miktarda profilli-profilsiz seramik parçaları, bronz tıp aletleri, cam unguanteriumlar, ampullalar ve 29 adet sikke ele geçirilmiştir. Arkeolojik veriler mekânın MS 4. yy'da inşa edilerek ve kentin terk ediliş tarihi olan Focas Dönemi (MS 602–610)’ne kadar kullanım gördüğü göstermektedir.

3.7.3. 3 No.lu Mekân

3 No.lu mekânda kazı çalışmaları 285.93 m kotunda başlamıştır. Seviye indirme çalışmaları sonucunda 284.16 m kotunda yer yer tahrip olmuş opus spicatum

318Şimşek 2013a, 109.

319Şimşek 2013b, 144.

320Şimşek 2013b, 144.

118 taban döşemesi açığa çıkarılmıştır³²¹ (Fig. 97, 101). Mekânın ana girişi, doğu duvarında yer alan 1.35 m genişliğindeki kapı aralığı ile sağlanmıştır. Ayrıca kuzey duvarında, 0.80 m genişliğinde 4 No.lu mekâna geçişin yer aldığı ikinci bir kapı aralığı bulunmaktadır³²². Çalışmalar sırasında yoğun miktarda, Focas Dönemi (MS 602-610) depreminde mekânın içine düşmüş halde traverten bloklar açığa çıkartılmıştır. Traverten blokların kaldırılmasının ardından yürütülen çalışmalarda ise mekânın çatı sistemi ile ilgili kiremit parçaları ele geçirilmiştir. Mekânın kuzeyinde yer alan taban döşemesi olasılıkla MS 494 depremi sonrası yoğun şekilde tahrip olmuş, bu sebeple 4 No.lu mekâna geçişin sağlandığı kapı önünde farklı ölçülerde düzensiz yerleştirilmiş tuğlalarla yeni bir düzenlemenin yapıldığı tespit edilmiştir.

284.46 m kotunda, doğu duvarına bitişik küçük boyutlu traverten ve tuğla kullanılarak oluşturulan, 1.00x1.65 m’lik zeminden yükseltilmiş seki açığa çıkarılmıştır³²³. Sekinin kuzeyinde ise etrafı traverten blok parçaları ile sınırlandırılmış 0.60x0.50 m ölçülerinde ocak tespit edilmiştir. Söz konusu seki ve ocak, opus spicatum döşeme üzerine yapılmış olup, mekânın ikinci kullanım evresine aittir³²⁴. Bu evrede tahrip olan döşeme daha basit şekilde onarılmış ve mekânın kullanım amacına göre çeşitli eklemeler yapılmıştır.

Elde edilen arkeolojik bulgular göz önüne alındığında; mekânın MS 4.–5.

yy'da yoğun kullanım gördüğü ve Focas Dönemi (MS 602-610) depremi ile yıkıldığı tespit edilmiştir.

3.7.4. 4 No.lu Mekân

4 no.lu mekândaki kazı çalışmalarına, 285.93 m kotunda başlanmış, 284.47 m kotunda mekânın, yer yer sıkıştırılmış sert toprak tabanı ortaya çıkarılmıştır (Fig. 97, 101). Mekâna ait duvarların tamamı diğer mekânlardan farklı olarak büyük boyutlu traverten blok parçaları ve mermer mimari bloklar kullanılarak inşa edilmiştir.

Tamamı kazılamayan mekânın kuzeye doğru devam ettiği, kesitte tespit edilen duvar izlerinden anlaşılmaktadır. Mekânın güneyindeki kapı aralığının doğusunda, kazı çalışmalarıyla ilk kez tespit edilen ve mekânın iki katlı olduğunu gösteren, 1.00x2.80 ölçülerinde ve korunabilen yüksekliği 0.85 m olan bir platform ortaya

321 Şimşek 2013a, 109.

322Şimşek 2013b, 144.

323Şimşek 2013b, 145.

324Şimşek 2013b, 145. MS 494 depremi sonrasına ait düzenlemelerle ilişkilidir.

119 çıkarılmıştır³²⁵. Farklı boyutlarda traverten blok parçaları, tuğla, çay taşı ve profilli-profilsiz mermer mimari blok parçalarından oluşan platforma çıkış doğu yönünden beş basamakla sağlanmaktadır. Mekânın güneybatı köşesinde ise 1.00x0.90 m ölçülerinde yüksekliği 0.60 m olan traverten, tuğla ve çay taşları ile harçlı olasılıkla ikinci katın destek temellerine ait olduğu düşünülen alan açığa çıkarılmıştır³²⁶. Elde edilen arkeolojik bulgular, 4 No.lu Mekân’nın Focas Dönemi’ne (MS 602-610) kadar kullanıldığına işaret etmektedir..

Fig. 101: 1- 4 no.lu mekânlar ve ara sokağın kazı sonrası durumu (doğudan)