HAVUZ ŞAPEL
MS 602-610 Focas Depremi
IV. Evre: Büyük Constantinus Dönemi (MS 306-337), portikte yapılan geniş çaplı değişiklikler (Propylonun batısındaki stylobat üzerine inşa edilmiş)
3.14. A Evi Kompleksi
Lodikeia’da yürütülen kazı çalışmalarında tespit edilen en önemli sivil yapıları, Suriye Caddesi’nin kuzeyinde, Doğu Bizans Kapısı’ndan 54.90 m batıda, kuzey-güney yönünde uzanan ikinci in-sula433 üzerinde, A Evi olarak tanımlanan yapı kompleksi içinde yer almaktadır434 (Fig. 5, 160-162 ). A Evi, güneyinde Suriye Caddesi, doğusunda A Evi Doğu Sokak, batısında A Evi Batı Sokak, kuzeyinde ise A
431Şimşek 2013b, 319-328.
432Gregory, 2008, 73; Şimşek 2012, 586.
433 Hippodomik düzende planlanan kentte yapılar, kapladıkları alanlara göre bir ya da birden fazla in-sula üzerine yerleştirilmiş olup her in-in-sula yaklaşık 2000 m2 (42x51m)dir.
434Şimşek 2008a, 105-106; Şimşek 2009, 414-417; Şimşek 2010, 112-113; Şimşek 2011, 450-451;
Şimşek 2012a, 470-471; Şimşek 2013a, 104-105; Şimşek 2013b, 307-319, Res. 40, 75, 150, 430-420.
180 Evi Kuzey Sokak ile sınırlandırılmış435 olup kentin kuzey merkezinde bulunan Tapınak A, Septimius Severus Nymphaeumu, Laodikeia Kilisesi, Kuzey (Kutsal) Agora, Kuzey Tiyatro, Merkezi Agora, Merkezi Hamam gibi önemli kamusal ve dinsel yapıların da yakınına yapılmıştır (Fig. 5). Bu konumu gereği, Laodikeia’lı önemli ailelerin yaşadığı anlaşılan bu sivil konut yapılarındaki kazı çalışmaları, dönemin sivil konut mimarisi ile sosyo-ekonomik ve kültürel konularını da açıklayacak önemli verilerin elde edilmesine olanak sağlamıştır.
2006 yılı kazı sezonunda 13P plan karesinde başlanan çalışmalar, 2011 yılında tüm yapının açığa çıkartılması ile tamamlanmıştır436 (Fig. 160-162).
A Evi, ilk planlandığı Erken Roma İmparatorluk Dönemi’nde, Hellenistik Dönem’den itibaren yaygın olarak kullanılan peristylli ev planındaki sivil konut geleneğine uygun olarak yapılmıştır. Geç Antik Çağ’da ise bu plan tipi temel alınarak ihtiyaca göre kendi içinde yapılan değişikliklerle kullanılmaya devam etmiştir437. 42x51 m ölçülerindeki insula üzerinde inşa edilen yapı kompleksinde, peristilli avlu etrafında sıralanan yatak, oturma ve kabul odaları, mutfak, kiler ve depolardan oluşan birbirinden bağımsız üç ev tespit edilerek bu evlere ait, 47 mekân, iki koridor ve beş dükkân ortaya çıkarılmıştır438 (Fig. 160-217).
Kazı çalışmalarında elde edilen bulgular A Evi olarak tanımlanan yapı kompleksinin beş kullanım evresi geçirdiğini göstermiştir. En erken kullanım evresine ilişkin veriler, Suriye Caddesi’ne bakan dükkânlar ile II No.lu evin giriş iç kısmında yapılan sondaj çalışmalarında, eşik altında tespit edilmiştir439. Özellikle II No.lu evin eşik altında tespit edilen kırmızı fonlu fresk kalıntıları ile seramik buluntular yapının Erken Roma İmparatorluk Dönemi kullanımına ışık tutmaktadır440. Kompleksin 2. evresi MS 3. yy'ın birinci yarısı-MS 4. yy'ın ikinci yarısına, 3. evresi MS 4. yy’ın ikinci yarısı-MS 5. yy'ın sonuna, 4. evresi MS 5. yy'ın sonu-MS 6. yy’ın ikinci yarısına, son evresi ise MS 7. yy’ın başına
435Şimşek 2008a, 106-107, Res. 1,4, 7,9; Şimşek 2009, 418, Res. 1, 7; Şimşek 2013b, 318-319, Res.
422 .
436Şimşek 2008a, 105-106, Res. 1,4, 7-8; Şimşek 2009, 414-417, Res. 1,6-7; Şimşek 2010, 112-113, Res. 1, 7; Şimşek 2011, 450-451, Res. 1, 4-5; Şimşek 2012a, 570-571, Res. 1, 3-4; Şimşek 2013a, 104-105, Res. 1, 4-5.
437 Şimşek 2013b, 312.
438Şimşek 2013b, 307, Res. 420-424.
439Şimşek 2013b, 312.
440Şimşek 2013b, 312.
181 tarihlendirilmiştir441. Kazılarla günümüze kadar korunarak gelen kalıntılar daha çok Geç Antik Çağ ile ilişkili olup kompleksin 3. evresi ile 5. evresi arasındaki düzenlemelere aittir.
Kompleksteki I No.lu ev Roma Dönemi’ne ait olan özgün peristylli avlu planını büyük ölçüde korumuş olup II ve III No.lu evlerde ise bu özgün yapı sadece iç avluda korunabilmiştir. Kazı çalışmalarının tamamlanmasının ardından elde edilen bulgularla, mekânların birbirleriyle olan bağlantıları, plan ve işlevleri değerlendirilerek kompleks içindeki konutlara ait mekânlar ile dükkânlar belirlenmiştir (Fig. 160).
441Şimşek 2013b, 312, 319.
182 Fig. 160: A Evi Yapı Kompleksi planı ve taban kotları
183 Fig. 161: A Evi kompleksi ve sokaklarının kazı ve restorasyon çalışmaları sonrası durumu
Fig. 162: A Evi Kompleksi içinde tespit edilen evler, dükkânlar ve işliklerin planı
184 3.14.1. I No.lu Ev
İnsula’nın güneydoğusunda yer alan I No.lu ev, peristylli avlu etrafında sıralanan 13 mekân ve bir dükkândan (5 No.lu dükkân) oluşmaktadır442 (Fig. 162-177). Peristylli avlu tipinin özgün yapısının korunduğu I No.lu evde mekânların planları ve işlevleri in-sula da bulunan diğer evlere oranla daha anlaşılır durumdadır.
I No.lu ev; peristylli avlusu, çeşmesi, havuzu, fırını ve avlu etrafına sıralanan mekânları ile Roma Dönemi sivil konutlarının, mimari planlamasını net bir şekilde göstermektedir (Fig. 160-162). Evin girişi A Evi Doğu Sokağı üzerinde olup kapının mimari öğeleri mermerden yapılmıştır. Peristylli avluya (atrium) bir koridordan (vestibulum) geçilerek ulaşılmaktadır. Atrium’un etrafı Hellenistik Dönem geleneğinin devamı olarak sütunlarla çevrilmiş, dört cephesi sundurma çatı ile kapatılmıştır (Fig. 160-162, 166). Atrium’un ortasındaki açıklıkta ise çatıdan akan yağmur sularının toplandığı kare planlı bir havuz (impluvium) yer almaktadır.
Havuzun batı kenarına eklenen çeşme tipik Roma konutlarından farklı bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Peristylli avlunun güneyinde yer alan mekânlar yatak odalarıdır (cubiculum). Bunun sebebi de mekân içinden ulaşılabilen ikinci katlarda genellikle mahremiyetin ön planda olmasıdır. Avlu’nun güneybatısında yer alan mekân, çok az bir bölümü korunmuş olan taban mozaiği ve oturma sekileri düşünüldüğünde yemek odası (triclinium) olarak kullanılmış olmalıdır. Peristylli avlunun batı ve kuzeyinde sıralanan mekânlar ise oturma ve misafir odası, mutfak (culina), depo olarak düşünülebilir443.
Kazı çalışmaları tamamlandıktan sonra belirlenen ve I No.lu ev olarak adlandırılan konut yapısı 23, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 31, 33, 34, 39, 40, 41, 42, 43 No.lu mekânlar ile 5 No.lu dükkândan oluşmaktadır.
23 No.lu Mekân: I No.lu evin güneybatı köşesinde yer alan 23 No.lu mekânda (Fig. 62) yapılan çalışmalar 283.35 m kotunda başlamıştır. Stratigrafik olarak 282.00 m kotunda yapının geç evresi olan ve MS 6. yy’a tarihlendirilen kireçli sıkıştırılmış toprak tabana ulaşılmıştır. Sonrasında ise MS 6. yy’dan önceye tarihlendirilen ve 281.75 m kotunda tespit edilen Geç Antik Çağ’ın erken evresine ait diğer tabana ulaşılmıştır (Fig. 163). Bu erken döneme tarihlendirilen tabakada, yer
442Şimşek 2013a, 104, Res. 5.
443Şimşek 2013b, 315, Res. 423-426.
185 yer çay taşı ve kireç harçlı taban ile mozaiğe ait tessera grupları tespit edilmiştir.
Ayrıca dikdörtgen planlı mekânın batı ve güney duvarının önünde toprak taban üzerinde yükseltilmiş sekiler yer almaktadır (Fig. 163). Olasılıkla konutun yemek odası (triclinium) olarak kullanılan 23 No.lu mekânda yapılan çalışmalarda MS 4.
yy’ın ikinci yarısı-MS 6. yy’ın ikinci-üçüncü çeyreğine tarihlendirilen sikkeler ele geçirilmiştir444.
Fig. 163: 23 No.lu Mekân’ın erken evresine ait çaytaşı, kireç harçlı taban ile batı ve kuzey kanadında yer alan sekiler
24 No.lu Mekân: 24 No.lu mekânda yapılan çalışmalar 283.40 m kotunda başlamış olup 281.55 m kotunda mekânın tabanına ulaşılmıştır (Fig. 164). Peristylli avlunun güneyinde yer alan mekân kareye yakın ölçülerde yapılmış olup 23 No.lu mekânın doğu bitişiğindedir ve mekâna giriş avlu cephesine açılan bir kapıdan sağlanmaktadır. Yatak odası (cubiculum) olduğu düşünülen mekânda ele geçirilen sikkeler bu bölümün MS 4. yy’ın ikinci yarısından, MS 5. yy’ın sonuna kadar kullanıldığını göstermektedir445.
444Şimşek 2011, 451.
445Şimşek 2011, 451.
186 Fig. 164: 24 No.lu Mekân’ın MS 4. yy'ın ikinci yarısı-MS 5. yy'ın sonuna tarihlendirilen tabanı
25 No.lu Mekân: Peristylli avlunun batısında yer alan mekânda (Fig. 165), 282.79 m kotunda başlayan kazı çalışmaları, 281.67 m kotunda kireç harçla sıkıştırılmış toprak tabanın bulunmasıyla tamamlanmıştır. 23 No.lu mekânın kuzeyinde yer alan bu mekâna giriş avluya bakan cepheden sağlanmaktadır. Kareye yakın ölçülerde inşa edilen mekânın kuzeybatı köşesinde iki adet stroterin yan yana yerleştirilmesi ile kısa bir seki oluşturulmuş bu sekinin doğu ve batı kenarlarına yarım kiremit parçası yerleştirilerek desteklenmiştir (Fig. 165). Olasılıkla yemek odası (triclinium) 446 olan mekân’ın geç dönem kullanımı ile ilişkili olan seki, üzüm ezme amacıyla yapılmış olmalıdır. 25 No.lu mekânın tabanı üzerinde bir adet sikke ele geçirilmiş olup yapının geç evresi olan MS 6. yy’a tarihlendirilmiştir.
Fig. 165: 25 No.lu Mekân ile kuzeybatı köşesindeki seki
446Şimşek 2011,451.