Çağ’ın erken evresine tarihlendirilen opus spicatum tekniğinde yapılmış bir taban düzenlemesi tespit edilmiştir261 (Fig. 47). Ancak 2005 yılında portiğin doğusunda yapılan çalışmalarda bu tabanın bozulduğu anlaşılmıştır. Opus spicatum döşemesi üzerindeki MS 337-341 Constans ve MS 408-423 Honorius sikkelerinin bulunmasıyla birlikte döşeme alanı üzerindeki 0.30 m yanık tabakası bu alanın MS 494 depreminden önce yapıldığına işaret etmektedir262.
261Şimşek 2006, 426.
262Şimşek 2007, 464; Şimşek 2013b, 262, Res. 348-349.
Batı Portik
Doğu Portik Güney Portik
Tapına
k A76 Fig. 47: Güneybatı Portik gezinti alanındaki opus spicatum tekniğinde yapılmış geometrik şekilli, tuğla taban döşemesi
Tapınağın Geç Antik Çağ’da yapılan düzenlemeleri Batı Portik üzerinde de kendini göstermektedir263. Bu alanının Geç Antik Çağ’da farklı bir işlev ile kullanıldığını belgeleyen veriler kazılarla ortaya çıkartılmıştır. Batı Portiğin kuzeyinde tespit edilen, traverten bloklarla oluşturulmuş bir kapı ve kapının iki yanında kuzey güney yönlü uzanan, tuğla, çay taşı, devşirme olarak kullanılan sütunlardan oluşan duvar örgüsü bu evreye ait ilk veridir. Söz konusu duvarın oluşturduğu mekân ile Tapınak A arka duvarının kuzeyinde yer alan fırının da birbirleriyle ilişkili oldukları düşünülmektedir. Ayrıca portiğin batı duvarının içindeki nişlerin, traverten bloklar, kaideler ve mermer bloklar ile kapatılması, mekân içinde bu döneme ait bir başka duvar örgüsünün ortaya çıkması, portik alanı içinde Geç Antik Çağ’da yeni mekânlar oluşturmak amacıyla düzenlemeler yapıldığını gösteren verilerdir264 (Fig. 48). Aynı zamanda, yeni düzenlemelere ait taban döşemeleri üzerinde tespit edilen “
ε
Atölyesi” işaretli taban tuğlaları Laodikeia’da üretim yapan çömlekçi atölyeleri için önemli bir veridir265.
263Şimşek 2007, 464.
264Şimşek 2009, 419.
265Şimşek 2007, 465; Şimşek 2009, 419; Şimşek 2013b, 254, Res. 674-675.
77 Fig. 48: Batı Portik duvarı üzerindeki nişlerin Geç Antik Çağ’a ait düzenlemeleri
Tapınak A Batı Portik’i üzerinde yapılan düzenlemelere göre çıkartılan alanlar, mekânlara ayrılarak isimlendirilmiştir. Bunlardan; I No.lu Mekân olarak adlandırılan kısım portik arka duvarının kuzeyinde yer alan, içinde fırın bulunan mekândır266. Bu mekânın sınırları portik arka duvarından başlayıp Tapınak A batı duvarından kuzeye doğru ilerlemektedir. II No.lu Mekân portik arka duvarıyla Tapınak A batı duvarının birleştiği noktadan başlayıp batıya doğru ilerleyen duvarın oluşturduğu mekândır. III No.lu mekân bu duvarla başlayıp kuzeyde ve batıda Portik duvarıyla sınırlıdır. IV No.lu mekân olarak adlandırılan kısım ise Portik arka duvarı ile batı duvarının birleştiği noktadan, Geç Antik Çağ’da kullanılmış olan, doğuya doğru uzanan duvar örgüsüyle başlayıp güneye doğru ilerleyerek Batı Portik duvarını izleyen mekândır. Bunların hemen güneyinde şapele kadar uzanan mekân ise V No.lu Mekân olarak adlandırılmıştır267 (Fig. 49).
266Şimşek 2013, 254, Res. 340.
267Şimşek 2013, 254-256, Res. 340-343.
78 Fig. 49: Batı Portik üzerinde yer alan ve Geç Antik Çağ’a tarihlendirilen I-V No.lu mekânlar Tapınak A Doğu Sokağı’nın batı sınırını da oluşturan Doğu Portik’te yürütülen çalışmalarında alanın orijinal yapısının Geç Antik Çağ’da yapılan düzenlemelerle değiştiği tespit edilmiştir268. İlk olarak portik arka duvarından 4.86 m uzaklıkta ve doğuya doğru uzanan, 0.96 m genişliğinde, düzensiz traverten ve mermer parçalarından oluşan geç döneme ait bir duvar örgüsü bu döneme ait ilk bulgudur (Fig. 50). Bu duvarın 6.10 m uzağında, 0.70 m genişliğinde, doğu portik duvarına kadar uzanan ve yine mermer ve traverten parçalarıyla örülmüş bir duvar yapısı daha tespit edilmiştir. Böylece Doğu Portik alanında 7x19 m ölçülerindeki alan içinde geç dönemde kullanılan üç farklı mekândan söz etmek mümkün olmuştur.
Fig. 50: Doğu Portik’te Geç Antik Çağ’a ait duvar kalıntısı
268Şimşek 2007, 464; Şimşek 2013b, 264, Res. 350.
I.MEKAN II.MEKAN III.MEKAN
IV.MEKAN V.MEKAN
79 Yoğun biçimde tahrip edilmiş olan Doğu Portik’in kuzeybatı köşesinde bir sondaj çalışmasına başlanmış ve geç dönemlerde kullanılan olası taban ulaşmak hedeflenmiştir. 284.52 m kot seviyesinde başlayan sondaj 283.70 m kot seviyesinde bitirilmiş ancak herhangi bir taban tespit edilememiştir (Fig. 51). Doğu Portik’te yapılan diğer bir çalışma ise portik duvarını açığa çıkartmak ve bu duvarın batı portik arka duvarı, batı portik ve avlu duvarı üzerinde görülen özelliklerle benzerlik veya farklılıklarını gözlemlemek için yapılan çalışmadır. Doğu Portik duvarı hizasında 284.13 m kot seviyesine kadar devam ettirilen çalışmanın sonlarına doğru bazı alanlarda Doğu Portik duvarına ulaşılmıştır. Batı Portik duvarı 284.85 m kot seviyesinde tespit edilirken, Doğu Portik duvarına 284.33 m kot seviyesinde ulaşılmıştır. Doğu portik duvarının daha düşük kotta çıkmasının sebebi, batı portikte yapılan nişlerin doğu portik üzerinde olmamasıyla açıklanabilir.
Fig. 51: Doğu Portik’in kuzeybatı köşesindeki sondaj alanı
Tapınağın güneyinde kuzey-güney aksında, dikdörtgen bir plana sahip avlu bölümü, dini ritüellerin de yapıldığı etrafı portiklerle çevrili açık bir alandır269 (Fig.
41-43). İlk kazı çalışmaları avlu tabanına ulaşmaya yönelik olarak başlamış ve depremlerden dolayı tahribata uğrayan tabanın kot seviyesinin farklı olduğu tespit edilmiştir. Güneybatıda 284.07 m kot seviyesinde tespit edilen mermer döşeme orijinal avlu tabanına güneydoğuda rastlanmamıştır. Bu durum avlunun geneline
269Şimşek 2009, 418-420; Şimşek 2013b, 258-259, Res. 344-345.
80 yayılmış olup orijinal mermer tabanın yer yer tahrip olduğu anlaşılmıştır270 (Fig. 52-53).
Fig. 52: Tapınak A Avlusu orijinal mermer taban döşemesi buluntu durumu (Güneybatı köşe)
Avlunun bazı bölümlerinde ortaya çıkarılan orijinal mermer tabanın alt kısmında, çaytaşından oluşturulmuş blokajın üzerinde yer yer harç parçalarına da rastlanmıştır. Bu harç olasılıkla mermer blokların döşemesi için kullanılmış fakat kentte meydana gelen yıkıcı depremlerin etkisiyle büyük tahribata uğrayan mermer taban gibi tahribata uğrayarak ufalanıp dağılmıştır (Fig. 53). Güney Portik’in devşirme duvarının önündeki blokaj üzerinde 284.09 m kotunda MS 5. yy’a tarihlendirilen bir sikke (L.05.TAP.187 Bronz Sikke) Geç Antik Çağ’da yapılan düzenlemelerle ilgili fikir vermesi sebebiyle önemli bir tespittir.
270Şimşek 2009,420.
81 Fig. 53: Tapınak A Avlusu’nda orijinal mermer taban ve bu tabanın altında bulunan çaytaşı blokaj
Çaytaşı blokaj, çay taşlarının zemine harçla döşenmesinden oluşmakta olup, çay taşlarının döşenmesinde gri harç kullanılırken, üstündeki mermer tabanı döşemek için kahverengi renkte harç kullanıldığı görülmüştür. Geç Antik Çağ’ın erken evresiyle ilişkili bir diğer düzenleme de, avlunun doğusunda ve batısında karşılıklı olarak aynı aksta yapılmış iki adet havuzdur271 (Fig. 54). Pişmiş toprak taban tuğlaları kullanılarak düzenlenen havuzun kuzey ve güney uçları uçları yarım daire şeklinde sonlandırılmıştır. Batı bölümdeki havuzun taban tuğlaları doğudaki kadar korunamamışsa da ana hatlarıyla doğudakiyle aynı ölçülere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Tuğlalar genel olarak ortada tek sıra halinde aynı aksta korunmuştur272.
271Şimşek 2013, 261.
272 Tapınak avlu güney portik önündeki devşirme duvar yanındaki kod seviyesi: 284.75 olup, bu alandan çıkan sikkeler aşağıdadır; L.05.TAP.61 Bronz Sikke, (MS 540) I. Iustinianus (MS 6. yy’ın 2.
çeyreği); L.05.TAP.60 Bronz Sikke, (MS 542) I. Iustinianus (MS 6. yy’ın 2. çeyreği); L.05.TAP.62 Bronz Sikke, (MS 549) I. Iustinianus (MS 6. yy’ın 2. çeyreği); L.05.TAP.58 Bronz Sikke, (MS 582-602) Mauricius Tiberius (MS 6. yy’ın 4. çeyreği-MS 7. yy’ın 1. çeyreği); Tapınak avlunun doğusundaki kod seviyesi: 284.73-284.30 olup, bu alandan çıkan sikke ise; L.07.TA.AV.08 Bronz Sikke, (MS 610-641) Heraclius (MS 7. yy’ın 1. yarısı) 284.73-284.30 avlunun doğusu; Tapınak A portik güneyindeki çaytaşı blokaj taban üzerindeki kod seviyesi: 284.09 olup, bu alandan çıkan sikke ise; L.05.TAP.187 Bronz Sikke, (MS 5. yy.)
82 Fig. 54: Tapınak A Avlusu’nda pişmiş topraktan yapılmış kuzey-güney yönlü havuzlar
Geç Antik Çağ’a ait diğer düzenlemeler ise avlunun batısında, batı portiğin ortasına gelecek şekilde, stylobat esas alınarak yapılan küçük bir şapele aittir273 (Fig.
55). Şapelin tabanı portik ile sınırlandırılmış ve yapının batı duvarı ile avlu duvarı ortak olarak kullanılmıştır. Şapele giriş güney duvarı üzerinde 0.86 m genişliğindeki bir kapı ile sağlanmakta olup doğu yönünde yarım daire bir apsise sahiptir. Batı duvarının avlu duvarına dayandırılması ve girişin portik yönünde olması şapelin yapıldığı dönemde portiklerin ayakta olduğunu göstermektedir. Apsisin iç kısmında da siyah, bordo, sarı, yeşil ve mavi renklerden oluşan panolar içinde bitkisel süslemelerin yer aldığı freskler vardır. İç bölümünde I. Constantinus (MS 307-337) ve II. Iulianus (MS 360-363) Dönemi’ne ait sikkeler tespit edilmiştir. Hristiyanlığın yaygınlaşmasıyla birlikte Geç Antik Çağ’ın başlarında şapel ile aynı dönemlerde inşa edilen diğer geç düzenleme de dikdörtgen planlı arınma havuzu olup bu havuz şapelin güney kanadında yer almakta ve muhtemel olarak şapele girilmeden önce temizlenme ihtiyacını karşılamaktadır274 (Fig.55).
273Şimşek 2007, 465; Şimşek 2012b, 72-74; Şimşek 2013b, 264, Res. 350.
274Şimşek 2009, 419; Şimşek 2013b, 264.
83 Fig. 55: Batı Portik üzerindeki MS 4. yy’da yapılan havuz ve şapel
Tapınağın avlu girişinin karşısında, güney portik basamağı sınır alınarak, avlu içine Geç Antik Çağ’da şapelle birlikte dıştan dışa 2.12 m x 3.44 m ölçülerinde bir tuvalet yapılmıştır. Tuvaletin günümüze kadar ulaşabilen yüksekliği 0.50 m olup güney ve kuzey yönündeki her iki duvar kalınlığı 0.57 mdir. Bu tuvaletin batıdaki giriş bölümünde sadece 0.68x0.38 m ölçülerindeki bir eşik taşı günümüze kadar korunabilmiştir. İç bölümde ise ayak basmak için, iki parça halinde düz mermer blok yerleştirilmiş ve ortasına su kanalı, yan kısımlarına ise oturak kenet delikleri yapılmıştır. Atıklar altta yer alan kanal vasıtasıyla tahliye edilmektedir275 (Fig. 56).
Fig. 56: Tapınak güney portik’in önüne yapılan geç döneme ait tuvalet
275Şimşek 2007, 465: Şimşek 2013b, 263.