Doğu Bizans Kapısı Güney Kule

Doğu Bizans Kapısı’nın hemen güneyinde bulunması sebebiyle Güney Kule olarak tanımlanan yapı (Fig.11-13), Doğu Bizans Kapısı ile birlikte, MS 395 yılında inşa edilmiştir. MS 7. yy'ın başında İmparator Focas (MS 602-610) Dönemi’nde meydana gelen büyük depremle birlikte de yıkılmıştır²⁰⁶.

Bu alandaki çalışmalara 284.40 m kotunda başlanmış olup 281.77 m kotunda tabana ulaşılmıştır. Kareye yakın dikdörtgen bir plana sahip olan kulenin duvarları çift sıra düzgün kesilmiş traverten bloklarla inşa edilmiş ve araları daha küçük boyutlu traverten bloklarla doldurulmuştur²⁰⁷ (Fig. 11). Kulenin girişi kuzeydoğu köşesindedir. Bu alanda, surların genişliğine eşit bir koridor oluşturulmuş ve kapı her iki yanda sövelerle sınırlandırılmıştır. Kulenin tabanı sıkıştırılmış topraktan yapılmasına karşılık giriş koridorunun tabanında traverten bloklar kullanılmıştır.

Kulenin içinde yapılan çalışmalarda dolgu toprak tabakası tespit edilmiştir.

Bu dolgu tabakasında, siyah astarlı Geç Hellenistik Dönem seramikleri yanında, MS 1.-3. yy'a tarihlendirilen terra sigillata buluntuları, MS 4.-7. yy'a tarihlendirilen Geç Antik Çağ’a ait kırmızı astarlı seramikler ile yoğun miktarda günlük kullanıma ilişkin seramik parçaları bulunmuştur²⁰⁸. Ayrıca taban temizliği sırasında, giriş koridorundaki taş döşeme üzerinde, tondosuna kazıma çizgiler ile av sahnesi, at ve

206 Şimşek 2008a, 101; Şimşek 2013b, 99-102, Res. 109, 111.

207 Kule dıştan dışa 7.75 x 8.95 m ölçülerindedir. Detaylı bilgi için bkz. Şimşek 2008a, 102-103;

Şimşek 2010, 106-108; Şimşek 2013b, 99-102, Res. 107, 109, 120-121.

208Şimşek 2008a, 103; Şimşek 2013b, 102.

45 hayvan mücadelelerinin betimlendiği kazıma-kabartılı üç tabak (Lev. 49: L.Tip 13a.1, 352-354) II. Iustinus (MS 565–578) sikkesiyle birlikte ortaya çıkartılmıştır²⁰⁹. Üzerinde av sahnesinin betimlendiği figürlü tabağın parçalarından birisi ise batıda, Güney Kule’nin dış kısmında tespit edilmiştir. Bu alandan çıkan malzemeler birlikte değerlendirildiğinde, Güney Kule’nin doğusu ile batısındaki dolgu toprağın farklı yerlerden getirildiği anlaşılmaktadır. Kulenin tabanındaki çalışmalar sırasında ise dört adet sikke ele geçirilmiştir. Bunlardan ilk ikisi giriş koridorunda, diğer ikisi ise iç bölümdedir. Sözü edilen bu sikkelerden figürlü tabaklar ile aynı yerde çıkan II.

Iustinus (MS 565–578) ve Focas (MS 606) sikkeleri bu tabakların tarihini belirlemeye yardımcı olurken, kule içinden bulunan MS 4. yy sikkeleri ise daha sonraki dönemde kuleye taşınan dolgu toprakla ilişkilidir.

Kulenin tabanında yapılan çalışmalarda elde edilen veriler, kule içindeki bu dolgu tabakasının MS 494 depreminin ardından yapıldığını göstermektedir²¹⁰.

Güney Kule’nin kazısı tamamlandıktan sonra, restorasyon projesi hazırlanmış ve bu kapsamda, kulenin doğusunda, batısında ve güneyinde kazı çalışmaları başlatılmıştır (Fig. 13).

Fig. 11: Güney Kule ile kuzey köşesinde yer alan taş döşemeden giriş koridorunu gösteren plan

209Şimşek 2008b, 131, 133-136, Res. 4-16, Kat. No. 1-3; Şimşek 2013b, 102, 496-498, Res. 731-733.

210Şimşek 2013b, 102.

46 Fig. 12: Güney Kule’nin ve çevresinin kazı öncesi durumu

Fig. 13: Güney Kule etrafında kazı çalışması yapılan alanlar

3.1.1.1. Doğu Açması

Kulenin doğusunda oluşturulan açmanın (Fig. 6, 13) ölçüleri 6.20 x 5.00 m olup başlangıç kotu 282.34 m, bitiş kotu ise 280.66 m’dir. Alanda yapılan seviye indirme çalışmalarında, 281.24 m kotunda, 0.5 m kalınlığında, çakıl taşı ve kiremit parçası katkılı harçlı bir taban ortaya çıkarılmıştır²¹¹.

Taban üzerinde bulunan ve İmparator Focas Dönemi’ne (MS 602-610) tarihlendirilen bir sikke tabanın son kullanım evresine işaret etmektedir²¹². Tabanın altında ise özellikle MS 4.-5. yy'a tarihlendirilen sikkeler, Geç Antik Çağ’da

211Şimşek 2010, 106; Şimşek 2013b, 106.

212Şimşek 2010, 106.

Doğu Açması

Batı Açması

Güney Açması

1 No.lu mekân

Kuzeydoğu Açması

47 düzenlenen alanın bu dönemdeki erken kullanım evresi hakkında bilgi vermektedir (Fig. 14).

281.24 m-282.34 m-MS 6. yy- MS 7.yy’ın 1. çeyreği 281.24 TABAN

280.96 m-280.66 m - MS 4. yy - MS 5 yy

Fig. 14: MS 6.-7. yy'ın başına tarihlendirilen harçlı sıkıştırılmış taban 3.1.1.2. Batı Açması

Kulenin batı kanadı ile sur duvarlarının hemen önünde (Fig. 6, 13, 15), 282.24 m kotunda başlayan çalışmalar, kuleye ait blokların düştüğü taban seviyesi olan 281.16 m kotunda sonlandırılmıştır.

Bu açmada, Güney Kule’ye bitişik ve surların batısında bir mekân ortaya çıkartılmıştır. Mekânın içinde, kuleye ait yıkıntıların altında, taban üstünde, pişmiş toprak tuğlalardan yapılan, 1.15x1.00 m ölçülerinde, yuvarlak bir ekmek fırını tespit edilmiştir²¹³ (Fig. 15). İmparator Focas Dönemi (MS 602-610) depremi ile yıkılan kulenin blokları altında bulunan bu mekân ve fırın, depremin olduğu tarihten önce kullanılmıştır.

213Şimşek 2010, 106; Şimşek 2013b, 107.

İmp. Focas Dön. MS 602-610 Dönemi sikesinin bulunduğu 6. yy.

tabanı

MS 4-5. yy tabakaları

48 Ayrıca Güney Kule’nin kuzeybatı tarafında, bir kapıyla kuleye açılan 5.20x4.60 m ölçülerinde bir mekânla daha karşılaşılmıştır (Fig. 16). 1 No.lu mekân olarak tanımlanan bu alan, 1.35 m genişliğinde bir kapıyla caddeye bağlanmış, ancak son kullanım evresinde kapı kapatılmıştır (Fig. 17).

Fig. 15: Güney Kule batı açmasının güneydoğu köşesinde ortaya çıkarılanekmek fırını

Fig. 16: Güney Kule batı açmasında ortaya çıkartılan 1 No.lu mekân

49 Fig. 17: 1 No.lu mekânın kuzeyinde son kullanım evresinde kapatılan kapı aralığı

3.1.1.3. Güney Açması

Kulenin güney cephesinde yapılan çalışmalarda (Fig. 6, 13), İmparator Focas Dönemi’nde (MS 602-610) meydana gelen büyük depremle bu cephe duvarının sıralı olarak yıkıldığı görülmüştür²¹⁴ (Fig. 18). Kuzey- güney yönlü olarak yıkılan duvar, kulede görülen tahribatın en fazla olduğu bölümdür ve günümüzde bu yıkımın etkisini sergilemek için in situ şekilde bırakılmıştır (Fig. 18). Duvar yıkıntısının üst kotu 282.85 m olup yıkıntının üzerine düştüğü tabanın kotu 281.08 m olarak belirlenmiştir. Bu alanın bir alt tabakaya ait taban kotu ise 280.80 m olarak ölçülmüştür. Üst kotlarda yer alan kule duvarının üzerine düştüğü taban geç evreye ait kullanım tabakası olup MS 6.-7. yy'ın birinci çeyreğine, 280.80 m kotunda tespit edilen alt kullanım evresi ise sikke buluntularına göre MS 4.-5. yy'a tarihlendirilmiştir.

214Şimşek 2010, 106; Şimşek 2013, 106.

50 Fig. 18: Güney Kule’nin güney cephe duvarı, kazı ve restorasyon sonrası durumu

3.1.1.4. Kuzey Açması

Kuzey açmasındaki çalışmalara, Güney Kule’nin kuzeyinde 282.00 m’de, kuzeydoğuda ise 281.94 m kotunda başlanmış, üst dolgunun kaldırılmasından sonra bu alan Suriye Caddesi Güney Portik olarak tanımlanmıştır (Fig. 6, 13, 19). Alandaki çalışmalar, portiğin kuzeydoğusunda 280.48 m kotunda, kuzey kısmında ise 280.46 m kotunda portik tabanının bulunmasıyla sonlandırılmıştır.

Çalışmalar sırasında, alanın kuzeydoğusunda, güney kulenin doğusundaki mekâna geçişi sağlayan 1.75 m genişliğinde, bir kapı açıklığı ortaya çıkartılmıştır..

Bu açıklığın güney bölümünde, eşik taşına bitişik durumda 1.75x1.05 m ölçülerinde kireç harçlı bir rampa tespit edilmiştir²¹⁵. Bu alanda tespit edilen sikke verilerine göre alanın MS 4. yy'ın ikinci yarısı-MS 5. yy'ın birinci yarısı arasında kullanıldığı, sonrasında yapılan yeni düzenlemelerle iptal edildiği anlaşılmıştır.

Doğu Bizans Kapısı’nın Güney Portik ile birleştiği noktada, 280.92 m kotunda başlayıp 280.55 m kotunda biten yanmış moloz, traverten ve tuğla parçalarından oluşan bir yıkıntı tespit edilmiştir. Bu geç evreye ait yıkıntı kaldırılarak 280.46 m kotunda Güney Portik tabanına ulaşılmıştır. Yıkıntı içinde tespit edilen ve MS 6. yy'ın üçüncü çeyreğine tarihlendirilen L.06.DBK.45 buluntu numaralı sikke verisine göre, alanın MS 494 depremi sonrasında tekrar düzenlendiği ve kentin terk ediliş tarihi olan MS 7. yy'ın başına kadar kullanıldığı anlaşılmaktadır.

215Şimşek 2013, 106.

51 Fig. 19: Güney Kule’nin kuzeyinde yapılan çalışmalarda tespit edilen Suriye Caddesi’nin Güney Portik bölümü ve geç dönem düzenlemeleri