Laodikeia Kilisesi

Laodikeia Kilisesi, Suriye Caddesi’nin kuzeyinden Kuzey Tiyatro’ya bağlanan Tapınak Doğu Sokağı üzerinde yer alır³⁹⁴. Bir insulayı kaplayan kilise³⁹⁵ doğu-batı uzantılı, üç nefli ve dikdörtgen planlıdır (Fig. 5, 140-142). Bu plan tipiyle Erken Bizans Dönemi’nin karakteristik bazilikal plan şemasını göstermektedir.

Kilise’nin batısında nartheks, kuzeydoğusunda vaftizhane, güneyinde piskopos müştemilatı, güneydoğu girişi ile güneybatı girişleri yanında birer çeşme bulunmaktadır. İkisi narthekste, biri synthronon da olmak üzere toplamda 11 apsisli olan kilisenin ana girişleri Tapınak Doğu Sokağı’na açılan batı cephesindedir.

Narthekst içinde ise ikisi naosa birisi de vaftizhane koridoruna bağlanan üç kapısı vardır. Narthekst kuzey apsidolünün batı duvarında bir merdiven yer almaktadır. Bu merdiven kilisenin üst kısmında ikinci bir katın varlığına işaret etmektedir³⁹⁶.

394Şimşek 2012a, 576-584; Şimşek 2012b, 24-38; Şimşek 2013a, 113-114; Şimşek 2013b, 345-360;

Şimşek 2014b, 89-91; Şimşek 2015b, 651-653; Şimşek 2015a, 21-85; Şimşek2016, 481-508.

395 Kilise doğu-batı doğrultusunda 40.85-40.95 m, güney-kuzey doğrultusunda 37.50-37.90 m ölçülerindedir.

396Şimşek 2013b, 346-350.

160 Fig. 140: Laodikeia Kilisesi planı

Naos kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Naos içinde prothesis ve diakonikon mekânları, ambon, doğuda ise bema ve synthronon yer alır³⁹⁷. Orta nef, yan neflere oranla daha yüksek yapılmış olup beşik çatılı, yan nefler ile narthekst ise yana eğimli sundurma çatı ile kapatılmıştır. Kazı çalışmalarında ele geçirilen ahşap ve kiremit parçaları çatının içte ahşap olan örtüsünün dışta kiremitlerle kaplandığını göstermektedir. Kilise’nin doğusunda ana apsis, bema ve apsisin iki yanında pastophorion hücreleri bulunmaktadır. Yarım daire planlı apsiste üç basamaklı bir synthronon bulunmaktadır. Kuzey-güney doğrultulu ve dikdörtgen planlı bemanın önü parapetlerle sınırlandırılarak bir templon oluşturulmuştur. Orta nefte bemanın batısında bir ambon yer almaktadır. Kazı çalışmalarında açığa çıkartılan ambon kilisenin ikinci ya da daha sonraki ambonu olup parapet üzerinde yer alan ve ambonun MS 492 yılında onarıldığını ifade eden yazıt bu durumu kanıtlar niteliktedir. Kilise’nin tabanı bema önündeki ayakların hizasına kadar güney ve kuzey nefte mozaik, apsidoller, orta nef, pastophorion hücreleri ve nartheksti opus

397Şimşek 2015a, 33.

161 sektile döşemelidir. Kazı ve restorasyon çalışmalarında depremle ilişkili olarak bu döşemeler üzerindeki tamirat aşamaları tespit edilmiştir. Bu tamiratlarla bağlantılı, kuzey nefin batı uzantısında yer alan mozaikler üzerinde tuğla kaplamaları yer almaktadır³⁹⁸. Kilisenin duvarlarında ise freskler ve apsidoller içinde belirli bir seviyeye kadar mermer kaplamalar bulunmaktadır³⁹⁹.

Laodikeia Kilisesi’nin kuzeyinde doğu-batı doğrultulu uzanan ve iki mekâna ayrılan koridor vaftizhaneye bağlanmaktadır. Narthekstin kuzey apsidolü üzerindeki kapıdan geçilen koridorda latrina holü, iki mekân ve vaftizhane ön odası bulunmaktadır. Mekân duvarları üzerinde yer yer günümüze kadar ulaşmış mermer taklidi süslemelerin olduğu panolar şeklinde freskler yer almaktadır⁴⁰⁰.

Kilisenin kuzeydoğu köşesinde yer alan vaftizhaneye giriş hem naostan hem de vaftizhane koridorundan sağlanmaktadır. Kare planlı olan vaftizhanenin tabanı⁴⁰¹ opus sectile duvarları ise tamamen mermer kaplamadır. Vaftizhane içinde orta aksta tabana oyularak yapılan haç planlı bir vaftiz havuzu bulunmaktadır. Havuz tuğla örgü üzerine mermer kaplama ile inşa edilmiş olup içine doğu ve batısında yer alan üç basamaklı merdivenle inilmektedir.

Kiliseyle bağlantılı olan güneyinde ki mekânlara geçiş en doğu ve batıdaki apsidollerde bulunan kapı ile sağlanmaktadır. Bu mekânlar kilisenin ihtiyaçları için kullanılmış peristylli avlu etrafında sıralanan arşiv, mutfak ve hamam gibi bölümlerden oluşan olasılıkla piskoposun kullandığı evdir⁴⁰².

Batı Anadolu’da ki yedi kiliseden biri olan ve incilde ayeti bulunan Laodikeia Kilisesi bir Roma yapısı üzerine inşa edilmiş, özgün bir kilise olarak planlanmıştır.

Kazı çalışmalarında elde edilen verilere göre 4. yy'ın ilk çeyreği sonuna tarihlendirilen kilise Büyük Constantinus’un 313 yılı Milano Fermanı sonrasında yapılmıştır. MS 494 yılı depreminde büyük hasar gören kilise, onarılarak Focas Dönemi (602-610) depremine kadar kullanılmıştır⁴⁰³ (Fig. 141).

398Şimşek 2015a, 49, Res. 67.

399Şimşek 2013b, 350-351; Şimşek 2015a, 45, 61-66, Res. 56, 64-65, 86-97.

400 Şimşek 2013b, 355.

401 5.50x5.50 m

402Şimşek 2013b, 355-356.

403Şimşek 2013b, 360.

162 Fig. 141: Laodikeia Kilisesi, Focas Dönemi (MS 602-610) depremi sonrasında in situ

buluntu durumu

Fig. 142: Laodikeia Kilisesi kazı çalışmaları ve anastilosis esaslı restorasyon sonrası durumu

163 3.10. Laodikeia Kilisesi Kuzey Sokak

Laodikeia Kilisesi’nin kuzeyinde yer alan, doğu-batı doğrultusunda uzanan sokak, kilise ile bağlantılı olan diğer bir alandır⁴⁰⁴ (Fig. 5, 143-144). Toplamda 41.00 m uzunluğunda olan sokağın genişliği 4.80 m’dir⁴⁰⁵. Sokağın kuzey ve güney duvarı kısmen korunmuş olmakla birlikte, MS 7. yy'ın başında meydana gelen depremin etkisiyle güney duvarın merkezden içe burkulduğu ve duvar aksının kaydığı tespit edilmiştir.

Sokağın tabanına batı ucunda 280.88 m kotunda, doğu ucunda ise 280.79 m kotunda ulaşılmıştır. Bu taban sokağın son kullanım evresiyle ilişkili olup MS 494 depreminden sonra yapılan düzenlemelerle ilişkilidir. MS 494 depremi öncesine ait taban kotu ise 280.46 m olarak tespit edilmiştir. Sokakta yapılan kazı çalışmaları sırasında ortaya çıkarılan arkeolojik veriler sayesinde kuzey sokağın MS 4. ve 5.

yy'da yoğun olarak kullanım gördüğü, MS 494 depreminde yeniden düzenlendiği ve MS 610-641 Heraclius dönemine ait L.11.LK.KS.09 buluntu numaralı sikke verisine göre de MS 7. yy'ın birinci yarısına kadar kullanıldığı tespit edilmiştir⁴⁰⁶.

Fig. 143: Laodikeia Kilisesi Kuzey Sokak kazı çalışmaları

404Şimşek 2013a, 113.

405Şimşek 2013a, 113.

406Şimşek 2013a 113.

164 Fig. 144: Laodikeia Kilisesi Kuzey Sokak kazı çalışmaları sonrası, batıdan doğuya havadan görünüm