Sanal şiddetin etkileri

İle ti şim araç la rı nın her bi ri nin şid det ve sal dır gan lı ğı ar tır dı ğı bi li ni yor. Hat ta top lum da da ha ön ce va r o lan ger çek şid det öge le-ri ile kur gu sal şid de tin ör tüş tü ğü oran da şid det et ki si da ha da ar-ta bi liyor. Ço cuk lar, ile ti şim araç la rın da su nu lan şid det ve sal

dır-gan lık mo del le ri ni de ko lay lık la tak lit ede bi lir ler. Sal dır dır-gan lık ve şid de tin sem bo lik, ya da ya pay ol du ğu nun bi lin cin de olan ço cuk-la r et ki len me di ği hal de, bu ayı rı mı ya pa ma yan ço cuk cuk-la rın şid de ti tak lit et me le ri müm kün ola bil mek te dir: Med ya nın sun du ğu mo-del ler, kül tü rel ku ral ve de ğer ler, sos yal rol ler, ki şi sel özel lik ler ve di ğer sos yal ve psi ko lo jik fak tör ler le bir le şe rek şid det dav ra nı şı-na yol aça bi lir. Ya ni ek ran da gö rü len şid det, bi rey ce da ha ön ce den be nim sen miş olan de ğer ler le kuv vet le ne bi lir. Bi re yin çev re siy le iliş ki si is tik rar lıy sa, med ya lar da gös te ri len şid det et ki li ol maz. Bu-na kar şı lık sos yal iliş ki ler de ko puk luk ve ya is tik rar sız lık var sa, bu bi re yin sal dır gan dav ra nı şı üze rin de olumsuz et ki ya pa bi lir. Bu se-bep ten şid de te yer ve ren prog ram la rın kal dı rıl ma sı ile bi rey le rin şid de te yö ne lik dav ra nış la rı bü tü nü ile or ta dan kal dı rı la maz. Bu gö rüş, “te le viz yo nun mut lak, kar şı ko nul maz bir et ki le me gü cü ne sa hip ol du ğu” var sa yı mı nı doğ ru la mı yor (Meriç, 1997: 142). Te le-viz yon la şid det ara sın da ki iliş ki le ri araş tı ran yüz ler ce araş tır ma-nın so nu cu da bu var sa yım la çe li şi yor. Na bi Av cı’ma-nın da al tı nı çiz-di ği gi bi, te le viz yon da ya yım la nan ve şid det öge si içe ren prog ram-la rın, iz le yi ci yi -özel lik le ço cuk ram-la rı- şid de te özen dir di ği ni gös te-ren araş tır ma lar ol du ğu gi bi; tam ter si ne, bu prog ram la rın bir tür arın ma ya (kat har sis) yol aça rak olum lu et ki ler yap tı ğı nı gös te ren araş tır ma lar da var dır.

Şid det, iz le ne rek ve tak lit edi le rek mo del alı na bi lir. Ço cuk lar ha yal ile ger çe ği, so mut ile so yu tu, do ğal ile sa na lı ko lay ca bir bi-rin den ayı ra maz lar. Gör dük le ri ni “mut lak ger çek ler” ola rak al gı la-ma eği li mi için de olur lar. Te le viz yon, iş le vi ni ye ri ne ge ti rir ken ay-nı za man da so yut bir dün ya al gı la ma sı na yol açı yor. Ger çe ğin per-de len me si so nu cu, ço cuk, ya pay bir dün ya kur gu su ile per-de ku şa tıl-mış olu r. Özel lik le kü çük ço cuk lar, gör dük le ri ni seç me, ayık la ma ve de ğer len dir me yet kin li ği ne sa hip ola ma dık la rı gi bi, bu nu ba şa-ra cak de ne yim den de yok sun dur lar. Ço cuk lar, ger çek le ger çek ol-ma ya nı ayırt et mek te güç lük çe ker ler. Göz le ri önün de olup bi

te-nin bir oyun ya da tem sil ol du ğu nu bil mez, ger çek sa nır lar. Hat ta, çok kü çük ço cuk lar ek ran da ki in san la rın ha yal ya da gö rün tü de-ğil, te le viz yon ku tu su içi ne gir miş ger çek in san lar ol du ğu na ina-nır lar (Yörükoğlu, 1985).

7. “Şiddet iyi televizyon üretir”

Te le viz yon, “önem li ve il ginç” ola nı gün de me ge tir mek an la yı şı doğ rul tu sun da, ken di ha ber le ri ni üre te rek iz le ne bi lir li ği ni sağ lar. Te le viz yon ha ber le ri nin, il ke ola rak, olay la rın uzun ve tu tar lı açık-la ma açık-la rı nın su nul ma sı nı en gel le yen ha re ket li gö rün tü ler den oluş-tu ğu bir ger çek tir. Bir te le viz yon ha ber prog ra mı, dün ya yı bir di-zi il gi siz ve par ça lan mış an lar ola rak açım lar. Onun tu tar lı lık ya da an lam duy gu su sun ma sı bek len mez, bek le ne mez. Ne il Post man ve Ste ve Po wers, bu du rumun te le viz yon iz le yi ci si için ne an la ma gel-diği so ru su na şu kar şı lı ğı ve ri yor lar: İz le yi ci, ha zır lık lı bir ka fa ya, ya ni bil gi ye, fi k re, oran duy gu su na ve bir bi ri ni bü tün le yen bir de-ğer sis te mi ne sa hip ol ma lı dır. Bu tür zih nî do na nı mı ol ma yan iz-le yi ci için bir ha ber prog ra mı sa de ce he ye can ve ri ci bir çe şit ışık gös te ri si dir. Bu ra da yı kı lan bir bi na, şu ra da bir yan gın alar mı ve her ta raf ta an la mı, bağ lan tı sı, ya da sü rek li li ği ol mak sı zın bir nes-ne ola rak dün ya (Postman-Powers, 1996: 94)…

Ha ber, te le viz yo nun en çok iz le nen gö rün tü lü ayin tü rü. Her kuşak, açık-giz li ha ber iz li yor, ha ber ler üze ri ne ko nu şu yor, şu ya da bu oran da ha ber ler den et ki le ni yor. Gü nün önem li ve il ginç olay la rı nı öğ ren mek te le viz yon la ya şa ma nın vaz ge çil mez ilk şar tı ol muş gi bi dir. Han gi ha be rin önem li, ya da il ginç ol du ğu nu umur-sa ma yan te le viz yon iz le yi ci si ise çok az dır.

Ço cuk, ha ber iz le me alış kan lı ğı edin miş se, ha ber ler den vaz-geç me si im kân sız dır. Ha ber le rin giz li tü ke ti ci si ve en dik kat li ta-kip çi le ri ço cuk lar dır. Ço cuk lar, iz le dik le ri ha ber le ri iki gru ba ayı-rır: Kö tü ço cuk ha ber le ri, pem be ço cuk ha ber le ri. Kö tü ço cuk

ha-ber le ri, ço cuk ek sen li şid det, te ca vüz, soy gun, uyuş tu ru cu, ço cuk ka çır ma, ci na yet, sel ve sa vaş ha ber le rin den olu şur. De fi le, ha ri ka ço cuk, ço cuk gü zel lik ya rış ma la rı, dör düz be bek, mar ka lı oyun cak ha ber le ri gibi haberler ise pem be ço cuk ha ber le ri dir. Ço cuk la rın kö tü ha ber bi çi min de ni te len dir di ği ha ber ler ise çok sa tan ve çok me rak lı sı olan iyi te le viz yon ha ber le ri dir. Za ten te le viz yon, ço cuk ve ye tiş ki nin is te di ği iyi ha ber le ri de ğil, ken di iyi ha ber le ri ni ve rir (Şirin, 2006: 146).

Ço cuk, ha ber le rin et ki si al tın da ka lır ken, ha be rin ar ka plâ nı nı, doğ ru luk de re ce si ni, ki min ih ma li ve du yar sız lı ğı nın kö tü ha ber-le re neden olduğunu bil mez. Ha ber ci nin ver di ği açık bil gi ber-le rin ve yap tı ğı açık la ma la rın her za man doğ ru ol du ğu an la mı na gel me di-ği ni ço cuk lar ka dar eriş kin le rin de bi le me yi şi nin ne de ni ise, te le-viz yo nun inan dı rı cı bir dil kullanması nedeniyledir.

Ço cuk ve med ya okurya za rı ol ma yan ye tiş kin, te le viz yon ha-ber ya yın la rı nı iz le me ye ha zır lık lı de ğil dir. Te le viz yon ha ha-ber le ri-ni iz le mek ve an la ma nın yo ğun bir oku ma so nun da bi re yin ken di-ni ha zır la ma sıy la müm kün ol du ğu ise, ço ğu za man gö z ar dı edi-lir (Postman-Powers, 1996: 10). Te le viz yon ha ber le ri nin eğ len ce ol ma dı ğı doğ ru dur; an cak “te le viz yon ha ber le ri nin ti ca ri bir gi-ri şim ol du ğu” da ha doğ ru dur. Çün kü te le viz yon, ha ber den ön ce rek lâm la rı as la ih mal et mez ve “za man sa tar”. Bu nu ya par ken de gü nün önem li ve il ginç olay la rı nı, ya ni in san la ra en ilginç gelecek haberleri se çer.

Ha ber ler de im ge yo ğun lu ğu nun iz le yi ci yi di ğer in san la rın acı-la rı na kar şı da ha du yar lı du ru ma ge tir di ği ne ina nan acı-lar da var dır. An cak im ge ye kar şı iz le yi ci nin tu tu mu, söz cük ler yar dı mıy la olu-şa cak tır. Kuş ku suz, bu nun sı nır la rı bu lun mak ta dır. Ne ka dar söz-cük kul la nı lır sa kul la nıl sın, açlıktan ölen bir çocuğun görüntüsü güzel bir şe ye dö nüş tü rüle mez. Çün kü ölen çocuk gö rün tü sü nün an la mı nı yo rum bek le mek te dir. Bu gö rün tü an ne ba ba nın ih ma-li ni mi, po ma-li ti ka cı la rın aciz ma-li ği ni mi, zen gi nlerin du yar sız lı ğı nı mı

yan sıt mak ta dır? Bü tün bun lar mu ha bi rin ko nuş ma sıy la ce vap na cak tır; fa kat bu, mu ha bi rin açık la ma la rı nın doğ ru ol du ğu an la-mı na da gel mez (Postman-Powers, 1996: 130).

Eğ len ce ye dö nüş müş ha ber ayin le ri için de, ço cuk ha ber le ri-nin en acık lı ha ber ler ol ma sı na rağ men, bu ço cuk ha ber le ri de ço-cuk so run la rı nın üze rin de dü şün me yi sağ la ya mı yor: 1985 yı lın da Ko lom bi ya’da ya şa nan fe lâ ket son ra sın da kü çük bir kız, ça mur la-ra ka rı şır ken, dün ya, Omey la-ra’nın can çe kiş me si ne ta nık olu yor du. Omey ra’nın ölü mü ise te le viz yon için en pa ha lı ve vaz ge çil mez gö-rün tü idi. Ni jer ya’da aç lık tan ölen zen ci be bek gö gö-rün tü le rinin in-san la rın acıma duygusunu hissetmelerine neden olduğu da doğ-rudur. An cak, bu gö rün tü ler de bir an lık duy gu pay la şı mın dan öte bir an la ma bü rü ne me miş ti.

Ço cuk acı la rı iletişim ortamları için ge çer ak çe ol sa da, bu gö rün-tü ler sa hi ci bir bi çim de su nul ma dı ğın dan ça ğı mı zın ço cuk ger çe ği-nin üze ri med ya nın sus kun luk sar ma lı ile ade ta ör tü lü yor. İn san lık, çok izlenirlik ve tecimsel kaygılar nedeniyle böy le si ne va him ör nek-le re hem alış tı rıl dı, hem de bu suç la ra ta nık ve or tak edil di.