Birleşmiş Milletler

Çocuğu bir birey olarak kabul eden ve toplum içerisindeki hak ve özgürlüklerini güvence altına alan temel metinler elbette Çocuk Hakları Bildirgesi (1959) ve Çocuk Hakları Sözleşmesi’dir (1989). “Çocuğun gerek bedensel gerekse zihinsel bakımdan tam erginli-ğe ulaşmamış olması nedeniyle doğum sonrasında olduğu kadar doğum öncesinde de uygun yasal korumayı da içeren özel güven-ce ve koruma gereksiniminin bulunduğu” her iki metnin de, te-mel felsefesini oluşturmaktadır. Bildirgenin ikinci ilkesi, bu felse-feyi şöyle ortaya koyar: “Çocuklar özel olarak korunmalı, yasa ve gerekli kurumların yardımı ile fiziksel, zihinsel, ahlaki, ruhsal ve toplumsal olarak sağlıklı normal koşullar altında özgür ve onuru-nun zedelenmeyecek şekilde yetişmesi sağlanmalıdır. Bu amaçla çıkarılacak yasalarda çocuğun en yüksek çıkarları gözetilmelidir” (BM Çocuk Hakları Bildirgesi, md. 2). BM Çocuk Hakları Sözleş-mesi ise hakların uygulanması ve kullanılabilSözleş-mesinin, bunları teş-vik edici ve koruyucu önlemlerle mümkün olduğu ana fikri üzeri-ne kurulmuştur. Sözleşme’nin 13, 14, 17 ve 18. maddeleri de özel olarak çocukların iletişim hak ve özgürlüklerini tanımlamaktadır2.

2) 13. maddeye göre: 1. Çocuk, düşüncesini özgürce açıklama hakkına sahiptir; bu hak, ülke sınırlarına bağlı olmaksızın; yazılı, sözlü, basılı, sanatsal biçimde veya ço-cuğun seçeceği başka bir araçla her türlü haber ve düşüncelerin araştırılması, elde edilmesi ve verilmesi özgürlüğünü içerir. 2. Bu hakkın kullanılması yalnızca, a) baş-kasının haklarına ve itibarına saygı, b) milli güvenliğin, kamu düzeninin, kamu

sağ-Bu maddeler çocukların iletişim araçlarına erişme, düşünce ve ifa-de özgürlüğü konusundaki haklarını belirtirken, çocuğun esenli-ğine zarar verebilecek bilgi ve belgelere karşı korunması için uy-gun yönlendirici ilkeler geliştirilmesini teşvik etmek”, taraf devlet-lerin sorumluluğu” olarak belirtilmiştir (md. 17-e). Bu çerçevede aile, yasal vasiler, ulusal kurum ve kuruluşların sorumlulukları ile birlikte uluslararası işbirliği özellikle vurgulanmaktadır.

ÇHS’nin 34. maddesi, çocukların hangi tür medya içeriğine karşı korunması gerektiğini de belirtir: “Taraf Devletler çocuğu her türlü cinsel sömürüye ve cinsel suistimale karşı koruma gü-vencesi verirler”. Sözleşmeye göre Taraf Devletler özellikle “çocuk-ların pornografik nitelikli gösterilerde ve malzemede kullanılarak sömürülmesini önlemek amacıyla ulusal, ikili ve çok taraflı ilişki-lerde gerekli her türlü önlemi alırlar” (ÇHS, 34-e).

BM bünyesinde UNESCO ise benzer bir felsefeyle, özellikle medyadaki şiddet ve yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle bir-likte içeriğin denetlenemez hale gelmesini 1997 tarihinden itiba-ren önemli bir gündem olarak benimsemiştir. UNESCO tarafın-dan yapılan çok sayıda etkinlik ve alınan kararlar arasında sözedil-mesi gerekenler Çocuk ve Ekrandaki Şiddet (1997) Kalkınma için Kültürel Politikalar Eylem Planı (1998), şiddet ve nefret söylemiy-lığı ve ahlakın korunması nedenleriyle ve kanun tarafından öngörülmek ve gerekli olmak kaydıyla yapılan sınırlamalara konu olabilir. 17. Madde ise Taraf Devletler, kit-le ikit-letişim araçlarının önemini kabul ederek çocuğun; özellikkit-le toplumsal, ruhsal ve ahlâki esenliği ile bedensel ve zihinsel sağlığını geliştirmeye yönelik çeşitli ulusal ve uluslararası kaynaklardan bilgi ve belge edinmesini sağlarlar demektedir. Bu çerçeve-de taraf çerçeve-devletlerin sorumlulukları da şöyle belirtilmiştir: a) Kitle iletişim araçlarını çocuk bakımından toplumsal ve kültürel yararı olan ve 29. maddenin ruhuna uygun bilgi ve belgeyi yaymak için teşvik ederler, b) çeşitli kültürel, ulusal ve uluslararası kaynaklardan gelen bu türde bilgi ve belgelerin üretimi, değişimi ve yayımı amacıyla uluslararası işbirliğini teşvik ederler, c) çocuk kitaplarının üretimini ve yayılmasını teşvik ederler, d) kitle iletişim araçlarını azınlık grubu veya bir yerli ahaliye mensup çocukların dil gereksinimlerine özel önem göstermeleri konusunda teşvik ederler, e) 13 ve 18. maddelerde yer alan kurallar göz önünde tutularak çocuğun esenliğine zarar verebilecek bilgi ve belgelere karşı korunması için uygun yönlendirici ilkeler gelişti-rilmesini teşvik ederler.

le mücadele etmek üzere önlemler alınmasını önermektedir. Bu metinler, ulusal düzenleyici kurumlar yanında medya endüstrisini öz-düzenlemeye ve devlet, endüstri ve aile işbirliğinın gerçekleşti-rilmesi bir ortak/paralel-düzenlemeye davet etmektedir. Internette Çocukların Cinsel İstismarı, Çocuk Pornografisi ve Pedofili için Ey-lem Planı ve Deklerasyonu ise UNESCO tarafından 1999 tarihin-de kabul edilmiştir. Bu tarihin-deklerasyon, internette zararlı içeriğe karşı çocukların korunmasını bir sansür konusu olarak değerlendirme-yi eleştirmektedir. Çocuklar için güvenli bir internet çevresi yarat-mak, ifade ve enformasyon özgürlüğü, özel hayatın/mahremiye-tin korunması gibi temel hak ve özgürlükleri dikkate alarak zarar-lı ve yasadışı materyalden korunma hakkını da içerir. Bu çerçeve-de ulusal çerçeve-devletler tarafından ve uluslararası işbirliği çerçevesinçerçeve-de alınması gereken önlemler şöyle sıralanmıştır:

• Hedef düzenleme: çocuk pornografisi ve çocuk karşıtı por-nografiye yönelik yasalar çıkarmak,

• Öz-düzenleme: endüstrinin geniş çaplı katılımı ile etik yöner-ge ve kodlar hazırlamak ve bunların uygulanmasını sağlamak, • Ortak-düzenleme: hükümetler, sivil toplum kuruluşları, en-düstri ve diğer ilgili tarafların ortak düzenlemelerini teşvik etmek.

Bu çerçevede gerçekleştirilecek eylemlerin niteliği de aşağıda çıkarılmıştır:

• Engelleme: özellikle yasa yapım sürecindekileri harekete geçi-rerek çocukların korunması konusunda farkındalık yaratmak. • Enformasyon Toplama: çocuk pornografisiyle ilgili bütün yasal

enformasyonu toplamak.

• Enformasyonu yaymak: toplanan enformasyonu internet üze-rinden mümkün olduğunca geniş bir kesime yaymak.

• Analizler: online çocuk pornografisi ile ilgili yasal konularda çalışmalar yapmak.

• Zararlı içerikle mücadele etmek üzere teknik donanımın geliş-tirilmesine destek olmak ve kaynak yaratmak,

• Çocuk ve yetişkinlerin kullanmaları için içerik tarayıcı tekno-lojileri teşvik etmek

• Kamusal farkındalığı yaratmak üzere enformasyon kampan-yaları düzenlemek3.