Çocuğun dünyasında haberin anlamı

Ço cuk la rın ye tiş kin le re oran la “şa şır tı cı, yı kı cı ya da zen gin-leş ti ri ci ola bi len” ya yın lar dan da ha faz la in ci ne bi lir ol duk la rı ka-bul edi lir. Bu or tak ka bu lü bü tün ço cuk lar ola rak de ğil de te le viz-yon ba ğım lı sı ço cuk lar bi çi min de an la mak da ha doğ ru dur. Et ki-le me nin so nuç la rı nı bü tün ay rın tı la rı iki-le or ta ya koy mak im kân-sız dır. Ame ri ka Pe di at ri Aka de mi si, te le viz yo nun yan sıt tı ğı vah şet gö rün tü le ri nin “şid de te olan eği li mi ve uy gu la nma sı na kar şı pa sif bir tep ki yi kö rük le di ği”ni be lir le miş tir. Kuş ku suz bun da ço cuk la-rın te le viz yon ha ber le ri ne ko lay ula şa bil me le ri nin pa yı bü yük tür.

Ne il Post man ve Ste ve Po wers’a gö re te le viz yo nun ka bu le açık bir tek no lo ji ol ma sı ne de ni ile ço cuk lar te le viz yo nun açı ğa vur

du-ğu her şe yi gö rür ler. Gün içi ne ya yı lan ha ber prog ram la rın da “in-sa ni ko şul lar da ki şid de ti be tim ler ken” yan sı tı lan ger çek lik duy gu-su ise te le viz yo nu di ji tal so pa ya dö nüş tür mek te ge cik mez: Te ca-vüz ler, soy gun lar, te rö rizm, uyuş tu ru cu bağ lan tı lı ci na yet ler ve ço-cuk ka çır ma, ak şam ha ber le rin de pek re vaç ta dır. Ya lan ha ber su-nan prog ram la rın ço ğal ma sıy la bir lik te, genç göz le re boy dan bo-ya zi bo-ya fet çe ki le bil mek te ve deh şet, genç zi hin le ri do yu ra bil mek-te dir. Ço cuk la rın mek-te le viz yo nun açı ğa vur du ğu her şe yi gör me si ne an la ma gel mek te dir? Ar tık gös te ri dün ya sın da, ye tiş kin le ri ço cuk-lar dan ayı ran ye tiş kin ya şa mın da ki ‘sır cuk-lar’ın, si ya sal sır la rın, cin sel sır la rın, tıb bî sır la rın ve ben zer le ri nin in sa noğ lu nun şid de te olan eği lim le ri ni de kap sa ya rak sü rek li ola rak göz ler önün de ol ma sı dır (Postman, Powers, 1996: 119).

En for mas yon top lu mu ön ce sinde, olum suz luk lar içe ren bil gi-le re ço cuk la rın ulaş ma sı ko lay de ğil di. Ay rı ca ço cuk la rın aşı rı bil-gi yük len me le ri de pe da go jik yön den sa kın ca lı bu lu nu yor du: Ço-cuk ge li şi mi hak kın da ki çağ daş dü şün ce ise ço Ço-cuk la rın, ye tiş kin-le rin on la rın şid de te kar şı olan dür tü kin-le ri ni kont rol al tı na al dık la rı-na ve net bir doğ ru ve yan lış an la yı şı rı-na sa hip ol duk la rı rı-na irı-nan ma-la rı nın ge rek li li ği ni öne sür mek te dir. Bu ina nış ma-lar sa ye sin de ço-cuk lar, akıl cı lık la rı nı bes le me le ri için on la ra güç ve ren ken di le ri hak kın da ki olum lu duy gu la rı ge liş tir mek te ve böy le lik le sı kın tı la-ra di renç gös te re bil mek te dir. Fa kat te le viz yon, tüm bu sü re ci za-yıf lat mak ta dır. Bu ra da ak lı mız dan çı kar ma ma mız ge re ken, haf-ta lık kur ma ca prog ram lar da haf-ta nım la nan sti li ze ci na yet le rin, te ca-vüz le rin ve soy gun la rın, so ru nun yal nız ca ya rı sı ol du ğu dur. Bu tür prog ram lar her şe yin öte sin de kur ma ca, ya da sah te-ma sal lar ola-rak an la şı lır ve ba zı ço cuk la rın on la rı ger çek ye tiş kin ya şa mı nın ifa de le ri ola rak al ma dık la rı nı (emin de ğil sek de) var sa ya bi li riz. Da ha da önem li si, şid de tin ve ah lâk çö kün tü sü nün gün lük ör nek-le ri nin, te nek-le viz yon ha ber prog ram la rı na ege men ol ma sı dır (Post-man, Powers, 1996: 119-120).

Sonsöz

İki soru: Şid det, sal dır gan lık, re ality show tü rü ya yın ların et-kisi te le viz yo nun düğ me si ni ka pa ta rak ya da tek başına önleyici-koruyucu sistemlerle önlenebilir mi? En ge niş öl çek te top lum sal de ne ti mi ger çek leş ti re rek ailenin ve çocuğun korunması ne ka dar müm kün ola bi lir? Günümüz iletişim ortamında merkez medya te-levizyonunun olumsuz etkilerinden, önleyici ve koruyucu model-lerle tam olarak korunmak müm kün gö rün mü yor. Medyaya ege-men zih ni ye ti ve üre tim me ka niz ma la rı nı ehil leş tir me den te le viz-yo nun şid de ti ma ma ola rak kul lan maktan vazgeçmesi de müm-kün değil.

Te le viz yo nun yan sıt tı ğı şid de tin ço cuk lar ve genç ler üze rin de-ki kısa ya da uzun dönem et de-ki le rin den de-kim se emin ola maz. Şid det kar şı sın da ço cu ğun “da ha ger çek çi bir du yum ge liş ti re ce ği”, ya ni “et ki nin olum lu” ola bi le ce ği gö rü şü ne kar şın, te le viz yo na olan gü-ven siz li ğin so nu cu, et ki le me nin olum suz luk lar içer di ği yö nün de ki ka na at de yay gın dır. Bu ise her tür lü ço cuk ih ma li ve is tis ma rı ya-nında cin net, sa vaş, te rör, sal dır gan lık ve po li tik şid det ağır lık lı te-le viz yon ya yın cı lı ğı ite-le yüz te-leş me yi ge rek ti ri yor.

Ya şa dı ğı mız dün ya da ço cuk is tis ma rı ala nı nın ge niş le me si nin en te mel ne de ni, ço cuk hak la rı nı hi çe sa yan med ya or ta mı dır. Baş-ta mo dern ço cuk hakları te ori si olan Ço cuk Hak la rı na Da ir Söz-leş me olmak üzere, son çeyrek yüzyılda kabul edilmiş çok sayıda Sözleşme, basılı ve sesli, özellikle de görsel med ya ya önem li gö rev-ler ve sorumluluklar yük le mek te dir. Ço cuk Hak la rı na Da ir Söz leş-me ha yat, sağ lık ve eği tim alan la rın da gö ze ti le cek stan dart la rı be-lir le me nin ya nı sı ra, ev de ya da iş ye rin de, sa vaş sı ra sın da ya da iç ça tış ma dö nem le rin de, fi zik i ve cin sel ni te lik te olan lar da hil ol mak üze re, şid det ve is tis ma ra kar şı açık bir ko ru ma ge tir me yi amaç la-mak ta dır (Polat, 1997: 199).Çocuğun öncelikli yüksek yararı te-melinde, ço cuk ih ma li ve is tis ma rı ve çocuk hak ihlallerine

yö-nelik önleyici-koruyucu sistem ilişkisine dayalı çocuk dostu med-ya düzeninin kurulması zorunluluk haline gelmiştir. Ço cuk dos-tu med ya dü ze ni nin önleyici-koruyucu süreçlerde etkili olabilme-si ve “ço cuk hak la rı nın fi ilen uy gu lan ma sı ve iz len me olabilme-sin de mer ke-zî bir rol” oy na ma sı da an cak böy le müm kün ola bi le cek tir (Hodg-kin-Newel, 2001: 213-214).

Medyayı dönüştürecek itici güç ise toplumun insan hakları te-melinde çocuk haklarına dayalı kültürdür. Medyadan toplumu ko-ruma süreçleri, sosyolojik olduğu kadar pedagojiktir. Bugün artık dünyada yalnızca yerel medyadan korunma çabaları da yetmiyor. Küresel iletişim ağları, her an ve her yerdedir. Noam Chomsky, Immediast Bildirgesi’ni, medyayı dönüştürmenin ve ele geçirme-nin bilinci ve ayaklanmayı ilerletmeden mümkün olamayacağını ve ancak o zaman söylemimiz içgörülü, sanatsal ve aydınlatıcı ola-bilir vurgusuyla noktalıyor (Chomsky, 1995: 27).

Medyada çocuk hak ihlallerinin önlenmesi ise, yalnızca medya tarafının hak temelli yayıncılık yapmasıyla da önlenemez. Bir ül-kede toplumun çocuğa yönelik bakışı ve algısı ile medyanın çocu-ğu nesneleştirmesi süreçleri, çocuk ihmali ve istismarı yanında cuk hak ihlalleriyle de birebir ilişkilidir. Ülkenin ve toplumun ço-cuk algısı, nesne çoço-cuk anlayışından özne çoço-cuk anlayışına doğru evrildikçe, çocuk hakları bağlamında bilinç ve farkındalığın orta-ya çıkması ile dünorta-yanın çocuk dostu medorta-ya anlayışına doğru ev-rilmesi ise, şimdilik tam anlamıyla toplumsal bir hayaldir.

KAYNAKLAR

Avcı, N. (1990), Kitle Kültürü Enformatik Cehalet, Rehber Yayıncılık, Ankara. Charon, J.-M. (1992), Medya Dünyası, çev. Oya Tatlıpınar, İletişim Yayınları, İstanbul. Chomsky, N. (1995), Medya Denetimi, çev. Şen Süer, Tümzamanlar Yayıncılık,

İstan-bul.

Chomsky, N. (1993), Medya Gerçeği, çev. Abdullah Yılmaz, Tümzamanlar Yayıncı-lık, İstanbul.

Hodg kin, R.-Ne well, P. (1998), Ço cuk Hak la rı na Da ir Söz leş me, (Uy gu la ma El Ki ta-bı), UNICEF Ya yı nı, An ka ra.

İstanbul Barosu, Çocuk Hakları Günleri 17-18 Kasım 1995, Hakimevi, İstanbul Jersild, A. T. (1979), Çocuk Psikolojisi, çev. Gülseren Günçe, Ankara Üniversitesi

Eği-tim Fakültesi Yayınları, Ankara.

Ma tels ki, Ma rilyn J. (1995), TV Ha ber ci li ğin de Etik, çev. Ba har Öcal Düz gö ren, Ya pı Kre di Ya yın la rı, İs tan bul.

Me riç, Ü. (1997), Tür ki ye Ka nat la rı mı zın Al tın da, İz Ya yın cı lık, İs tan bul.

Men del, G. (1992), Son Sö mür ge Ço cuk, çev. H. Por ta kal, Ka bal cı Ya yı ne vi, İs tan bul. Neumann, E. N. (1995), Kamuoyu-Suskunluk Sarmalının Keşfi-, çev. Murat Özkök,

Dost Kitabevi, Ankara.

Po lat, O. (1997), Vu rur san Kı rı lır, Ana liz Ya yın la rı, İs tan bul.

Post man, N.- Steve P. (1996), Te le viz yon Ha ber le ri ni İz le mek, çev. As lı Tunç, Kav ram Ya yın ları, İs tan bul.

Post man, N. (1994). Te le viz yon: Öl dü ren Eğ len ce, çev. Os man Akın hay, Ay rın tı Ya yın-la rı, İs tan bul.

Schlesinger, P. (1994), Medya Devlet ve Ulus-Siyasal Şiddet ve Kolektif Kimlik, çev. Mehmet Küçük, Ayrıntı Yayınları, Ankara.

Sö zen, Edi be (198), Med ya tik Ha fı za, Ti maş Ya yın la rı, İs ta nbul.

Şi rin, M. R. (2006), Ku şa tıl mış Ço cuk lu ğun Öy kü sü, İz Ya yın cı lık, İs tan bul. Şi rin, M. R. (2006), Gös te ri Ça ğı Ço cuk la rı, İz Ya yın cı lık, İs tan bul. Şi rin, M. R. (1998), Te le viz yon Ço cuk ve Ai le, İz Ya yın cı lık, İs tan bul.

Şirin, M. R. (2007), Çocuk Edebiyatı Kültürü –Okuma Alışkanlığı ve Medya Sarmalı-, Kök Yayıncılık, Ankara.

Yö rü koğ lu, A. (1985), “Kit le İle ti şim Araç la rı ve Şid det”, UNES CO, 1985 Yı lı 8. Se mi-ner Tu ta nak la rı, Hür ri yet Vak fı Eği tim Ya yın la rı, İs tan bul.