Sınırları Sonsuza Açılan Mekanlar; Açık ve Geniş Mekanlar

Kişinin iç dünyasıyla barışık olduğu zaman dilimlerini içeren ve ruhsal boyutta dışa açılmayı sağlayan açık/geniş mekanlar, yapıcı etkisiyle işlevsellik kazanır. Pinhan’da açık/geniş mekanlarda başkişi, kendisi ve yaşamla uyum içindedir; bu tarz mekanlar, güven verici yönüyle duygusal ve düşünsel yaşamın temel koruyucu noktasıdır. İnsanın kendi olma biçimlerini gerçekleştirmesine öncelik tanıyan açık/geniş mekanlar, kişinin psiko-ruhsal sorunlarını aşmasına ve kendisi olarak dünya üzerindeki varlığını onamasına imkan tanır;

“O günden sonra bir haller oldu çocuğa. Büyümeye, durulmaya başladı.

Halimane tavırları herkesin merakını celp ederken, onun dikkati bahçedeki börtü böcekten tekkedeki kitaplara kaymaktaydı. Tez zamanda harflerle ahbaplık kurarak istidadını ispatladı. Şimdiye değin tekke yaşamı keyifli bir dostlar meclisi olmuştu onun nazarında. Burada çalışmış, hikayeler dinlemiş, hayaller kurmuş, dostlar edinmiş, yalnızlık nedir bilmemiş, hor görülmemiş, ağız dolusu gülmüş ve ömrünün en hoş, en tasasız demlerini geçirmişti. Hasılı kelam, sırrını faş etmeden, yüreğini yağmalatmadan, sakin ve huzurlu bir hayat sürmüştü.” (s. 24)

Tekke, Pinhan’ın cinsel ve ruhsal değişim sürecini başlatan yer olduğu için açık/geniş mekan niteliği taşır. Hünsa halinden dolayı saldırgan bir kişiliğe sahip olan Pinhan, sükûneti ve dinginliği içeren tekkede yaşamı sabırla/metanetle öğrenme ve bilme tecrübesi edinir. Mustafa Kara, “(tekkelerin)hayatı kavrama ve anlamada doğruya en

yakın olanın müjdeleyicisi ol(duğunu)”30_{söyleyerek bu mekanın eğitici ve öğretici}

yönüne işaret eder. Pinhan’ın yaşamında da benzer bir etki gösteren tekke, kendini tanıma ve keşfetme adına aydınlık bir duraksamadır. Tekke, kuşatılmışlığı/sınırlandırılmışlığı yok ederek Pinhan’ın uyanışını gerçekleştirir; tekkede Pinhan, sorumluluk alır, tecrübe edinir, cesur, azimli ve kararlı davranır. Pinhan bu mekanda kendi gücünün farkına varır, zor durumlar karşısında yılmadan yaşama devam etmeyi öğrenir. İkibaşlılığının yorucu ve yıpratıcı ağırlığından uzaklaşarak özgürlüğe erişen Pinhan, bu mekanda anlama bağlanır. Anlam, Pinhan’a mücadele istenci vererek yaşam atılımlarını güçlendirir.

Tekke, Pinhan’ın hırs, nefs, kibir ve öfke gibi olumsuz özelliklerden arınmasına, iyileşmesine yardımcı olur; bu yönüyle mekanın önemli bir misyonu vardır. Bu mekanda “büyüyen, durulmaya başlayan, halimane tavırları”ile herkesin dikkatini çeken Pinhan, insani ilişkilerde kendisinin değerli olduğunu hisseder. Bu his, ikibaşlılığını unutturur, özgüven aşılar, sonsuz bir genişleme ve iç aydınlanma yaşatarak yeniden doğuşu gerçekleştirir. Mekan bu bakımdan kişiyle ontolojik durumu arasındaki engeli ortadan kaldırır ve hissedilen güven duygusu konumlanılan yeri içtenlik mekanına dönüştürür;

“Oysa asırlardan bu yana Hezarpare Horoz Baba tekkesinin eşiğinden geçenler

kucak kucak huzur bulmuştu. Tekke, evsiz barksızlara yuva, gurbettekilere sıla olmuş; dilsizlere bir çift tatlı laf sunmuştu. Burası dost meclisleriyle, bu meclislerdeki muhabbetlerin ve derslerin güzelliyle nam salmıştı.” (s. 120)

Tekke, açık/geniş mekandır; dünyayı çatışma yeri olarak algılayan insanların trajediye sürüklenen yazgılarını ve olumsuz düşüncelerini değiştirir. Dolayısıyla bu mekan, kişinin kendisine zarar veren tüm durumlardan uzaklaşarak eve ve öze geri dönüşünü mümkün kılar. Böylece yaşama tutunmak için gerekli olan inanma ve güvenme ihtiyacını besler. Birbirini tanımayan insanların arasında paylaşım sağlayan mekan, dost meclislerinin sunduğu muhabbetle içsel aydınlanma süreci yaşatarak mutluluğa ve huzura ulaştırır.

Tekkenin yanı sıra Nida hamamı da açık/geniş mekan niteliği gösterir. Nida hamamı; kirlenmişliği, yabancılaşmayı ve yozlaşmayı yok eden bir özellik taşır;

“Nida hamamının hem erkekler hem de kadınlar kısmının her köşesi ince bir

işçilikle dantel gibi işlenmişti. Güzeldi hamam, bambaşka bir alemdi. Geniş ve

30_{Mustafa Kara, Din, Hayat ve Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, Dergah Yay., İstanbul, 1999, s.}

bereketlibir rahim gibiydi; kapısına varanları sessizce içine çeker ve ancak istediğinde salıverirdi.” (s. 94)

Bireyleşme yolculuğunda aşama/erginleşme sürecine yön tayin ederek biçimlendiren hamam, sınırları sonsuzluğa açılan açık/geniş mekandır. Hamam, değiştirici ve dönüştürücü işleviyle su imgesini içinde taşır; su materia primadır. Mircea Eliade, “materia prima, varlığın ilk maddesi, cevheri özü olarak da kabul edilebilir.”31

derken insanın suyun akışında ilk oluş anına geri döneceğine vurgu yapar. Suyun bu özelliği, hamama atfedilen “geniş ve bereketlibir rahim” sıfatıyla belirtilir; genişlik, fizikselliğinden değil çok algısal alanda ferahlatıcı özelliğinden kaynaklanır. İnsan, bu mekanda yıkanarak olumsuz enerjilerden uzaklaşır, arınır; çünkü suyun iyileştirici ve rahatlatıcı bir yönü vardır.

Pinhan romanında açık/geniş mekanlar; dış dünyanın zorluklarla dolu düzeni karşısında kişinin kendi olma biçimlerini güçlendirir. Anlatı kişileri burada kendisi ve dünyayla uyum içindedir. Açık/geniş mekanlar, olumsuz durumların yarattığı olaylara karşı çözülüş yaşayan başkişiyi yeniden kurarak psikolojik engelleri ortadan kaldırır. Bu mekanlar, varoluşsal anlamda bir tutunma yeridir ve başkişi böyle bir ortamda kendisiyle güçlü bir iletişim içine girerek yaşamla bağ kurabilme gücü kazanır; çünkü açık/geniş mekanlar, dünyanın tahrip edici yönünü silerek insanı umuda, huzura, rahata ve dinginliğe eriştirir.