H. Tahribatsız Testler
12. Radyografik Testler
12.1 Yöntem
12.1.1 Ultrasonik testlerin verilerinin değerlendirilmesi ile ilgili tereddütlerin bulunması
halinde, ultrasonik testlere ilave olarak gerektiği taktirde radyografik testler yapılacaktır.
Radyografik testler; muayene edilecek bileşenin tipine, malzeme kalitesine ve et kalınlığına bağlı olarak
x-ışınları veya gama x-ışınları ile yapılabilir.
12.1.2 Kural olarak, radyografik testler; ISO 5579, EN ISO 17636 - kaynaklı birleştirmeler için radyografik muayeneler veya EN 12681 - döküm bileşenlerin testleri gibi tanınmış standartlara göre yapılacaktır.
12.2 Geçerlilik Kapsamı
Aşağıdaki ayrıntılar, Bölüm 7’de belirtilen bileşenlerin radyografik testlerine uygulanır.
12.3 Radyografik Testlerin Yapılması
Kural olarak, radyografik testler, EN 12681 test kategorisi A’ya göre yapılacaktır. Burada EN 462-3’e göre görüntü kalite kategorisi A, karşılanmalıdır.
12.1.2’de belirtilen standartlardaki koşulların karşılanması halinde, diğer ulusal veya uluslararası standartlara göre test yapılması TL ile anlaşmaya varılarak gerçekleştirilebilir.
12.4 Test Şartnameleri
12.4.1 Sipariş sahibi veya üretici, test yöntemini ve ilgili tüm ayrıntıları içeren bir test şartnamesi hazırlanmalıdır. Özellikle aşağıda belirtilen bilgiler belirtilmelidir:
- Radyasyon kaynağı, kullanılan gama-ışını kaynağının odaksal spot boyutu veya ölçüleri,
- Radyasyon enerjisi,
- Film sistemi sınıfı ve ekranlar,
- Test kategorisi,
- Test edilecek kalınlık aralığı,
- Görüntü kalite göstergesinin tip ve konumu,
- Film ile odaklanma noktası arasındaki mesafe,
- Görüntü kalitesi, yoğunluğu,
- Skeçler veya resimlerle açıklanan test aranjmanı.
12.4.2 Fazla miktarda filmin gerektiği döküm bileşenler için üretici, bir film pozisyon planı hazırlayacaktır.
Şartname ve film pozisyon planı, incelenmek üzere TL’ye verilecektir.
12.5 Radyasyon Kaynağının Seçimi
Radyasyon kaynağının seçimi; ölçülerek test bileşeninin w kalınlığına, gerekli test kategorisine ve EN 12681’e göre seçilen radyografik düzenlemeye bağlıdır.
12.6 Film Sisteminin ve Güçlendirici Ekranların Seçimi
12.6.1 Film sınıfının seçimi; test kategorisine ve ölçülecek kalınlığa bağlıdır. Güçlendirici ekranların seçimi x-ışınlarının izin verilen maksimum tüp gerilimine veya izotop tipine bağlıdır, Tablo 2.6’ya bakınız.
Güçlendirici ekranların kullanıldığı hallerde, film ile ekran arasında yakın temas sağlanmalıdır.
12.6.2 Film sınıfının seçiminde ISO 5579 dikkate alınacaktır. Film sistemi sınıfları ile ilgili uluslararası standartların karşılaştırması, Tablo 2.7’de verilmiştir.
12.7 Film Yoğunluğu
12.7.1 Işınlama ile ilgili parametreler, incelenecek tüm bölgede filmin S yoğunluğu, ISO 5579’a göre, test kategorisi A için S ≥ 2,0 ve test kategorisi B için S ≥ 2,3 olacak şekilde seçilecektir.
Gerekli minimum yoğunluğun, A test kategorisi için 1,5’a ve B test kategorisi için 2,0’ye indirilmesine, sipariş sahibi ile üretici arasında anlaşmaya varılması ve çoklu film tekniğinin kullanılması koşuluyla izin verilir. Bu anlaşma TL’ye verilecektir.
12.7.2 Yoğunluğun üst sınırı, değerlendirme için kullanılan film ışığının parlaklığına bağlıdır.
12.7.3 Döküm bileşenlerin, 12.7.1’de belirtilen yoğunluk sınırları içinde kalite kaybı olmaksızın, bir ekranda farklı et kalınlık rejimlerini tanımlamak için, EN 12681’de belirtilen çoklu film tekniği prosedürleri kullanılmalıdır.
12.7.4 Filmlerin değerlendirilmesi için yoğunluk bir yoğunluk ölçer(densimometre) ile doğrulanacaktır.
12.8 Görüntü Kalitesinin Doğrulanması
12.8.1 Görüntü kalitesi, örneğin; EN 462-1’e göre telli göstergeler gibi görüntü kalitesi göstergeleriyle doğrulanacaktır.
Görüntü kalitesi göstergelerinin standartlara uygun olarak yerleştirilmediği hallerde (örneğin; filmden uzakta), görüntü kalitesi değeri en az bir kez, eşdeğer koşullarda hazırlanmış karşılaştırmalı filmler vasıtasıyla doğrulama yapılacaktır.
12.8.2 Genelde, A kategori çelik döküm testi için, EN 462-3’e göre A sınıfı görüntü kalitesi ve B kategori test için, B sınıfı görüntü kalitesi elde edilecektir.
12.9 Filmlerin Değerlendirilmesi, Değerlendirme Kriterleri
Muayene birimi, tüm filmleri ve gözetmenin değerlendirme raporlarını, incelemek üzere sörveyöre verecektir. Tüm filmlerin veya belirli sayıdaki filmlerin değerlendirilmesi sörveyöre bağlıdır. Sörveyör tarafından değerlendirilen filmler, damgalanacaktır.
Filmlerin değerlendirilmesi ile ilgili test ve kabul kriterleri, Bölüm 6, G.9’da verilmiştir.
12.10 Test Sonuçlarının Belgelendirilmesi
Üretici, asgari olarak aşağıda belirtilen bilgileri içerecek şekilde film değerlendirme raporlanması düzenleyecektir:
- Muayene kuruluşunun adı ve adresi (harici muayene kuruluşu için),
- Muayene kuruluşunun akreditasyonu veya onayı ile ilgili ayrıntılar,
- Aşağıda belirtildiği gibi bileşenlerin ayrıntıları:
Malzeme
Eriyik no.
Şablon no.
Resim no.
Uygulama koşulu
- Test şartnamesinin numarası ve adı,
- Uygulanacak test standartları ve kuralları,
- Film alma yöntemi ve test sınıfları,
- Film pozisyon planları, işaretleme yöntemi,
- Radyasyon kaynağı tipi: tüp / izotop, odaksal spot veya radyasyon kaynağı boyutu,
- Tüp gerilimi ve anot akımı veya radyasyon kaynağı aktifliği,
- Işınlama süresi ve radyasyon kaynağı ile film arasındaki mesafe,
- Seçilen film sistemleri, ekranlar ve filtreler,
- Görüntü kalitesi göstergesinin tipi ve konumu,
- Film yoğunluğu,
- Testin yeri ve tarihi,
- Muayene personelinin, muayene gözetmeninin adı ve bunların vasıfları.
Tablo 2.6 ISO 5579 ve EN 12681’e göre film sistemi sınıfları ve metal ekranlar
Radyasyon kaynağı İncelenen kalınlık
Film sistemi sınıfı
(1) Metal ekranların tipi ve kalınlığı Sınıf A Sınıf B Sınıf A Sınıf B X-ışını potansiyelleri
≤100kV
C5 C3
Hiçbiri veya maksimum 0,03 mm.ye kadar ön ve arka kurşun ekranlar X-ışını potansiyelleri >100
kV, 150 kV’a kadar
Maksimum 0,15 mm.ye kadar ön ve arka kurşun ekranlar
X-ışını potansiyelleri
> 150 kV, 250 kV’a kadar C4 0,02 0,15 mm. arasında ön ve arka
kurşun ekranlar
Yb 169 Tm 170
< 5 mm. C3 Hiçbiri veya maksimum 0,03 mm.ye
kadar ön ve arka kurşun ekranlar
≥ 5 mm. C4 0,02 0,15 mm. arasında ön ve arka ekranlar 0,02 0,2 mm. arasında arka kurşun ekranlar arka çelik veya bakır ekranlar
> 100 mm. C5
Enerjisi 1 MeV 4 MeV arasında olan X-ışını donanımı
≤ 100 mm.
C5
C3 0,25 0,7 mm. (3) arasında ön ve arka çelik veya bakır ekranlar
> 100 mm. C5
Enerjisi 4 MeV 12 MeV arasında olan X-ışını donanımı
≤ 100 mm. C4 C4 Maksimum 1 mm.ye kadar ön çelik,
bakır veya tantal ekranlar (4)
Maksimum 1 mm.ye kadar arka çelik, veya bakır ekranlar, maksimum 0,5 mm.ye kadar arka tantal ekranlar (4) 100 mm. < ≤ 300 mm.
C5
C4
> 300 mm. C5
Enerjisi 12 MeV’dan büyük olan X-ışını donanımı
≤ 100 mm. C4 Maksimum 1 mm.ye kadar ön tantal
ekranlar (5) Arka ekranlar yok 100 mm. < ≤ 300 mm.
C5
C4
> 300 mm. C5
Maksimum 1 mm.ye kadar ön tantal ekranlar (5)
Maksimum 1 mm.ye kadar arka tantal ekranlar
(1) Daha yüksek kalitede film sistemi sınıfları da kullanılabilir.
(2) Test edilecek bileşenle film arasına 0,1 mm.lik ilave bir kurşun ekran yerleştirilirse, üretici tarafından paketlenmiş, maksimum 0,03 mm.ye kadar ön ekranlı filmler kullanılabilir.
(3) A sınıfı için 0,10,5 mm. arasında kurşun ekranlar da kullanılabilir.
(4) A sınıfı için, sözleşme taraflarının anlaşmaya varmaları halinde, 0,51,0 mm. arasında kurşun ekranlar kullanılabilir.
(5) Anlaşmaya varılması halinde tungsten ekranlar da kullanılabilir.
Tablo 2.7 Film sistemi sınıfları ile ilgili uluslararası standartların karşılaştırılması (örnekler)
Üretici / film tipi ASTM (1) DIN (3) EN (3) ISO (2) RCC-M (4) AGFA (5)
Structurix D2 Özel G1 C1 GI 1
Structurix D3 1 G1 C2 GI 1
Structurix D3 s.c. 1 G1 C2 GI 2
Structurix D4 1 G2 C3 GI 3
Structurix D5 1 G2 C4 GII 3-4
Structurix D7 2 G3 C5 GIII 4
Structurix D8 2 G4 C6 GIII 5
Fuji (5)
IX 25 1 G2 C3 GI 3
IX 50 Özel G1 C1 GI 1
IX 80 1 G2 C3 GI 3
IX 100 1 G2 C4 GII 3-4
IX 150 2 G4 C6 GIII 4-5
Kodak (5)
DR Özel G1 C1 GI
M 1 G1 C2 GI
MX 125 1 G2 C3 GI
T 200 1 G2 C4 GII
AA 400 2 G3 C5 GIII
CX 3 G4 C6 GIII
B W-B GIII
(1) ASTM E 94-04 (2) ISO 5579
(3) EN ISO 11699-1’e göre sınıflandırma.
(4) Fransız standardı.
(5) İlgili kanıtın sağlanması koşuluyla, diğer üreticilerin eşdeğer film tipleri de dikkate alınabilir.