ÇELİK BORULAR VE FİTİNGLER
BÖLÜM 6 ÇELİK DÖKÜMLER
G. Çelik Döküm Bileşenlerin Tahribatsız Testleri
7. Girici sıvı testi (PT)
7.1 Testler; girici sıvı giderici, girici sıvı ve developerden oluşan muayene sistemi ile yapılacaktır.
7.2 Test edilecek çelik döküm bileşenlerin yüzeyi, 6.1 ve 4’de belirtilen yüzey durumu ile ilgili isteklere uygun olacaktır.
7.3 Veriler; tipleri, boyutları ve adetleri bakımından Tablo 6.22, 6.23 ve 6.24’e göre değerlendirilecektir.
Bununla ilgili referans alan 105 mm x 148 mm (DIN A6 ölçüsü) boyutlarında bir dikdörtgen olacak ve her durum için en az olumsuz alana yerleştirilecektir (en fazla sayıdaki veri olan alan). Ayrıca, değerlendirme için EN 1371-1 veya diğer tanınmış standartlardaki referans şekillere başvurulacaktır.
7.4 Girici sıvı testinin verilerinin tanımı
7.4.1 Doğrusal veriler (LP)
En büyük boyutlu veri, en küçük boyutun en az 3 katına eşittir, (yani L ≥ 3 W).
7.4.2 En büyük boyutlu veri, en küçük boyutun 3 katından küçüktür, (yani L < 3 W).
- Ayrılmış (SP)
- Kümülatif (CP): birçok veriye sahip alan, veriler arasındaki mesafe ölçülemez (tek bir veri şeklinde görünürler).
7.4.3 Sıralanmış veriler (AP)
- Doğrusal : 2 veri arasındaki mesafe, bir doğru üzerindeki en büyük hatanın boyundan küçüktür veya
- Doğrusal-olmayan: 2 veri arasındaki mesafe, 2 mm’den azdır ve en az 3 veri kaydetmiştir.
7.5 Boyutları ve adetleri bakımından, öngörülen şiddet dereceleri ile ilgili istekleri aşan hatalara ve malzemedeki devamsızlıklara (çatlaklar) izin verilmez ve giderilmesi gerekir.
Onarılan bölgeler yeniden test edilecektir. Bunun için aynı muayene sistemi kullanılmalıdır.
8. Ultrasonik Testler (UT)
8.1 Ultrasonik testler, tercihen, büyük et kalınlıklı çelik döküm bileşenlerde, üretim kaynaklarının muayenesinde ve hatanın kalınlığını ve boyutunu belirlemek üzere radyografik teste ilave olarak yapılır.
Tablo 6.19 Manyetik parçacık testi için devamsızlıkların tipi ve ilgili veriler
Devamsızlığın tipi Sembol Manyetik parçacık muayene verileri tipleri
Doğrusal-olmayan SM Doğrusal LM Sıralanmış AM
Gaz porozitesi A X - X
Kum ve cüruf kalıntısı B X - X
Çatlaklar D - X X
Soğuma çatlakları E - X X
Insertler F - X X
Eksik dökümler H - X X
Tablo 6.20 Manyetik parçacık testi için şiddet dereceleri-doğrusal olmayan ayrılmış veriler (SM)
Özellikler Şiddet derecesi
SM 1 SM 2 SM 3 SM 4
Muayene yöntemi gözle
Manyetik parçacık verisinin gözlemlenmesinin
büyütülmesi 1
Dikkate alınacak en küçük verinin L1 uzunluğu mm 1,5 2 3 5
Doğrusal olmayan veriler (SM)
İzin verilen maksimum
toplam yüzey alanı mm2 10 35 70 200
İzin verilen maksimum
tekil uzunluk L2 mm 2 (1) 4 (1) 6 (1) 10 (1)
(1) Belirtilen maksimum boyutlarda en fazla 2 veriye izin verilir.
Not: Sadece bu tabloda belirtilen değerler geçerlidir. EN 1369 Ek B ve C’de belirtilen referans şekiller sadece bilgi içindir.
Tablo 6.21 Manyetik parçacık testi için şiddet dereceleri – Doğrusal (LM) ve sıralanmış (AM) veriler
Özellikler
Muayene yöntemi gözle
Manyetik parçacık verisinin gözlemlenmesinin büyütülmesi 1
Dikkate alınacak en küçük verinin L1 uzunluğu mm 1,5 2 3 5
Verilerin düzenlenmesi (1) ayrılmış (I) veya kümülatif (C) I C I C I C I C
t, Et kalınlığına bağlı olarak izin verilen doğrusal (LM) ve sıralanmış (AM) verilerin maksimum boyu, L2
mm
(1) Kümülatif uzunluğun hesaplanmasında, doğrusal ve sıralanmış veriler dikkate alınacaktır.
Not :Sadece bu tabloda belirtilen değerler geçerlidir. EN 1369 Ek C’de belirtilen referans şekilleri sadece bilgi içindir.
Tablo 6.22 Girici sıvı testi için devamsızlıkların tipi ve ilgili veriler
Devamsızlığın
tipi Sembol
Girici sıvı testi verileri tipleri Doğrusal – olmayan Doğrusal
LP
Tablo 6.23 Girici sıvı testi için şiddet dereceleri – doğrusal olmayan (1), ayrılmış (SP) veya gruplaşmış (CP)
Muayene yöntemi gözle
Girici sıvı verisinin gözlemlenmesinin büyütülmesi 1
Dikkate alınacak en küçük verinin çapı mm 1,5 2 3 5
İzin verilen doğrusal-olmayan verilerin maksimum adedi 8 8 12 20
Devamsızlığın maksimum boyutu A, B ve F verileri mm
- Ayrılmış veriler SP - Gruplaşmış veriler CP
3
Not :Sadece bu tabloda belirtilen değerler geçerlidir. EN 1371-1, Ek B ve C’de belirtilen referans şekilleri sadece bilgi içindir.
Tablo 6.24 Girici sıvı testi için şiddet dereceleri - doğrusal (LP) ve sıralanmış (AP) veriler (1)
Özellikler
Şiddet dereceleri LP 1
Muayene yöntemi gözle
GİRİCİ SIVI verisinin gözlemlenmesinin büyütülmesi 1
Dikkate alınacak en küçük verinin L1 uzunluğu mm 1,5 2 3 5
Verilerin düzenlenmesi ayrılmış (I) veya kümülatif I C I C I C I C
t, Et kalınlığına bağlı olarak izin verilen doğrusal (LP) ve sıralanmış (AP) verilerin maksimum boyu, mm
Et kalınlığı sınıf a
(1) Sıralanmış verilerin L uzunluğu, ilk devamsızlığın başlangıç noktası ile son devamsızlığın son ucu arasındaki mesafedir (L≥3W)
Not :Girici sıvı verileri bir zaman sürecinde artabilir ve bu durum dikkate alınmalıdır.
Not : Sadece bu tabloda belirtilen değerler geçerlidir. EN 1371-1 Ek D’de belirtilen referans şekilleri sadece bilgi içindir.
8.2 Tüm çelik döküm bileşenler, ısıl işlem uygulanmış halde teste tabi tutulacaktır. Kural olarak, östenitik ve östenitik-ferritik çelik döküm kaliteleri için ultrasonik testler dikkate alınmaz.
8.3 Test edilecek alanlarda, çelik döküm bileşenin yüzeyi, probun hatasız görev görmesini sağlayacak
şekilde olacaktır. Bunun için, yüzeyde kalıp malzemesi artıkları, pas, toz ve teması etkileyeceği diğer maddeler bulunmayacaktır.
Madde 4’e göre uyulması gereken yüzey pürüzlüğü hakkında anlaşmaya varılabilir.
8.4 Ferritik çelik döküm bileşenler, belirli et kalınlığı rejimi için 3 mm, ve 4 mm ve 6 mm çapında disk şekilli reflektörlerin kesinlikle doğrulanması halinde ultrasonik teste tabi tutulacaktır, Tablo 6.25’e bakınız.
Doğrulanacak en küçük disk şekilli reflektörlerin eko yüksekliği, incelenecek kalınlık rejiminin sonunda fiktif ekodan en az 6 dB yüksek olacaktır. Yukarıda belirtilen koşulların sağlandığı, testlerle TL sörveyörüne kanıtlanacaktır.
8.5 Mümkünse, test edilecek bölgeler, her iki taraftan teste tabi tutulacaktır. Belirleyici probların yanına sadece bir taraftan ulaşmak mümkünse, yüzeye yakın düzgünsüzlükleri algılamak için SE problar kullanılacaktır. SE problarla test sadece 50 mm kalınlıklara kadar uygundur.
8.6 Satın alıcı ve üretici tarafından başka şekilde
anlaşmaya varılmamışsa, tüm çelik döküm bileşenler için, ilave olarak, 50 mm derinliğe kadar SE düz hüzmeli ve/veya açılı problarla, aşağıdaki bölgeler de test edilecektir:
- Yivler, et kalınlığı geçişleri, dış soğutma gövdeli bölgeler,
- Üretim kaynakları, kaynak kenarları ve özel kenar bölgeleri,
- Derinliği 50 mm’den fazla olan üretim kaynakları, ilave olarak, diğer açılı problarla test edilecektir.
8.7 Tablo 6.26’da belirtilen kayıt seviyelerine eşit veya onları aşan tüm eko verileri ve arka cidar eko zayıflamaları kaydedilecektir.
Tablo 6.25 EN 12680-1’e göre ultrasonik test edilebilirlik istekleri
Et kalınlığı
mm Algılanabilen en küçük düz-dipli delik çapı
≤ 300 3
> 300 to ≤ 400 4
> 400 to ≤ 600 6
Tablo 6.26 EN 12680-1’e göre ferritik çelik dökümlerin ultrasonik testleri için kayıt düzeyleri
Et kalınlığı
mm
Muayene edilen alan
Ölçülebilir boyutu olmayan reflektörler eşdeğer düz-dipli
deliğin çapı (1) min.
mm
Ölçülebilir boyutu olan reflektörler eşdeğer
düz-dipli deliğin çapı (1) min.
mm
Arka cidarın eko zayıflaması
min.
mm
≤ 300 - 4 3
12
≤ 300, ≤ 400 - 6 4
> 400, ≤ 600 - 6 6
- Şiddet derecesi
1 alanlar 3 3 6
- Özel kenar
bölgesi 3 3 -
(1) Düz-dipli delik çapının, yandan delinmiş delik çapına dönüşümü formülü için, EN 12680-1’e bakınız.
a = t/3 (maks. 30 mm)
(cidarların sınıflandırılması, montaja hazır çelik döküm bileşenin boyutları ile ilgilidir).
Şekil 6.2 Cidarların bölgelere ayrılması
Anahtar
UV 2 Şiddet derecesi 2 UV 3 Şiddet derecesi 3 UV 4 Şiddet derecesi 4 UV 5 Şiddet derecesi 5
a Kabul edilebilir en büyük veri alanı mm2 b Test yüzeyinden mesafe mm
Ölçülebilir boyutlu verilere, şiddet derecesi 1 için izin verilmez.
Şekil 6.3 Genelde kalınlığa dik doğrultuda yer alan, açılı problarla algılanan, EN 12680-1’e göre tekil düzlemsel verilere ait ultrasonik testler için kabul kriterleri
Kenar bölge Öz bölgesi Kenar bölge
Özellikler Birim Bölge
(Şekil 6.2’ye bakınız)
Şiddet derecesi
UV 1 UV 2 UV 3 UV 4
Muyene edilen alanda döküm et kalınlığı mm - ≤50 >50
≤100
>100
≤600 ≤50 >50
≤100
>100
≤600 ≤50 >50
≤100
>100
≤600 Ölçülebilir boyutu olmayan reflektörler
Eşdeğer düz-dipli deliğin en büyük çapı mm Kenar
Öz 3 1
100 mm.’lik bir çerçevede kaydedilecek devamsızlık adedi - Kenar
3 (2) 3 5 6 6
Kriter olarak kullanılmaz Öz Kriter olarak kullanılmaz
Ölçülebilir boyutu olan reflektörler Eşdeğer düz-dipli deliğin en büyük çapı mm Kenar
Öz 3 1
Devamsızlığın cidara dik doğrultudaki maksimum boyut
değerleri - Kenar
İzin verilmez
Bölge kalınlığının % 15’i
Öz Et kalınlığının % 15’i
Ölçülebilir genişliği olmayan maksimum uzunluk mm Kenar 75 75 75 75 75 75 75 75 75
Öz 75 75 100 75 75 120 100 100 150
En büyük tekil alan (3) (4) mm2 Kenar 600 1000 1000 600 2000 2000 2000 2000 2000 Öz 10000 10000 15000 15000 15000 20000 15000 15000 20000 Referans alan için en büyük toplam alan (3) mm2 Kenar 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 15000 15000 Öz 10000 15000 15000 15000 20000 20000 15000 20000 20000
Referans alanı mm2 - 150000
(390 mm 390 mm) 100000 (320 mm 320 mm) (1) 50 mm’den fazla olmayan et kalınlığı için, 8 mm’den büyük düz-dipli delikler kabul edilir.
50 mm’den fazla et kalınlığı için, kenar bölgesindeki 8 mm’den büyük düz-dipli deliklerin kabulü, üretici ile sipariş sahibi arasında kararlaştırılacaktır.
(2) Öz bölgesi ve kenar bölgede birikmiş.
(3) 25 mm’den daha yakın aralıklı veriler, tek bir devamsızlık kabul edilecektir.
(4) Eğer öz bölgesindeki veriler, et kalınlığının %10’nunu geçmeyen tekil bir reflektörden kaynaklanıyorsa (örneğin; merkez hattı çekmesi), şiddet derecesi 2÷4 için, bu tabloda belirtilenden
%50 fazla değerler kabul edilir ve şiddet derecesi 5’de sınır belirtilmemiştir.
Tablo 6.27 EN 12680-1’e göre hacimsel devamsızlıklarla ilgili ultrasonik testler için kabul sınırları
G