Dişliler için Dövme Çelikler

1. Kapsam

Bu kurallar, ana makina ve yadımcı makinaların dişlilerinin çarkları ve çark kasnakları üretiminde kullanılmak üzere, karbon, karbon-manganez ve düşük

alaşımlı çeliklerden yapılmış dövme parçalara uygulanır.

2. Çelik Kaliteleri

6'daki isteklerin yerine getirilmesi koşulu ile aşağıdaki çelikler kullanılabilir:

2.1 EN 10083-1’e göre su verilmiş ve temperlenmiş çelikler, EN 10084’e göre semantasyon yapılmış çelikler, EN 10085’e göre nitratlama yapılmış çelikler ve öngörülen kullanma amacına uygunluğu kanıtlanmış diğer bazı çelik kaliteleri. Tablo 5.8 öngörülen uygun çelik kalitelerini içermektedir.

Tablo 5.8 Dişliler için uygun çelik kaliteleri

Çelik kalitesi Standart

42 Cr Mo 4 EN 10083-1

16 Mn Cr 5

EN 10084 20 Mn Cr 5

18 Cr Ni Mo 7-6

2.2 Öngörülen kullanma amacına uygunluğu kanıtlanan ve 2.1'de belirtilenleri karşılayabilen diğer standartlardaki çelikler.

2.3 TL'nun kullanılmasına izin verdiği, özel malzeme spesifikasyonlarındaki çelikler. Bu amaçla dişli üreticileri ilgili spesifikasyonları onay için TL'na gönderecektir. Bu spesifikasyonlar, değerlendirilmek üzere, üretim yöntemleri, kimyasal bileşim, ısıl işlem, yüzey sertliği ve mekanik özellikler gibi verileri içerecektir.

3. Kaynaklı Dişli Çarklar

Dişli çarklar, parçalarının birbiri ile kaynakla birleş-tirilmesinden yapılmışsa, tahribatsız muayene yöntemlerinin kapsamı ve kaynak hataları için kabul kriterleri ile kaynak süreçlerinin tüm ayrıntıları onaylanmak üzere TL'na gönderilecektir. Kaynakların özellikleri, öncelikle bir kaynak yöntem testi ile kanıtlanacaktır.

4. Isıl İşlem

4.1 Dişlilerin açılmasının ardından yüzey sertleşmesi istenmeyen dövme parçalara, su verme ve temperleme işlemi uygulanacaktır. Karbon ve karbon- manganez çelikleri de normalize edilebilir ve temperlenebilir

4.2 Dişlilerin açılmasının ardından yüzey

sertleştirme işlemi uygulanan dövme parçalarda, ısıl işlem aşağıdaki şekilde, yüzey sertleştirme işleminin türüne bağlıdır:

4.2.1 Karbonlamanın ardından, semente edilmiş çelikler sertleştirilir ve düşük sıcaklıkta temperlenir.

Sertleştirme derinliği, zaman-sıcaklık periyodu ve minimum sertlik spesifikasyonda belirtilecektir.

4.2.2 İndüksiyonla sertleştirilmiş çeliklere, sertleştirme işleminden önce, su verme ve temperleme işlemi uygulanır. Karbon ve karbon-manganez çeliklerine, su verme ve temperleme yerine normalize işlemi uygulanır. Isıl işlemin türü, sertleştirme derinliği, sertleştirme sıcaklığı, su verme ortamı ve sertlik sınırı (min/maks) spesifikasyonda belirtilecektir.

4.2.3 Nitratlama yapılacak çeliklere, nitratlamadan önce su verme ve temperleme işlemi uygulanacaktır.

Mümkün olan durumlarda, nitratlama gazların etkisi ile yapılacaktır. Isıl işlemin türü, nitratlama/sertleştirme derinliği ve sertlik sınırı (min/maks) spesifikasyonda belirtilecektir.

4.3 4.2'de belirtilen ısıl işlemler ve yüzey sertleştirme işlemleri, üniform bir sertleştirme derinliği ve spesifikasyonlarda istenilen sertlik elde edilecek tarzda yapılacaktır. TL, yüzey tabakasının üniformluğu, derinliği ve sertliğinin kanıtlanacağı test numunelerinin yapımını isteme hakkını saklı tutar.

5. Boyutlar, Boyutsal ve Geometrik Toleranslar

Bu hususlarda sipariş resimlerinde belirtilen veriler

geçerlidir.

6. Malzeme ile İlgili İstekler

6.1 Kimyasal bileşim

6.1.1 Kimyasal bileşim için ilgili standartlar ve onaylanmış spesifikasyonlarda belirtilen sınır değerleri geçerlidir.

6.1.2 Dövme parçalar kaynaklı dişli çarklarda kullanıldığında, bileşim, kullanılan kaynak yöntemi ile ilgili olarak özel surette belirlenmeli ve onay için TL'na sunulacaktır.

6.2 Mekanik ve teknolojik özellikler

Su verilmiş ve temperlenmiş çelikler, Tablo 5.6 ve 5.7'de minimum çekme mukavemetine bağlı olarak belirtilen akma sınırı, kopma uzaması, kesit daralması için minimum istekleri sağlayacaktır.

Semente edilmiş çeliklerde, dövme parça ile birlikte ısıl işlem gören test numunelerine Tablo 5.9'daki istekler uygulanır.

6.3 Sertlik

Tüm dişliler için, spesifikasyonlar ve onaylı resimlerde diş bölgesi için belirtilen sertlik değerlerine uyulması şarttır.

Tablo 5.9 Dövme parça ile birlikte ısıl işlem gören test numuneleri için istenilen mekanik ve teknolojik değerler

Çelik kalitesi

Çentik darbe enerjisi

(1) Test numunesi ekseninin yeri ℓ = boyuna, t= teğetsel, tr= enine

7. Testler

Aşağıdaki testler yapılacaktır:

7.1 Kimyasal bileşim testi

Malzeme üreticisi her eriyiğin kimyasal bileşimini belirleyecek ve bununla ilgili bir belge düzenleyecektir.

7.2 Son ısıl işlem uygulanmış, indüksiyonla ve nitratla sertleştirilmiş dövme parçaların çekme testi

Mekanik özellikler çekme testi ile belirlenecektir. Test numuneleri aşağıdaki şekilde olacaktır:

7.2.1 Pinyonlar

Diş bölgesindeki işlenmiş çap 200 mm.den büyükse, her dövme parçadan bu bölgeye yakın yerden bir teğetsetest seti alınacaktır (Şekil 5.5'deki test pozisyonu B’ye bakınız). Eğer boyutları, bu konumda bir test numunesi alınmasına uygun değilse, yatak mili uzantısından teğetsel bir test numunesi alınabilir (Şekil 5.5'deki test pozisyonu C’ye bakınız). Eğer yatak mili çapı 200 mm. veya daha küçükse, bu durumda boyuna test numunesi alınabilir (Şekil 5.5'deki test pozisyonu A’ya bakınız). Tamamlanmış diş sisteminin boyu 1,25 m. den fazla ise her iki ucundan bir test seti alınacaktır.

7.2.2 Küçük pinyonlar

Diş bölgesindeki bitmiş çapı 200 mm. den küçük olan

pinyon-larda, yatak milinden boyuna bir test seti alınacaktır (Şekil 5.5'deki test pozisyonu A’ya bakınız)

7.2.3 Dişli çarklar

Her bir dövme parçadan teğetsel bir test seti alınacaktır (Şekil 5.6'daki test pozisyonu A veya B’ye bakınız).

Şekil 5.5 Pinyon

Şekil 5.6 Dişli çarklar

7.2.4 Çark kasnakları (genişletilerek imal edilenler)

Her bir dövme parçadan teğetsel bir test seti alınacaktır (Şekil 5.7'deki test pozisyonu A veya B’ye bakınız). Eğer bitmiş diş sistemi çapı 2,5 m. yi aşarsa veya ısıl işlem uygulanmış parçanın, test malzemesi hariç, ağırlığı 3 ton'dan fazla ise, test numunesi kasnak çapının karşılıklı iki noktasından alınacaktır (Şekil 5.7'deki test pozisyonu A ve B’ye bakınız). Boyuna test için mekanik özellikler uygulanacaktır.

Şekil 5.7 Çark kasnakları

7.2.5 Pinyon gövdeleri

Her bir dövme parçadan teğetsel bir test seti alınacaktır (Şekil 5.8'deki test pozisyonu A veya B’ye bakınız).

Tamamlanmış boyu 1,25 m. den fazla ise, test setleri her iki uçtan da alınacaktır.

Şekil 5.8 İçi boş pinyon gövdeleri

7.3 Kabuk sertleştirimli çeliklerde çekme testi

7.3.1 Söz konusu test kısmına, ait olduğu dişli parçası veya test demeti ile birlikte ısıl işlem uygulanır.

Bu amaçla test kısmı aşağıdaki iki değerden küçük olanına eşit çapta olacak şekilde işlenecektir:

0,25 x diş sistemi çapı veya

63 mm. çap

Eğer test numunesinin çapı 63 mm. den küçükse, sörveyör ile anlaşılarak standart boyutlar kullanılabilir (örn: EN 10084’e göre çap 30 mm.).

Çekme test numunesi, test kısmından alınacak ve test edilecektir.

7.3.2 Dişli üreticisinin 7.3.1’de belirtilenden daha büyük kesitte test kısmı üretmesi seçeneği vardır.

Ancak, nihai sertleştirme ve temperleme için parçalar belirtilen boyutlara getirilmelidir.

7.4 Dövme parçalarda mukavemet farkı

Büyük dövme parçalarından iki test numunesi alındığında, ölçülen çekme mukavemeti değerleri arasındaki fark B.5.3'de belirtilenlerden fazla olamaz.

7.5 Çentik darbe testi

Her dövme parça veya birim test miktarına, mümkün olduğunca, çentik darbe testi uygulanacaktır. Test setlerinin (her biri üç test numunesi içerir) sayısı, dövme parçalar veya test kısımlarından test numunelerinin

alındığı yer, yapılacak ısıl işlemler için uygulamaya göre 7.2 ve 7.3'deki koşullar geçerlidir. Testler üreticinin seçimine göre Charpy V veya Charpy U-test numuneleri ile yapılabilir.

7.6 Sertlik testi

7.6.1 Isıl işlemden sonra ve dişlerin açılmasından önce, tüm dövme parçalara onaylı resimlerde belirtilen yerlerde sertlik testi uygulanacaktır. Dişli çarkın diş uzunluğu (L), 500 mm. den büyükse, diş sisteminin her iki ucunda test yapılacaktır.

7.6.2 Yüzeyi sertleştirilmiş tüm dişlilerde, sertleştirme ve taşlamadan sonra, dişlerde ek sertlik testi yapılacaktır. Ölçü noktalarının sayısı, diş sisteminin çevresini ve genişliğini koruyacak şekilde belirtilen sertlik değerlerine uygun olarak seçilir.

7.6.3 Dövme parçaların veya bir test demetinin çeşitli parçalarının belirtilen noktalarından ölçülen değerler arasındaki farklar B.5.5'de verilenlerden fazla olamaz.

7.7 Yüzey düzgünlüğü ve boyutların kontrolü

Dişli üreticileri diş sistemlerinin yüzey düzgünlüğünü ve boyutlarını kontrol edecektir. Ürünlerin son kontrol için sörveyöre gösterecek ve ölçü kayıt belgelerini verecektir. Dişli üreticisi, sörveyörün tekrar kontrolü için gerekli ölçü aletlerini hazır bulunduracaktır.

7.8 Demet testleri

Aynı eriyikten alınmış, aynı sıra ile ısıl işlem görmüş, ısıl işlem ağırlığı 300 kg. kadar olan benzer boyutlardaki dövme parçalar, Tablo 5.1'e göre test demetleri halinde birleştirilebilir. Her test demetinden, çekme ve çentik darbe testi için iki test kısmı alınır. Her dövme parçaya sertlik testi uygulanacaktır.

7.9 Tahribatsız muayeneler

7.9.1 Diş sistemi çapının 200 mm. yi aştığı hallerde, üretici tüm dövme parçaların diş bölgesinde ultrasonik muayenelerini yapacaktır.

7.9.2 Dişlerinin yüzeyi sertleştirilmiş dişli parçalarının tüm diş bölgelerinin çatlak muayenesi, manyetik toz veya girici sıvı yöntemi kullanılarak yapılacaktır.

Çeşitli parçalardan imal edilen dişli çarkların kaynaklarının, proses onayı sırasında tahribatsız muayeneleri yapılacaktır.

Testler, G.’de belirtilenlere uygun olarak yapılacaktır.

E. Kazanlar, Basınçlı Kaplar ve Sistemler için