ka-bul edil mek tey di. Ay nı şe kil de, son za man lar da ki ne orea lizm ve ne oli be ra lizm ara sın da ki tar tış ma da da po zi ti viz min var sa yım la rı nın te mel alın dı ğı bi lin mek-te dir. Da ha doğ ru su her iki mek-teo ri de po zi ti vist ol du ğu nu id di a et mek mek-te dir. An-cak nor ma tif te ori le rin, eleş ti rel te ori le rin (Frank furt oku lun da ol du ğu gi bi), post mo der nist le rin, fe mi nist te ori le rin ve post ya pı sal cı yak la şım la rın, po zi ti vist var sa yım la rı te mel alan yak la şım la ra sal dı rı sı, po zi ti viz min sor gu lan ma sı na yol aç mış tır. Bu ar gü man la ra en önem li eleş ti ri, var sa yım la rı nın kul la nış lı ol ma dık la-rı ve mev cut so run la la-rı çöz me de, bir ana liz çer çe ve si sun mak ye ri ne, sa de ce ola nı eleş tir me yi ter cih et tik le ri yö nün de dir. Bun lar ara sın da po pü ler olan la rın po zi-ti vist epis te mo lo ji yi be nim se miş ol ma la rı da önem li dir. Bu ye ni yak la şım lar dan post ya pı sal cı lar ve post po zi ti vist ler dı şın da fe mi nist te ori le rin önem li bir kıs mı, İn gi liz oku lu, Ko pen hag oku lu ve Ale xan der Wendt eko lün de ki sos yal in şa cı yak-la şı mın da po zi ti vist ras yo na list çiz gi ye yak yak-laş tık yak-la rı dik ka ti çek mek te dir.
EPİS TE MO LO JİK TAR TIŞ MA LAR
Te ori ler (ku ram lar) bi ze sa de ce var ola nı açık la mak la kal ma yıp, ay nı za man da ge le ce ğe iliş kin ön gö rü ler de bu lun ma mı zı da sağ la mak ta dır. Bu ne den le epis te-mo lo jik tar tış ma lar, di ğer bi lim ler de ol du ğu gi bi, si ya sal bi lim ler de de son de re ce önem li ve ge rek li dir (Smith, 1996: 11-12). Teo rik tar tış ma la rın bü yük ço ğun lu ğu po zi ti vizm te me lin de yü rü tül dü ğü için, ön ce lik le po zi ti vizm ile il gi li epis te mo lo jik
Pozitivizm ve Epistemolojik
Tartışmalar
tar tış ma la ra ve bu bağ lam da ön ce lik le po zi ti viz min ta ri hi ge li şi mi ni ve top lum bi li min de ki ye ri ni or ta ya koy mak ta ya rar var dır.
Özel lik le son el li alt mış yıl dır, ulus la ra ra sı iliş ki ler ala nın da ki aka de mik ça lış ma-la ra ege men oma-lan po zi ti vizm, ta ri hi ge li şi mi için de çe şit li özel lik ler ka zan mış tır. Ba-con, Loc ke ve Hu me em pi riz mi ne da ya nan po zi ti viz min bi rin ci dö ne mi nin, Com-te ve Si mon ile baş la dı ğı ka bul edi lir ken ikin ci dö nem, Vi ya na Çev re si ya da ye ni po zi ti vizm ola rak bi li nen po zi ti vist akı mın or ta ya çık tı ğı 1920’ler de baş la mak ta dır.
Sa int Si mon’un kul lan dı ğı an lam da po zi ti vizm, top lum sal ya pı yı bi lim sel ça-lış ma lar va sı ta sıy la ve bi lim sel yön tem ler kul la na rak, ye ni den dü zen le me yi amaç edi nen ve bu yö nüy le bi li mi me ta fi zik ten arın dır ma yı amaç la yan bir tu tu mun adı-dır. Po zi ti vizm bu bağ lam da, bi li min tek li ği üze rin de dur mak ta, top lum sal olay-la rın do ğa bi lim le ri nin me to do lo ji le riy le (yön tem le riy le) açık olay-la na bi le ce ği ni ile ri sür mek te ve ol gu lar la de ğer le rin ke sin ola rak ay rıl ma sı ge rek ti ği ni sa vun mak ta-dır. Za man za man po zi ti viz min ye ri ne kul la nı lan em pi rizm ise bi lim sel bil gi nin du yu ve ri le ri mi ze yö ne lik öner me ler den oluş tu ğu nu, do ğuş tan bil gi nin ol ma dı ğı-nı, tüm bil gi le ri mi zin de ne yi min ürün le ri ol du ğu nu ve bi lim sel bil gi ye tü me va-rım yön te miy le ula şıl dı ğı nı ka bul eden bil gi te ori si dir. Do la yı sıy la bi lim de de ney yön te mi ni kul lan ma yı te mel alan em pi riz min gör gü cü lük, ol gu cu luk ya da de ney-ci lik gi bi kav ram lar la da ifa de edil di ği bi lin mek te dir.
Po zi ti vist yak la şım da, bi lim sel bil gi nin ge liş me sin de te mel alı nan iki te mel epis-te mo lo ji den bi ri olan em pi riz mi (di ğe ri ras yo na lizm) esas alan me to do lo jik ba kış ya da fel se fi yak la şı mı be nim se yen ler, bu yak la şım la rı nı em pi rist epis te mo lo ji ye da yan dır dık la rı için, bu ku ram cı la ra, doğ ru dan doğ ru ya em pi rist ler ya da po zi ti-vist ler de ne bil mek te dir. As lın da bu yak la şım, bil gi ku ra mı na (epis te mo lo ji ye) iliş-kin dir, di ğe riy se ya ni po zi ti vizm top lum bi lim le ri ni bu te me le gö re ye ni den in şa et-me yi amaç la yan ve do la yı sıy la top lum bi lim le ri nin ge liş et-me sin de em pi riz mi te et-mel alan bi lim adam la rı nı ifa de et mek için kul la nı lan bir kav ram dır. Hem pel ve Pop per gi bi bi lim adam la rı na gö re po zi ti vizm, em pi rik epis te mo lo ji den ay rı dü şü nü le mez.
Po zi ti vizm ile em pi rizm kav ram la rı, top lum bi li min ge ne lin de ol du ğu gi bi, ulus la ra ra sı iliş ki ler de de yer yer bir bi ri nin ye ri ne kul la nıl mak ta dır. Yu ka rı da ifa-de edil di ği gi bi, ge nel ifa-de top lum bi li min ifa-de po zi ti vizm, do ğa bi lim le ri nin me to do-lo ji le ri nin kul la nıl ma sı bi çi min de an la şıl mak ta dır. Po zi ti viz min ulus la ra ra sı iliş-ki ler de iliş-ki an la mı da ay nı şe iliş-kil de bi lim sel ana liz ler ya pıl ma sı ve bi lim sel yön tem ler, me to do lo ji kul la nı mıy la il gi li dir. Po zi ti vizm ile em pi rizm, hem top lum bi lim le-rin de, hem de do ğa bi lim le le-rin de bir bi ri nin ye ri ne kul la nıl sa da bu iki kav ram ara sın da ki çok da be lir gin ol ma yan far kı or ta ya koy mak ta ya rar var.
Bu çer çe ve de ye ni bir so ruy la ulus la ra ra sı iliş ki ler de po zi ti viz min ne an la ma gel di ği ni so ra rak işe baş la mak ge re kir. Po zi ti vizm, na tü ra liz mi dü zen li lik le re olan inanç la bir leş ti ren me to do lo jik bir an la yış tır. Do la yı sıy la ulus la ra ra sı iliş ki ler de ki dü zen li lik le ri ara mak ta ve ge nel le me ler yap ma ya ça lış mak ta dır. Bu du rum, teo ri ve ol gu ara sın da ki iliş ki ye nes nel (ob jek tif) yak la şıl ma sı na iliş kin em pi rist epis-te mo lo jiy le il gi li dir. Bu bağ lam da epis epis-te mo lo ji, me to do lo ji ve on to lo ji kav ram la rı ara sın da ki far ka de ğin mek ge re kir. Çün kü; ön ce lik le epis te mo lo ji nin, on to lo ji ve me to do lo ji den far kı nı be lirt tik ten son ra, po zi ti viz mi em pi rizm den ayır ma ya ça lış-mak, da ha ye rin de bir tu tum ola bi lir. Bu ra da, em pi rizm = po zi ti vizm = epis te mo-lo ji + me to do mo-lo ji bi çi min de ki denk lem den zi ya de, po zi ti viz min em pi rist epis te-mo lo ji ye da ya nan bir me to do lo jik po zis yon ol du ğu nu ifa de et mek da ha doğ ru dur
(Smith, 1996: 17-18). Çün kü; em pi rist epis te mo lo ji, bi zim ev ren hak kın da ki bil-gi le ri mi zin, de ne yim le ri miz le doğ ru lan ma sı nı ve bu nu ya par ken de me to do lo ji ve on to lo ji den ya rar lan ma yı ge rek ti rir. Bu ra da da em pi rizm ile epis te mo lo ji ara-sın da sı kı bir iliş ki bu lun mak ta dır. Bi lin di ği gi bi epis te mo lo ji, bil gi nin kay na ğıy la ve bi lim sel bil gi nin ge li şi miy le il gi li dir ve bu çer çe ve de kı sa ca bil gi te ori si ola rak ifa de edi le bi lir. Bu bağ lam da ras yo na liz mi, ya ni bi lim sel bil gi nin or ta ya çı kı şı, ge li şi miy le il gi li te mel epis te mo lo ji ler den bi ri olan, ger çek bil gi nin akıl ve zi hin yo luy la tüm den ge lim (di dak tik) yön te miy le ula şı lan bil gi ol du ğu nu id di a eden, son ra dan de ney yo luy la el de edi len bil gi yi, bi lim sel ola rak ka bul et me yen akıl cı yak la şı mı be nim se me yen ler ya da red de den ler için em pi rizm, epis te mo lo ji ile öz deş tir. Çün kü; em pi rist ler için bil gi nin ger çek kay na ğı du yu ve ri le ri miz olup, a prio ri (ön sel ya da do ğuş tan) bil gi söz ko nu su de ğil dir. Bu nok ta da; epis te mo lo ji, me to do lo ji ve on to lo ji ara sın da ki iliş ki yi de yad sı ma mak ge re kir. Var lı ğın ken di-si ni, var lı ğın te mel özel lik le ri ni ko nu alan, kı sa ca var lı ğın bi li mi an la mı na ge len on to lo ji kav ra mı, tek tek bi lim dal la rı açı sın dan ele alın dı ğın da, il gi li bi lim da lı-nın or ta ya çı kı şı nı, kay na ğı nı ve han gi kav ram la ra in dir ge ne ce ği ni ifa de et mek için kul la nıl mak ta dır. Do la yı sıy la her bir bi lim da lı için, ay rı bir on to lo ji den söz et mek müm kün ol du ğu gi bi, on to lo ji, söz ko nu su bi lim dal la rın da ki kav ram la rın han gi an lam için de var ol duk la rı na iliş kin ola rak da kul la nıl mak ta dır. Me to do-lo ji ise bi lim sel araş tır ma lar da ve bi lim sel bil gi ye ulaş ma da yön tem kul la nı mıy-la il gi li bir kav ram dır ve po zi ti vist ler bi li min ve me to do lo ji nin tek li ği üze rin de dur mak ta dır lar.
Po zi ti vizm ile em pi rizm ara sın da ki kav ram sal ben zer li ği ve fark lı lı ğı açık la yı nız.
Epis te mo lo ji ve on to lo ji ara sın da ki iliş ki ye yö ne lik ola rak, post mo der nist fel-se fe ci ler on to lo ji nin epis te mo lo ji den ön ce gel di ği ni ile ri sür mek tedir an cak, bun-lar dan bi ri di ğe rin den ön ce gel me mek te dir. Ba zen epis te mo lo ji, ba zen de on to lo ji ön ce lik li gi bi gö rü ne bi lir. Baş ka bir de yiş le epis te mo lo ji, bir bi lim da lın da han-gi bil han-gi le rin ve kav ram la rın on to lo jik ola rak bi lim sel ka bul edi le bi le ce ği ni be lir-le me de ol duk ça önem liy ken on to lo ji de epis te mo lo jik ola rak ka bul edi lir-le bi lir-le cek şey le ri et ki le mek te dir. Bi lim fel se fe ci le ri epis te mo lo ji yi ön ce lik li gö rür ken post-mo der nist ler on to lo ji yi ön ce lik li gör mek te dir. Ör ne ğin; Kant, var lı ğı ol du ğu gi bi in ce le me dü şün ce si ne kar şı çı ka rak on to lo ji yi epis te mo lo ji ye ta bi kıl mış, var lık so ru nu nun, bil gi nin ko şul la rı nın in ce len me si ne (epis te mo lo ji ye) bağ lı ol du ğu nu sa vun muş tur. Post mo der niz min ön cü le rin den Hei deg ger’e gö reyse on to lo ji te mel olup bi lim sel bil gi bu na da ya nır.
Bun dan son ra ki bö lüm de, ön ce lik le te mel epis te mo lo ji ler (bil gi ku ram la rı) bağ la-mın da, em pi rizm, ras yo na lizm ve prag ma tizm üze rin de du ru la cak tır. Da ha son raysa po zi ti vizm; ye ni po zi ti vizm ve eleş ti rel po zi ti vizm de ele alı na rak in ce le ne cek tir.
EM Pİ RİZM
Po zi ti viz min te mel al dı ğı em pi riz mi, ay dın lan ma dö ne mi fi lo zofla rın dan İn gi liz em pi ris ti Fran cis Ba con’a (1561-1626) da yan dır mak müm kün dür. Ba con, Aris to-te les çi gö rüş le re kar şı çı ka rak, göz lem ve de ne yin to-te mel alı nıp bi li min bu esas la ra gö re ye ni den ku rul ma sı ge rek ti ği ni sa vun muş tur. Ay nı şe kil de Tho mas Hob bes ve John Loc ke’ın da em pi riz me kat kı la rı yad sı na maz. Des car tes’ın ide aliz mi ne kar şı na tü ra list bir gö rü şün ra di kal tem sil ci si olan Tho mas Hob bes (1588-1679), Ka ra Av ru pa sı ras yo na liz mi nin kar şı sın da yer alan ye ni çağ em pi riz mi nin doğ ma sın da önem li bir iş le ve sa hip ol muş, bir İn gi liz fi lo zo fu dur. Bü yük öl çü de Fran cis
Ba-1
con’dan et ki len miş olan Hob bes da ken di sin den son ra ge len İn gi liz em pi rist le rin-den Loc ke ve Hu me üze rin de ol duk ça et ki li ol muş tur. Fel se fe ye iliş kin gö rüş le ri ni
“Fel se fe nin Öğe le ri” (Ele men ta Phi lo sop hi a) ad lı ya pı tın da top la yan Hob bes’a gö-re, her şey -mad di olan da ru hi olan da, ay rı ay rı in san lar da olan lar da dev let ler de olup bi ten ler de- do ğal ne den le re bağ lı dır ve do ğal ne den ler ta ra fın dan zo run lu ola rak be lir len miş ler dir. Hob bes’a gö re bü tün bil gi le ri miz, nes ne le rin du yu or-gan la rı mız üze rin de ki et ki le rin den mey da na ge lir. Hob bes söz ko nu su dü şün ce-le riy ce-le tu tar lı bir na tü ra list ve ma ter ya list ol du ğu nu or ta ya koy muş tur (Gök berk, 1974: 290-91).
Do ğuş tan (a pi ro ri) dü şün ce le rin ola ma ya ca ğı nı, in sa nın ta ma mıy la du yu rı na ve iç gü dü le ri ne bağ lı olan bir var lık ol du ğu nu, do la yı sıy la bü tün ta sa rım la-rın kö kü nün du yu lar da aran ma sı ge rek ti ği ni sa vu nan Hob bes gi bi John Loc ke da (1632-1704) “İn san An la ğı Üze ri ne Bir De ne me” ad lı ça lış ma sın da, bü tün bil gi le-ri mi zin enin de so nun da de ne ye da yan dı ğı nı ve de ney den çık tı ğı nı sa vun muş tur.
John Loc ke’a gö re zi hin, baş lan gıç ta üze ri ne hiç bir şey ya zıl ma mış düz be yaz bir kâ ğıt (ta bu la ra sa: boş tab let) gi bi dir. Do la yı sıy la em pi rizm do ğuş tan ge len bil gi (a prio ri) ye ri ne, son ra dan edi ni len (a pos te rio ri) bil gi yi önem ser. Tüm edin di ği miz
John Loc ke’a gö re zi hin, baş lan gıç ta üze ri ne hiç bir şey ya zıl ma mış düz be yaz bir kâ ğıt (ta bu la ra sa: boş tab let) gi bi dir. Do la yı sıy la em pi rizm do ğuş tan ge len bil gi (a prio ri) ye ri ne, son ra dan edi ni len (a pos te rio ri) bil gi yi önem ser. Tüm edin di ği miz