Güç, bir dev le te bir şey yap tır ma yı ya da bir dav ra nış tan vaz ge çir me yi sağ la yan bir araç tır. Kar şı ta rafta, dav ra nış de ği şik li ği nin sağ la na bil me si için dev le tin ka pa si te si önem li dir. Ulu sal güç den di ğin de, en baş ta as ke ri güç akla gel mek le be ra ber si ya sal alt ya pı, eko no mik du rum, coğ ra fi ko num, do la yı sıy la bü yük lük, nü fus ve tek no lo-jik dü zey de ay nı de re ce de önem li dir. Rea list ya zar lar için ulu sal güç, ulus la ra ra sı po li ti ka ve dış po li ti ka nın olu şu mun da ana öğe olup, hem bir araç, hem de doğ-ru dan doğ doğ-ru ya bir amaç ola rak ulus la ra ra sı po li ti ka nın te me li ni oluş tur mak ta dır.
Dev let ler, gü cü mey da na ge ti ren öğe ler dik ka te alı na rak sü per dev let(ler), bü yük dev let(ler), or ta boy dev let(ler) ve kü çük dev let(ler) ola rak sı ra lan mak ta dır.
Jeopolitikçiler coğrafyanın başlı başına bir öge olarak dış politikayı belirlediği varsayımından hareket etmektedirler. Mackinder’den Spykman’a uzanan çizgide, coğrafyanın dış politikayı belirlediği kabul edilmektedir.
1
Bu bağ lam da, rea list ya zar larla je opo li tik yak la şı mı be nim se yen ya zar lar ara-sın da önem li bir ben zer lik, güç ve ulu sal güç kav ram la rı na yer ver me le ri ve ulu-sal gü cün un sur la rı nı ele alış bi çim le ri dir. Rea list bir ku ram cı ola rak ta nı dı ğı mız Mor gent ha u gi bi A.T. Ma han da ulu sal gü cün öge le ri ni sı ra lar ken coğ ra fik ko-num, to pog ra fik özel lik, ül ke bü yük lü ğü, nü fus, as ke ri güç, ulu sal ka rak ter ve hü kü me tin ka rak te ri ni be lirt mek te dir. “De niz Gü cü nün Ta ri he Et ki si” (The Inf-lu en ce of Se a Po wer upon His tory: 1660-1783) baş lı ğı nı ta şı yan ve uInf-lus la ra ra sı iliş ki le rin te mel kla sik le rin den olan ça lış ma sın da, de niz gü cü nün un sur la rı adı nı ver di ği bu öğe le rin ilk üçü, doğ ru dan coğ raf ya ile il gi li dir (Ma han, 1904: 29-89).
Rea list Mor gent ha u’ya gö reyse ulu sal gü cün öğe le ri; coğ raf ya, do ğal kay nak lar, en düs tri yel ka pa si te, as ke ri güç, nü fus, ulu sal ka rak ter, ulu sal mo ral, dip lo ma si nin ni te li ği ve hü kü me tin ni te li ği dir. Ma han’ın ta nı mın da ki ulu sal ka rak ter, Mor gent-ha u’da ulu sal ka rak ter ve ulu sal mo ral ola rak hü kü me tin ka rak te riyse hü kü me tin ni te li ği ve dip lo ma si nin ni te li ği ola rak alt grup la ra ay rı la rak in ce len miş tir. Ma han ta ra fın dan de niz gü cü nün un sur la rı adı ve ri len öğe ler, Mor gent ha u’nun ça lış ma-la rın da ulu sal gü cün öğe le ri oma-la rak ifa de edil mek te dir.
Di ğer ku ram cı la rın yap tık la rı ta nım lar in ce len di ğin de; Fre de rick H. Hart-mann’a gö re ulu sal gü cün öğe le ri; as ke ri du rum, alt ya pı (in fras truc tu re), de mog-ra fik ya pı, coğ mog-raf ya, eko no mik du rum, bi lim sel tek no lo jik dü zey ve psi ko lo jik du-rum dur. Ge or ge M. Hall ise ulu sal gü cün öge le ri ni as ke ri güç, ter mo nük le er güç ve kon ven si yo nel güç ola rak üç alt gru ba ayır mış tır. Psi ko lo jik du rum ise kül tü rel özel lik ler, inanç sis tem le ri ve mo ral un sur lar ola rak (et hos) ifa de edil miş tir. Bu öğe ler, Ma han ve Mor gent ha u’da ulu sal ka rak ter ve ulu sal mo ral kav ram la rı al tın-da ele alın mak ta dır (Hall, 1990: 20-21).
Rea lizm ile je opo li tik te ori ler ara sın da ki ben zer lik ler ne de niy le je opo li ti ğe rea list an la yı şın ege men ol du ğu söy le ne bi lir. Her iki yak la şım da da ulu sal gü cün te mel alın ma sı ve bu nun dev let le rin ya yıl ma cı ve em per ya list po li ti ka la rı nın bir ara cı ola rak gö rül me si önem li bir ben zer lik tir. Sa vaş, rea lizm gi bi, je opo li ti ğin de bir uzan tı sı, ba zen bir ara cı ba zen de do ğal so nu cu dur (O’Lo ugh lin ve Hes ke, 1991: 37; Hall, 1990: 45-46). Di ğer bir de yiş le, je opo li tik te ori le re gö re de rea-lizm de ol du ğu gi bi, ulus la ra ra sı iliş ki ler bir mü ca de le sü re ci dir. Je opo li tik te ori ler de rea list te ori ler gi bi dev let mer kez li pa ra dig ma yı be nim se yen te ori ler gru bu na gir mek te ve bu çer çe ve de dev let, ulus la ra ra sı iliş ki le rin te mel ve tek ak tö rü ola rak gö rül mek te dir. Bu nun so nu cu ola rak her iki te ori de de dev let, önem li bir ana liz bi ri mi dir. Rea list ler de coğ raf ya nın, dış po li ti ka nın oluş ma sın da et ki li olan öğe ler ara sın da yer al dı ğı nı be lir tir ler (Hop kins ve Mans bach, 1973: 148; De utsch, 1988:
33). Ör ne ğin; rea list okul men sup la rın dan Mor gent ha u ve Fran kel, ulu sal gü cün öğe le ri ni ele alır ken coğ raf ya nın, bir ül ke nin dış po li ti ka sı nın be lir len me sin de önem li bir fak tör ol du ğu na de ğin mek te dir. Mor gent ha u, ABD’nin kı ta ge niş li ğin-de ki top rak la rı nın do ğu da üç bin, ba tı da al tı bin mil ğin-den faz la ğin-de niz le ay rıl mış ol-ma sı nı bu dev le tin dün ya da ki ko nu mu nu be lir le yen sü rek li ve de ğiş mez bir fak tör ola rak de ğer len dir mek te dir (Mor gent ha u, 1970: 130). Her ne ka dar coğ raf ya nın, ula şım, ha ber leş me ve sa vaş tek no lo ji sin de ki ge liş me ler den son ra, es ki stra te jik öne mi ni kay bet ti ği öne sü rül se de Av ru pa ve As ya kı ta la rın dan ok ya nus lar la ay-rıl mış bir ABD ile ör ne ğin; Fran sa, Çin ve Rus ya ile ka ra sı nır la rı na sa hip bir ABD ara sın da bü yük fark lar ola ca ğı nı ka bul et mek ge re kir. Ay nı şe kil de İn gil te re’nin Manş De ni ziyle Av ru pa’dan ay rıl ma sı, yak la şık üç yüz yıl Av ru pa güç den ge si sis-te min de den ge le yi ci dev let ro lü nü ba şa rıy la sür dür me si ni ko lay laş tır mış tır.
Fran kel (1979: 108) ise coğ raf ya nın dev le tin sa hip ol du ğu ka pa si te ler ara sın da
anlamındadır. Kaynak: Colin S. Gray ve Geoffrey Sloan (ed.) Geopolitics, Geography and Strategy, Frank Cass Publications: 1999.
2
11-15), bu du ru mun ulus la ra ra sı po li ti ka da ki yan sı ma la rı nı ele alır ken coğ raf-ya nın, si raf-ya sal dav ra nış lar ve ka rar lar üze rin de ki et ki le ri ne özel lik le dik kat çek-mek te dir. Spro ut’la ra gö re coğ raf ya, sa de ce po li tik ka rarla rın alın ma sın da de ğil, uy gu lan ma sı aşa ma sın da da sü re ce ge tir di ği sı nır la ma lar la be lir le yi ci bir et ki ye sa hip tir. Spro ut’la ra gö re her ulus için coğ ra fi özel lik ler di ğer le rin den fark lı ol du-ğun dan, bu du rum her ulus için dav ra nış lar da, ya şa yış lar da, in san lar la iliş ki ler de, dip lo ma si de ve do la yı sıy la si ya sal ka rar lar da fark lı lı ğı be ra be rin de ge tir mek te dir.
Coğ raf ya ile dış po li ti ka ve ulus la ra ra sı po li ti ka ara sın da ki iliş ki ye dik kat çe ken ya-zar la rı tek bir grup ta ele al mak ya nıl gı la ra yol aça bi lir. Çün kü; ba zı ya ya-zar lar, çev re-sel fak tör le ri ve coğ raf ya yı di ğer et ken ler den bi ri ola rak dik ka te alır ken hat ta dış po li ti ka ile bu et ken ler ara sın da ola sı lık dü ze yin de bir iliş ki ku rar ken ba zı la rıysa coğ raf ya ve je opo li tik ile dış po li ti ka ara sın da, ne den sel bir iliş ki kur mak ta dır lar (Starr, 1992: 2). Bu ikin ci gru ba gi ren ku ram cı lar de ter mi nis t ve in dir ge me ci bir yön te mi be nim se ye rek je opo li ti ğin dış po li ti ka yı tek ba şı na ko şul lan dır dı ğı ya da be lir le di ği ni var say mak ta ve di ğer un sur la rın et ki si ni gö zar dı et mek te dir ler.