Je opo li tik dü şün ce oku lu al tı grup ta de ğer len di ri le bi lir. Ge of rey Par ker’ın sı nıf-lan dır ma sı na gö re a) iki li dü şün ce (bi na rist), b) mar ji na list ler, c) üç lü dü şün ce (tri nary), d) böl ge ci ler (zo na list), e) mer kez ci ler ve f) ço ğul cu lar (plu ra list) ola rak ele alın mak ta dır.
İki li dü şün ce ye (bi na rist) gö re dün ya, te mel ola rak iki güç oda ğı na bö lün müş-tür. Bu na gö re, güç mer kez le ri ta rih sel çer çe ve de de ğiş mek te, an cak ça tış ma du-ru mu hep de vam et mek te dir. Bu gö rüş Hal ford Mac kin der’in ün lü “He art land”
kav ram laş tır ma sın da ifa de si ni bul mak ta dır. Bi lin di ği gi bi, Mac kin der, var sa yı-mı nı ka ra gü cü ve de niz gü cü bi çi min de yap tı ğı iki li ayı rı ma da yan dır mak ta dır.
Bun lar ara sın da da ka ra gü cü nün öne mi ni öne çı kar mak ta, As ya’nın mer ke zi ne
“He art land” adı nı ve re rek te zi ni bu kav ram üze ri ne kur mak ta dır. Bu ha liy le Mac-kin der’in bu dü şün ce si, de ği şen ko şul la ra bağ lı ola rak, ulus la ra ra sı iliş ki ler de yıl-dı zı za man za man par la yan, za man za man öne mi aza lan bir çiz gi iz le miş tir.
Mar ji na list dü şün ce ye ge lin ce, Nic ho las Spykman iyi bir ör nek ola bi lir. Spykman bi lin di ği gi bi dün ya nın mer ke zi ola rak, Av ras ya ka ra par ça sı nı çev re le yen ke nar ku şa ğı al mak ta dır. Bu gö rü şe gö re, ge rek de niz ge rek se ka ra alan la rın dan bi ri nin 5
Ülke büyüklüğü ve mesafe kavramının dışında devletler arasındaki çatışmaları açıklamada sınır kavramı da önemli bir unsurdur. Sınırlar, devletler için bazen yeni imkânlar anlamına gelmekte, bazen de dış politikasına sınırlamalar getirmektedir.
Devletler arasındaki ilişkilere kısıtlama getirmesi ve bu ilişkilerin çerçevesinin belirlenmesi anlamında sınırlar oldukça önemlidir.
Sınırların oynayacağı rol de diğer coğrafya faktörleri gibi durağan olmayıp dinamiktir ve zamana göre değişiklik gösterir.
tek ba şı na dün ya nın mer ke zi ola rak dik ka te alın ma sı doğ ru de ğil dir. Uzun va de-de, her iki böl ge de yer alan ül ke ler, ke nar ku şak ta ki güç ler le iliş ki le rin de çev re (pe ri fe ri: ikin cil) ko nu mun da ola cak lar dır. Do la yı sıy la glo bal an lam da esas mü ca-de le ve ça tış ma; nü fu su, sa hip ol du ğu kay nak la rı ve je os tra te jik ko nu mu ba kı mın-dan çok önem li olan ke nar ku şa ğın de ne ti mi ni ele ge çir me ye yö ne lik ola cak tır.
Üç lü dü şün ce ye (tri nary thin king) gö reyse dün ya je opo li ti ği, baş lı ca üç güç mer ke zi ne ay rıl mış tır. Bun lar; ok ya nus lar ya da de niz alan la rı (ma ri ti mes), kı-ta lar ya da ka ra par ça la rı (con ti nen kı-tals) ve ke nar ku şak (rim land) olup, dün ya po li ti ka sı hep bu üçü ara sın da ki den ge ye otur muş tur. İki li dü şün ce de sö zü edi-len mü ca de le de güç ler den bi ri nin tam hâ ki mi ye ti, hep bu üçün cü güç ta ra fın dan en gel len miş tir ve en gel len mek te dir. Do la yı sıy la bu gö rüş, bu üç mer kez ara sın da sü rek li bir den ge nin var lı ğı nı ka bul et mek te dir.
Böl ge ci ler (zo na list ler) ise dün ya nın mer ke zi ola rak, da ha çok ik lim sel özel lik-ler den ha re ket ede rek ku zey ya rı kü re nin ılı man ve alt tro pi kal ku şa ğı nı al mak-ta dır. Bu böl ge de Ku zey Ame ri ka ve Av ru pa baş mak-ta ol mak üze re Rus ya ve Ja pon ya bu lun mak ta dır. Bu dü şün ce da ha çok Al man dü şün ce oku lu na men sup ya zar lar-dan Karl Ha us ho fer’ın gö rüş le ri ne ya kın dır. Gü nü müz de özel lik le Ku zey Gü ney iliş ki le ri bi çi min de ifa de edi len yok sul ve zen gin ül ke ler ayı rı mı, bu coğ ra fik ayı-rım la ça kış mak ta dır.
Mer kez ci oku lun (cen tra list scho ol) dü şün ce si nin te me lin de mer kez çev re iliş-ki si yat mak ta dır. Özel lik le Wal lers te in ve Mo dels iliş-ki gi bi dü şü nür le re gön der me ya pı la bi le cek olan bu gö rü şe gö re, Ba tı lı ka pi ta list ül ke ler Üçün cü Dün ya ola rak bi li nen yok sul ül ke le ri sö mür mek te dir ler. Az ge liş miş ya da ge liş mek te olan Do-ğu Av ru pa, Do Do-ğu Ak de niz ve Or ta Do Do-ğu ül ke le riyse ya rı pe ri fer (se mi pe ri fe ri) du ru mun da dır. Ba tı, tek no lo jik üs tün lü ğü ve ulus la ra ra sı ser ma ye nin de ne ti mi ni elin de bu lun dur ma sı sa ye sin de, ba şat ko nu mu nu sür dür mek te dir. Ba tı, Av ru pa ve Ku zey Ame ri ka men şe li çok ulus lu şir ket le ri ara cı lı ğıy la bu ko nu mu nu de vam et tir mek te dir.
Son ola rak ço ğul cu oku la (plu ra list scho ol) ge lin ce, bu dü şü nür ler her han gi bir böl ge nin do ğal üs tün lü ğü id di ası na da ya nan dü şün ce le re kar şı çık mak ta dır.
Ta rih sel ola rak coğ ra fi güç mer ke zi, bir yer den bir baş ka ye re sü rek li kay mış ve kay mak ta dır. Di ğer bir de yiş le güç mer ke zi sü rek li de ğiş mek te, ba zen bir böl ge ya da ül ke mer kez olup, di ğe ri çev re ko nu mun da ka lır ken baş ka bir za man tam ter si ola bil mek te ve sü reç bu şe kil de de vam et mek te dir.
Özet
Je opo li tik teo ri ve em per ya lizm ara sın da ki iliş ki yi açık la mak;
Je opo li tik teo ri de rea list teo ri gi bi, gü cü ve gü ce eriş me yi kut sa dı ğı ve önem li bir amaç, ha yat ta kal ma nın te mel ara cı ola rak gör dü ğü için, dev-let le ri da ha faz la gü ce eriş me ko nu sun da teş vik et mek te ve güç pe şin de koş ma yı meş ru ha le ge-tir mek te dir. Özel lik le Al man je opo li tik oku lu na men sup ya zar lar dan Fri ed rich Rat zel ve Ru dolf Kjel len gi bi bi lim adam la rı nın, dev let le ri can lı bir or ga niz ma ya ben zet me le ri ve tıp kı hay van lar gi bi ha yat ta kal mak için mü ca de le et mek zo run-da ol duk la rı nı ile ri sür me le ri on la rın ya yıl ma cı ve em per ya list po li ti ka la rı nı ola ğan bir du rum ha li ne ge tir mek te ve bir an lam da bu tür po li ti ka-la ra kay nak lık et mek te dir. Ulu sal güç ile coğ raf-ya yı öz deş gö ren je opo li tik çi okul için em per raf- ya-lizm, dev let ler için ka çı nıl maz bir po li ti ka ha li ne gel mek te dir. Do la yı sıy la dev le tin sa hip ol du ğu top rak par ça sıyla gü cü ara sın da pa ra lel lik ku ran je opo li tik te ori yi be nim se yen ya zar lar için, bir dev le tin sı nır la rı nı ge niş let me si nor mal bir ol gu ola rak gö rül mek te dir. Bu çer çe ve de di na mik sı-nır lar yak la şı mı nı be nim se yen je opo li tik çi bi lim adam la rı için dev let ler var ol du ğu sü re ce sı nır la-ra sa bit ve de ğiş mez bir ol gu ola la-rak ba kı la maz.
Özel lik le coğ raf ya ile ulu sal gü cün öz deş leş ti ril-di ği Al man je opo li tik dü şün ce si, ulus la rın ye ter-li ham mad de, sa na yi ve pa zar la ra ula şa bil mek, bü yük bir nü fu sa ve özel lik le “le ben sra um”a (“ha yat sa ha sı”na) sa hip ol mak ama cıy la sı nır la-rı nı ge niş let me le ri ni nor mal kar şı la mak ta dır.
Je opo li tik te ori nin ken di için de ki fark lı lık la rı ve ba kış açı la rı nı de ğer len dir mek;
Je opo li tik te ori yi, ön ce lik le de ter mi nist ve ola sı-lık çı yak la şım lar ola rak iki gru ba ayır mak müm-kün dür. Ang lo Sak son ve Al man je opo li tik çi le ri de ter mi nist okul için de de ğer len di ril mek te dir.
Çün kü; bun lar coğ raf ya ile dış po li ti ka ara sın-da doğ ru sın-dan iliş ki kur mak ta, dış po li ti ka yı tek ba şı na coğ raf ya un su ruy la açık la mak ta, ya ni dış po li ti ka yı coğ raf ya fak tö rü ne in dir ge mek te dir-ler. Oy sa Fran sız oku lu ola rak ifa de edi len ola-sı lık çı okul ta ra fın dan, coğ raf ya ile dış po li ti ka ara sın da bu den li bir doğ ru dan iliş ki ku rul mu-yor. Coğ raf ya dış po li ti ka yı be lir le yen önem li un sur la rın ba şın da gel se de tek ba şı na coğ raf-ya nın dış po li ti ka yı be lir le di ği ile ri sü rül mü yor.
Bu nun la be ra ber, Ang lo Ame ri kan oku lu nun ve Al man oku lu nun da ken di için de fark lı lık lar ol-du ğu dik ka ti çek mek te dir. Ör ne ğin; Mac kin der, da ha zi ya de ka ra la rın öne mi ve bir dev le tin ka ra ül ke si ol ma sı nın ona avan taj lar sağ la ya ca ğı üze-rin de du rur ken Ma han da ha zi ya de de niz gü-cü ol ma yı avan taj lı gör mek te dir. Önem li de niz yol la rı nı, ula şım hat la rı nı kon trol et me nin bir dev le tin dün ya gü cü ol ma sı nı sağ la ya ca ğı nı id-di a et mek te id-dir. Spykman ise da ha zi ya de ke nar ku şak üze rin de du ra rak, ana ka ra ye ri ne ke nar ku şa ğın je opo li tik öne mi üze rin de dur mak ta dır.
Al man oku lu nun di ğer le rin den te mel far kı dev-let le ri can lı bir or ga niz ma ya ben ze te rek ha yat ta kal mak için coğ ra fi ola rak ge niş le me yi zo run lu gör me si dir. Bu an lam da di na mik sı nır lar kav ra-mıy la sı nır la rı de ğiş ken gör me le ri, sa vaş ve ya-yıl ma cı po li ti ka la ra ze min teş kil et miş tir.
4 5