Post mo der nizm, mo der nist ola rak ni te le nen, tüm bi lim sel ve top lum sal du ruş la-ra kar şı bir mey dan oku ma ola la-rak da ni te le ne bi le cek bir yak la şı mı ifa de et mek te-dir. Post mo der nizm, sa de ce ulus la ra ra sı iliş ki le re öz gü ol ma yıp, tüm top lum ve do ğa bi lim le ri ne kar şı al ter na tif bir ba kış açı sı ge tir me ça ba sın da dır. Mo der nist ola rak ni te le nen, bi li min ve top lu mun bir ta kım ev ren sel ku ral la ra gö re yö ne til-me si ve ya ana liz edil til-me si ni ön gö ren, ge le nek sel yak la şım la rı ka bul et til-me yen post mo der niz min et ki si, ör ne ğin din sel alan da tüm inanç sis tem le ri ne ve on la rın te-mel il ke ve ku ral la rı na kar şı çık ma, ah lak ala nın daysa bir top lum için ya da tüm top lum lar için ge çer li ah lak il ke le ri ol ma sı ge rek ti ği bi çi min de ki ege men ge le nek-sel an la yı şa kar şı çık ma bi çi min de ken di si ni gös te rir.
Ki şi sel ya şam da, kül tür de, sa nat ta, mi ma ri de, ay nı şe kil de, bel li ka lıp la ra gö re dav ran ma, gi yin me ve üret me ye kar şı dır. Bi lim ala nın da ki yan sı ma sıy sa post po-zi ti vizm ola rak ni te len mek te dir. En ge nel an lam da, bi lim de me to do lo ji (yön tem) kul la nı mı ola rak özet le ne bi le cek olan po zi ti viz me kar şı lık, post po zi ti vist ler, bu tür yer le şik ku ral la rı ka bul et me mek te dir ler. Ya şa mın di ğer alan la rın da ol du ğu gi bi, bi lim de de ev ren sel il ke ler ko nu la ma ya ca ğı nı ile ri sü rer ler.
Tüm eleş tir dik le ri ko nu la ra kar şı bir al ter na tif ge tir me yen post mo der nist, post po zi ti vist an la yı şın en önem li kat kı sı, bi li me ege men olan tüm teo ri ve yak la şım la-rın ye ni baş tan bir eleş ti ri ye ta bi tu tul ma sı nı sağ la mak ol muş tur. Bu nun la be ra ber
10
ne yin bi lim sel ola rak ka bul edi le ce ği ne yö ne lik ye ni bir al ter na tif sun ma ma sı ki böy le bir şey yap ma sı ken di siy le de çe liş ki olur du bi lim sel ça lış ma lar da bir ana liz çer çe ve si ola rak kul la nıl ma sı nı ola nak sız ha le ge tir mek te dir. Post mo der nizm bu an lam da bü tü nüy le ça ba sı nı mo der niz min eleş ti ri si ve onun da ya nak la rı nı çü rüt-me ve olum suz la ma üze ri ne kur muş tur. Bu bağ lam da, ay dın lan ma nın ürü nü olan ne var sa red de dil me si ni ön gö ren post mo der nizm, ta ri hin bel li bir pers pek tiften yo rum lan ma sı nı red de der. En tel lek tü el bir ça ba ol ma sı nın öte sin de, bi lim sel bir te me le da yan ma ma sı na rağ men eleş ti rel du ru şu nun ca zi be si, mo der ni te ye kar şı du ru şu nun cid di ye alın ma sı na yol aç mış tır. An cak tüm söy le mi ni mo der ni te nin eleş ti ri si üze ri ne kur du ğun dan ve mo der ni te ol ma dan ta ma men an lam sız la şa ca-ğın dan, mo der ni te nin güç len me si ne de kat kı yap mış tır. Üst an la tı la rı red de den, ev ren sel lik ye ri ne ye rel li ği sa vu nan post mo der niz min gö züy le bi lim sel, ta rih sel ve top lum sal so run la rın an la şıl ma sı ve bun la ra çö züm ge ti ril me si im kân sız laş mak ta-dır. Post mo der niz min ka bul edil me si ha lin de, tüm top lum sal ve bi lim sel bi ri ki mi ve tek no lo jik ba şa rı la rı in kâr et mek ge re ke cek tir. Me ta an la tı la rı ve tüm top lum la-ra ve tüm bi lim le re uy gu la na bi le cek stan dart la rı ve ge nel il ke le ri mo der ni te ola la-rak ni te le ye rek red de den bir an la yış ola rak kar şı mı za çı kan post mo der nizm; top lum, bi lim, ta rih, ide olo ji ve din kar şıt la rı için ca zi be si ni sür dür mek te dir.
Öz gür leş ti ri ci bir yak la şım ola rak su nu lan post mo der niz min ge tir di ği so nuç, as lın da tek bir kav ram la, anar şi kav ra mıy la özet le ne bi lir. Post mo der niz mi ken-di için de post po zi ti vist ler, post ya pı sal cı lar ve fe mi nist ler gi bi alt ka te go ri ler de ye ni den in ce le mek müm kün dür. Je an-Fran ço is Lyo tard, Ro land Bart hes, Ju dith But ler, Gil les De leu ze, Lu ce Iri ga ray, Pa ul Fe ye ra bend, Jac qu es Der ri da, Mic hel Fo uca ult ve Ric hard Rorty post mo der niz me önem li kat kı lar da bu lun muş ya zar-lar ara sın da yer al mak ta dır.
Bun lar ara sın da post mo der nist te ori nin ön cü sü sa yı lan, post mo der nizm üze-ri ne ya pı lan tar tış ma lar da en çok gön der me ya pı lan isim ler den bi üze-ri si olan Je an-Fran ço is Lyo tard (1924-1998), mo dern li ği, bi lim ve dev le ti meş ru laş tır mak ama-cıy la kul la nı lan üst an la tı la rın oy na dı ğı rol le açık la mak ta dır. Lyo tard, te mel ese ri olan Post mo dern Du rum’da, post mo dern li ği, en düs tri son ra sı top lu mun için de bu lun du ğu muz şu an ki ev re si ne kar şı lık ge len bir du rum ola rak ta nım la mış tır.
Lyo tard’a gö re post mo dern du rum, hem mad di ko şul lar da ki de ği şim le ri, hem de dü şün sel alan da ki ko puş la rı içe ren bir sü re cin top lam ifa de si dir. Bu na yol açan, her şey den ön ce, de rin bir inanç sız lık ha li ya da baş ka bir de ğiş le de rin bir kuş-ku dur. Bu ra da söz ko nu su olan mo der ni te nin ya da mo dern li ğin meş ru iye ti ne da ir bir kuş ku dur ve tüm mo dern pro je nin ken di si ne ve te mel nos yon la rı na yö ne lik tir.
Di ğer ta raftan, post mo der nizm ve ya post ya pı sal cı lık ola rak da ad lan dı rı lan post po zi ti viz min Ulus la ra ra sı İliş ki ler ala nın da ki so run la rın çö zü mü ne iliş kin kap sam lı bir ana liz çer çe ve si sun mak tan zi ya de mev cut te ori le ri eleş ti ren bir özel-li ğe sa hip ol du ğu nu be özel-lirt mek te ya rar var dır. Bu an lam da ken di si ni göz den ge-çi re rek bu özel lik le ri sağ la ma da ba şa rı lı olan kons truk ti vizm le (sos yal in şa cı lık) kar şı laş tı rıl dı ğın da M. Fo uca ult, J. Der ri da, J. F. Lyo tard, Der De ri an ve Sha pi ro gi bi ya zar la rın dü şün ce le ri ne da ya nan post mo der niz min da ha za yıf kal dı ğı ve da-ha da ğı nık bir gö rün tü ser gi le di ği ifa de edi le bi lir. Bu ça lış ma lar dan özel lik le Der De ri an ve Sha pi ro’nun 1989’da ya yın la nan “In ter na tio nal/In ter tex tu al Re la ti ons;
Post mo dern Rea dings of World Po li tics” ad lı ça lış ma la rı ol duk ça ses ge tir miş ve te mel oluş tur muş tur. Ya zar lar ulus la ra ra sı iliş ki le ri bir tür me tin ler ara sı iliş ki ler ola rak de ğer len dir mek te dir. Ça lış ma da dev let le rin ro lü, di ğer üni ter ya pı lar ve anar şi kav ra mı tar tı şıl mak ta ve dün ya po li ti ka sı post mo dern bir göz lük le ye ni den ana liz edil mek te dir.
Gerçeklik yerine yorumu, genellik yerine tikelliği, evrensellik yerine göreliliği savunan post modernistler, mevcut sorunlara alternatif çözümler üretme yerine, mevcut sorun çözme yöntemlerini temelden sarsmaya çalışmaktadırlar.
Jean-François Lyotard (1924-1998)
Post po zi ti vist ler, ne orea lizm ve ne oli be ra lizm gi bi ana akım (ge le nek sel) Ulus-la ra ra sı İliş ki ler te ori le ri ne (ku ram Ulus-la rı na) yö nelt tik le ri eleş ti ri ler le bir an Ulus-lam da ken di du ruş la rı nı or ta ya ko yu yor lar. Ger çi ay nı şe kil de kar şı eleş ti ri den na sip le-ri ni alı yor lar. Bun la ra yö nel ti len baş lı ca eleş ti le-ri ler ara sın da ni hi lis tik, gö re li, ge li-şi gü zel ve ir ras yo nel özel lik le re sa hip ol ma la rı sa yıl mak ta dır. Öte yan dan, Ste ve Smith’e gö re, po zi ti vist te ori le rin dört te mel özel li ğe sa hip ol du ğu ifa de edi le bi lir.
Bun lar, bi li min (do ğa ve sos yal bi lim ler) tek li ği, ay nı on to lo jik ve epis te mo lo jik var sa yım la rı kul lan ma la rı, ikin ci si etik ve mo ra li te nin ol gu lar dan ay rı tu tul ma sı (de ğer-ol gu ayı rı mı) an cak ol gu la rın nes nel ola rak ana liz edi le bi le ce ği, üçün cü sü sos yal dün ya da an cak do ğal ya sa la rın nes nel ola rak göz le ne bi le ce ği, dör dün cü-sü ise bu ya sa ve ol gu la rın em pi rik ça lış ma lar la ve ger çek po zi ti vist araş tır ma-lar la yan lış la na bi le ce ği dir. Ör ne ğin Ashly’ye gö re, Waltz, dün ya yı nes nel ola rak göz lem le ne bi lir ya sa la ra gö re ha re ket eden üni ter ege men dev let le rin ara sın da-ki iliş da-ki ler den iba ret gör mek te dir. Böy le bir ana liz, ül ke sı nır la rı nın ba zen ge-li şi gü zel ve is tik rar sız bir ni te ge-li ğe sa hip ol du ğu nu ve ya in ter sub jek tif un sur la rı gör mez den ge lir. Mor gent ha u, kla sik rea liz min de, etik ten arın dı rıl mış ta raf sız, nes nel ve doğ ru la na bi lir bir ana liz ya pı la bi le ce ği ni gös ter me ye ça lış mış tır. So nuç ola rak po zi ti vist ler, dev let ler ara sın da ki (ulus la ra ra sı) et ki le şim le ri, do ğa bi lim-le rin de ki gi bi bel li ya sa lar ve dü zen li lik lim-ler çer çe ve sin de tek rar la nan et ki lim-le şim lim-ler ola rak gör mek te dir ler. Do la yı sıy la sa de ce em pi rik ola rak (göz lem le ne bi lir) ol gu-la ra in dir ge nen araş tır ma gu-lar ara cı lı ğıy gu-la yü rü tül dü ğü için po zi ti vist epis te mo lo ji Ulus la ra ra sı İliş ki ler ala nın da ki ça lış ma la rı sı nır la mak ta dır. Do la yı sıy la sı nır la rı aşan ve göz lem len me yen top lum sal et ki le şim ler ana liz dı şı tu tul mak ta dır. Ay nı şe kil de sa de ce ol gu lar üze rin den gi di le rek in dir ge me ci bir yak la şım be nim sen-di ği için top lum sal ola rak oluş tu ru lan ve ne den so nuç iliş ki si için de ele alı na-ma ya cak sos yal fak tör ler de dik ka te alın na-ma na-mak ta dır. Post po zi ti vist ler ta ra fın dan po zi ti vist te ori le re yö nel ti len eleş ti ri le rin ba şın da, top lum bi lim ler de te ori le rin de ğer den arın dı rıl mış ve nes nel ol ma sı ge rek ti ği yak la şı mı ge lir. Post po zi ti vist-ler, po zi ti vist ge le ne ğin ih mal et ti ği bu un sur la rı ana li ze dâ hil ede rek söz ko nu su ek sik li ği dol dur mak ta dır lar.
Özet
Ne opo zi ti vizm ve eleş ti rel ras yo na liz mi açık la-mak;
1960’lı yıl lar da po zi ti viz me yö nel ti len ağır eleş-ti ri ler le gün de me ge len akım, fark lı şe kil ler-de ta nım lan mış tır. Da ha zi ya ler-de Tho mas Kuhn, Karl Pop per, Im re La ka tos ve Pa ul Fe ye ra bend’in dü şün ce le ri ne ve gö rüş le ri ne da ya nan bu akım, ne opo zi ti vizm ve eleş ti rel ras yo na lizm ya da çağ daş prag ma tizm ola rak da ta nım lan mış tır.
Po zi ti viz me yö ne lik yı kı cı eleş ti ri le ri do la yı sıy la post po zi ti vist ola rak da ad lan dı rı lır. Bu akı mın tem sil ci le ri, tü me va rım ye ri ne tüm den ge lim-ci li ği (in dük si yon ye ri ne de dük si yo nu) sa vun-ma la rı ve özel lik le po zi ti viz min doğ ru la vun-ma an-la yı şı nı eleş tir me le ri do an-la yı sıy an-la ras yo na liz me yak laş tık la rı için eleş ti rel ras yo na list (özel lik le Karl Pop per) ola rak ni te len miş ler dir. Bu nun la be ra ber, de ney ve göz le mi esas al ma la rı, ol gu sal sı na ma lar üze rin de dur ma la rı, bun la rın ne opo-zi ti vist (Kuhn, Pop per ve La ka tos) ola rak ni te-len me le ri ne de yol aç mış tır. Te ori yi çok ge niş ta nım la ma la rı ve bun la ra nor ma tif var sa yım la rı da da hil et me le ri, hat ta ay nı an da bir den faz la te ori nin bu lu na bi le ce ği ni, bun lar dan her han gi bi ri nin red de di le bi le ce ği bir yön te min ol ma ma-sı ge rek ti ği ni sa vun ma la rı (en uç ta Pa ul Fe ye ra-bend), do la yı sıy la da post po zi ti viz min ön cü le ri ola rak gö rül müş ler dir. Fe ye ra bend “ak la ve da”
ve “yön te me ha yır” ad lı ça lış ma la rıy la ak lı ve de ne yi esas alan ras yo na list ve po zi ti vist ge le ne-ğe mey dan oku ya rak bir an lam da post po zi ti vist akı ma ön cü lük et miş tir.
Post po zi ti vizm ve post mo der niz mi ana hat la rıy-la de ğer len dir mek;
Post mo der nizm, mo der nist ola rak ni te le nen tüm bi lim sel ve top lum sal du ruş la ra kar şı bir mey dan oku ma ola rak ni te le ne bi le cek bir yak-la şı mı ifa de et mek te dir. Post mo der nizm sa de ce ulus la ra ra sı iliş ki le re öz gü ol ma yıp tüm top lum-sal ve do ğa bi lim le ri ne kar şı al ter na tif bir ba kış açı sı ge tir me ça ba sın da dır. Tüm eleş tir dik le-ri ko nu la ra kar şı bir al ter na tif ge tir me yen post mo der nist ve post po zi ti vist an la yı şın en önem li kat kı sı, bi li me ege men olan tüm teo ri ve yak la-şım la rın ye ni baş tan bir eleş ti ri ye ta bi tu tul ma-sı nı sağ la ma ma-sı ol muş tur. Mo der nist ola rak ni te-le nen ve bi li min ve top lu mun bir ta kım ev ren sel ku ral la ra gö re yö ne til me si ya da ana liz edil me-si ni ön gö ren ge le nek sel yak la şım la rı ka bul et-me yen bu yak la şı mın bi lim ala nın da ki yan sı-ma sıy sa post po zi ti vizm olup, en ge nel an lam da bi lim de me to do lo ji kul la nı mı ola rak özet le ne bi-le cek olan po zi ti viz me kar şı lık, yön te me da ya lı
Post mo der nizm, mo der nist ola rak ni te le nen tüm bi lim sel ve top lum sal du ruş la ra kar şı bir mey dan oku ma ola rak ni te le ne bi le cek bir yak-la şı mı ifa de et mek te dir. Post mo der nizm sa de ce ulus la ra ra sı iliş ki le re öz gü ol ma yıp tüm top lum-sal ve do ğa bi lim le ri ne kar şı al ter na tif bir ba kış açı sı ge tir me ça ba sın da dır. Tüm eleş tir dik le-ri ko nu la ra kar şı bir al ter na tif ge tir me yen post mo der nist ve post po zi ti vist an la yı şın en önem li kat kı sı, bi li me ege men olan tüm teo ri ve yak la-şım la rın ye ni baş tan bir eleş ti ri ye ta bi tu tul ma-sı nı sağ la ma ma-sı ol muş tur. Mo der nist ola rak ni te-le nen ve bi li min ve top lu mun bir ta kım ev ren sel ku ral la ra gö re yö ne til me si ya da ana liz edil me-si ni ön gö ren ge le nek sel yak la şım la rı ka bul et-me yen bu yak la şı mın bi lim ala nın da ki yan sı-ma sıy sa post po zi ti vizm olup, en ge nel an lam da bi lim de me to do lo ji kul la nı mı ola rak özet le ne bi-le cek olan po zi ti viz me kar şı lık, yön te me da ya lı