Pişmanlıktan Kaçınma Eğilimi

Pişmanlık, önceki kararların kötü bir karar haline gelmesiyle oluşan duygusal bir acıdır. Pişmanlık duygusu kendisini iki şekilde göstermektedir: eylem pişmanlığı ve ihmal pişmanlığı (Nofsinger, 2012. Çeviren; Gazel, 2014, 24). Örneğin, uzun zamandır elinizde tuttuğunuz fakat performansı kötü görünen bir pay senedinizin yerine bir başka pay senedi almanızı öneren finansal danışmanınızı dinlerseniz ve eski pay senediniz kazandırırsa bu durumda eylem pişmanlığı ile karşı karşıya kalmış olursunuz. Aksi durumda danışmanınızın tavsiyesine uymayıp eski pay senedinizi elinizde tutmakta ısrarcı olursanız ve danışmanınızın önerdiği pay senedinin performansının çok kazandırdığını görürseniz bu durumda da ihmal pişmanlığı ile karşı karşıya kalırsınız.8

Shefrin ve Statman (1985, 781-782) yaptığı çalışmada pişmanlıktan kaçınma ön yargısı olan yatırımcıların kazanan pay senetlerini erkenden satma, kaybeden pay senetlerini ise uzun süre elde tutma eğiliminde oldukları tespit edilmiştir. Shefrin ve Statman bu durumu yatkınlık etkisi olarak isimlendirmektedirler. Yatkınlık etkisi yalnızca kazanan pay senetlerinin satılmasını, kaybedenlerin elde tutulmasını öngörmemektedir. Süre açısından da bir öngörü sağlamaktadır. Bir başka deyişle

kazanan pay senetleri çok erken satılmakta, kaybedenler ise çok uzun süre elde tutulmaktadır. Aksi halde yatırımcıların, pişmanlık sebebi ile ortaya çıkacak olan acıyı yaşamak istemeyip kaybeden pay senetlerini satmaktan kaçınmaları mental hesabı kapatacak ve pişmanlığı tetikleyecektir (Nofsinger, 2012. Çeviren; Gazel, 2014, 29 ve 65).

Pişmanlıktan kaçınmaya ilişkin bir diğer ilginç yatırımcı davranışı da tekrar satın alma davranışıdır. Strahilevitz, Odean ve Barber (2011, 104-105) çalışmalarında bu konu ile ilgili yatırımcı davranışlarını gösteren bir karar ağacı da ortaya koymuşlardır. Buna göre bir finansal varlık satın alındığında ilk önce iki durum söz konusu olabilir; varlığın fiyatı artabilir, varlığın fiyatı düşebilir. Artan bir fiyat söz konusu olduğunda yatırımcı yatkınlık etkisi nedeniyle finansal varlığı satabilir. Bu durumda eğer o varlığın fiyatı, satıştan sonra da artmaya devam ederse bu durumda yatırımcı tekrar satın alma eğiliminde olabilir. Veya finansal varlık satıldıktan sonra eğer fiyat düşerse bu durumda yatırımcı doğru bir karar vermenin hazzını yaşayacaktır. Ancak ilerleyen dönemde varlığın fiyatında görülecek bir artış, yatırımcıyı tekrar satın almaya itebilecektir. Bu karar ağacını (Nofsinger 2012, Çeviri: Gazel, 2014, 33) şöyle özetler:

Şekil 8-Önceden Satılan Pay Senedini Yeniden Satın Alma Dinamikleri

Pişmanlıktan kaçınma eğiliminin varlığını tespit etmek için Pompian (2012- 1, 248-249) üç soruyu yatırımcıya yöneltilebileceğini belirtmektedir:

Soru 1: ABC yatırım fonuna yatırım yaptığınızı ve önümüzdeki 12 ay boyunca %10 değer kazandığını varsayalım. Portföyünüzü yeniden değerleme amacıyla ABC

yatırım fonunu satmayı planlıyorsunuz, ancak daha sonra Wall Street haberlerindeki yeni iyimser kıvılcımları fark ediyorsunuz: ABC fonu daha fazla yükselecek mi? ABC fonunun son performansı ve bu yeni bilgilerle aşağıdakilerden hangisi muhtemel cevabınız olur?

a. Önce elimde tutarım, sonra satarım. Eğer şimdi satarsam ve ABC yükselmeye devam ederse gerçekten pişman olurum.

b. Muhtemelen satarım; ama eğer ABC yükselmeye devam ederse gerçekten pişman olurum.

c. Muhtemelen enine boyuna düşünmeksizin satarım. Çünkü ABC’nin fiyatlarının işlem sonrasında ne olacağına bakılmaksızın portföyün yeniden değerlenmesi önemlidir.

Soru 2: LMN hisselerinden 200 pay satın almaya karar verdiğinizi varsayalım. Şu anda her biri 35 $’dan 100 hisse alacaksınız ve birkaç gün bekleyip ek bir 100 hisse daha satın alacaksınız. Ayrıca ilk satın almanızdan sonra pazarda genel bir düşüş olduğu ve bu düşüşle birlikte LMN hisselerinin 25 $’dan işlem görmeye başladığını varsayalım. Bu durumda muhtemel davranışınız ne olur?

a. İkinci satın almamı yapmadan önce hisse senedinde geri dönüşü beklerim. İlk satın alma kararımdan pişman olacağım için LMN’nin düşüşünü görmek istemem.

b. Muhtemelen geri kalan 100 hisseyi de satın alırım. Eğer 28 $’ın altına inerse kararımdan pişman olurum.

c. Muhtemelen geri kalan 100 hisseyi de satın alırım. LMN 28 $’ın altına düşse bile çok fazla pişmanlık yaşayacağımı düşünmüyorum.

Soru 3: Hisse senedi piyasasında 5.000 $’lık bir yatırım yapmaya karar verdiğinizi varsayalım. Yatırım seçeneklerinizi iki yatırım fonuna daraltıyorsunuz: birincisi, BÜYÜK ŞİRKET tarafından piyasaya sürülen, diğeri ise KÜÇÜK ŞİRKET tarafından piyasaya sürülen iki fon. Ve bu iki yatırım fonu eşit risk ve getiri oranına sahip durumdalar. BÜYÜK ŞİRKET, iyi bilenen ve çok sayıda tanınmış yatırımcısı olan bir şirket, hatta yatırımcıların emeklilik fonları da bu şirkette.

KÜÇÜK ŞİRKET ise daha az tanınan yatırımcılara sahip. Bu durumda aşağıdakilerden hangisine benzer davranırsınız?

a. Büyük olasılıkla BÜYÜK ŞİRKETE yatırım yaparım. Çünkü çok sayıda saygın kurumsal yatırımcı ile aynı yerde olmak bana kendimi güvende hissettirir. Eğer BÜYÜK ŞİRKET değer kaybederse bu sürprizle karşılaşan tek kişi olmayacağımı, çok sayıda profesyonelin benimle aynı durumu paylaştığını bilirim. Kendimi neredeyse hiç yargılamam.

b. Büyük olasılıkla BÜYÜK ŞİRKETE yatırım yaparım. Çünkü eğer KÜÇÜK ŞİRKETE yatırım yaparsam ve yatırımım başarısız olursa kendimi iyi hissetmem. Birkaç iyi tanınmış yatırımcının fikir birliğine karşı sadece benim tamamen hiçbir kazanç elde etmediğim bir yatırım yapmış olduğumu anlamak beni fazlasıyla pişman eder.

c. İki yatırım arasında kayıtsız hissederim. Çünkü benzer risk ve getiri parametrelerindendirler.

Testin cevaplarının analizinde ise herhangi bir soruda (a) veya (b) seçeneğini işaretleyen yatırımcılarda pişmanlıktan kaçınma eğilimine yatkınlık olduğunun söylenebileceğini belirtmektedir.

Yatırımcının karar alma sürecinde rasyonellikten uzak davranmasında etkili olan eğilim ve ön yargıları duygusal ön yargılar sınıflaması ile literatüre sokan Pompian (2012-1, 246-247), pişmanlıktan kaçınma eğilimine sahip yatırımcıların davranışları konusunda ise şunları belirtmektedir:

 Pişmanlıktan kaçınma eğiliminde olan bir yatırımcı yatırım seçenekleri konusunda çok fazla tutucu davranabilir. Geçmiş yatırımlarında kayıp yaşayan bir yatırımcı gelecekte cesur bir yatırım kararı almakta korkak davranabilir. Bu davranış uzun dönemde yatırım performansının düşük seyretmesine ve yatırımcının yatırım hedeflerini tehlikeye sokmasına neden olabilir.

 Pişmanlıktan kaçınma eğilimi yatırımcının piyasada son dönemde yaşanan gerilemeden gereğinden fazla çekinmesine sebep olabilmektedir.

 Bu eğilime sahip yatırımcılar kaybettiren yatırımlarını uzun süreler ellerinde tutmaya devam edebilmektedirler. İnsanlar yanılmış olduklarını kabul etmekten kaçınırlar, bu nedenle kaybettiren yatırımları satma konusunda çekingen davranabilirler.

 Pişmanlıktan kaçınma eğilimi sürü davranışına neden olabilir. Bazı yatırımcılar önemli ölçüdeki bir fikir birliğinin gelecekte yaşanabilecek potansiyel bir pişmanlığı sınırlandıracağını düşünür.

 Pişmanlıktan kaçınma eğilimi yatırımcının bazı menkul kıymetleri, diğerleri eşit veya daha fazla beklenen getiriye sahip olsalar bile, iyi yatırım veya iyi şirket olarak tanımlamalarına neden olabilmektedir. Bu eğilimdeki yatırımcı daha riskli bir yatırım için daha cesur kararlar almak gerektiğini düşünür, dolayısıyla eğer bu tür bir yatırım kaybettirirse, sonuçların kendisini daha çarpıcı ve yoğun şekilde hissettireceğini düşünürler.

 Pişmanlıktan kaçınma eğilimi yatırımcıların kazandıran menkul kıymetleri çok fazla uzun süre ellerinde tutmalarına neden olabilmektedir. Eğer bu tür menkul kıymetleri satarlarsa gerçekleşmesi çok muhtemel kazançlardan mahrum kalacaklarını düşünürler.