Finansal Kararların Kişilikle İlişkisinin Açıklayan Çalışmalar

Finansal karar almada yatırımcıların kişilik tiplerini inceleyen ve çeşitli modeller ortaya koyan çok sayıda çalışma vardır. Bu çalışmaların bazıları literatüre

Psikografik Modeller olarak geçmiştir.

Psikografik modeller, kişileri belirli özelliklere, eğilimlere veya davranışlara göre sınıflandırmak üzere tasarlanmıştır. Psikolojik sınıflandırmalar, bireysel strateji ve risk toleransı açısından özellikle önemlidir (Pompian, 2012-1, 34). Yatırımcıların belirli psikografik profillere uyması, belirli yatırım ön yargıları gösterme eğilimlerini arttırabilir. Bir başka ifadeyle psikografik modeller bireyi, kişilik türüne, cinsiyete, yaşa, medeni duruma ve diğer pek çok psikografik özelliklere göre sınıflara ayırarak ve bu değişkenleri spesifik yatırımcı ön yargıları ile ilişkilendirerek, yatırım kararlarında etkili bu ön yargıları tanımlamaya çalışmaktadırlar (Pompian ve Longo, 2004, 10).

Davranışsal finansta önemli bir araştırma konusu olan psikografik modeller arasında en çok bilinen modeller Barnewall ( 1987) ve Bailard, Biehl ve Kaiser (1986) tarafından geliştirilen modellerdir. Bunlardan başka 1940’ların başında Myers ve Briggs tarafından, 2000’lerin başında Pompian ve Longo tarafından ve 2011’de Sadi, Ghalibaf, Rostami ve Gholipour tarafından yapılan çalışmalar da bulunmaktadır.

Barnewall (1987) modeli, en eski ve en yaygın psikografik modellerden biridir. Barnewall yatırımcıları iki temel sınıfa ayırmaktadır: Aktif yatırımcılar ve Pasif yatırımcılar. Aktif yatırımcılar yaşamları boyunca kazandıkları servetlerini kendileri kazanmada aktif rol almış ve kendi sermayelerini riske atmış bireylerdir. Aktif yatırımcılarda güvenlik ihtiyacı risk toleransından daha az öneme sahiptir ve riske karşı daha yüksek tolerans sergilerler, çünkü kendilerine güvenleri yüksektir. Yatırım kararlarında danışmanlarıyla birlikte aktif rol alırlar. Katılımları ve denetimleri sayesinde riski kabul edilebilir bir seviyeye düşürdüklerini hissederler. Pasif yatırımcılar pasif şekilde servet sahibi olmuş yatırımcılardır. Bir başka ifadeyle miras yoluyla veya kendi sermayelerini riske atmak yerine başkalarının sermayelerini

riske atarak servet sahibi olan yatırımcılardır. Risk toleransından daha çok güvenlik gereksinimine sahiptir. Barnewall’a göre bir yatırımcının ekonomik kaynakları ne kadar küçükse, o kişinin pasif bir yatırımcı olma ihtimali o kadar yüksektir. Kaynak eksikliği, bireylere daha fazla güvenlik ihtiyacı ve daha düşük risk toleransı sağlar. Böylece, orta ve alt sosyoekonomik sınıfların büyük bir yüzdesi de pasif yatırımcılardır (Barnewall, 1987).

Bailard, Biehl ve Kaiser (1986) tarafından geliştirilen psikografik modelde, Barnewall modelinin bazı ilkeleri yer alır. Ek olarak yatırımcı kişiliklerini iki eksende (güven düzeyi ve eylem şekli) sınıflandırarak ek bir analiz boyutu ortaya koymaktadır. Beş Yönlü Model olarak bilinen modelde yatırımcılar iki boyutta sınıflandırılır: Güven düzeyi ve Eylem metodu. İlk boyut yatırımcının hayatın farklı yönlerinde kendine güven düzeyini ve farklı konulara özgüvenle yaklaşma durumunu tanımlar. İkinci boyut, yatırımcının ne kadar dikkatli, metodik, analitik veya huysuz, duygusal ve sezgisel olduğunu tanımlar. Yazarlar bu iki eksene dayanarak Maceraperest (Adventure), Bireyci (Individualistic), Korumacı (Guardin), Şöhretli (Celebrity) ve Orta yönlü (Sraight arrow) adlı beş yatırımcı kişilik türünü tespit etmişlerdir ( Zaidi ve Tauni, 2012, 734). Modelin boyutları aşağıdaki şekilde gösterilebilir:

Maceraperest yatırımcılar kendilerine güvenleri tam olduğu için tek bir bahiste tüm varlıklarını ortaya koyabilirler. Bu tip yatırımcılara tavsiyede bulunmak zordur, çünkü yatırımla ilgili kendi fikirleri vardır. Risk almayı severler ve yatırım danışmanlarına pek ihtiyaç duymazlar. Şöhretli tipteki yatırımcıların yatırımla ilgili kendi fikirleri yoktur. Hayatta başka şeyler hakkında fikirleri olabilir ancak yatırım yapmaktan çekinirler, dolayısıyla yatırım danışmanlarına ihtiyaçları vardır. Bireyci tipteki yatırımcılar hayatta kendi kararlarını vermeye çalışan, dikkatli davranan, kendilerine belli bir noktaya kadar güven duyan, yöntemsel ve analitik kişilerdir. Yatırım danışmanlarının en mantıklı iletişim kurabileceği yatırımcı tipidir. Koruyucu tipteki yatırımcılar dikkatlidirler, paraları konusunda endişelidirler. Kesinlikle dalgalanmalar veya sürprizlerden hoşlanmazlar. Bu tip yatırımcılar yatırım danışmanına fazlasıyla ihtiyaç duyan kişilerdir. Daha çok emeklilik yaşı gelen bireylerin daha korumacı davrandıkları gözlenir. Orta yön sınıfında yer alan yatırımcılar oldukça dengelidirler, diğer sınıflardan herhangi birine daha yakın değillerdir. Diğer dört grubun dengeli bir birleşimi olarak tanımlanabilirler (Pompian, 2012-1, 37).

Bir diğer popüler psikografik model, Isabel Briggs Myers ve Katherine Briggs tarafından geliştirilen Myers-Briggs Kişilik Tipi Envanteridir (MBTI). Temelde farklı meslek gruplarının farklı kişilik yönelimleriyle ilişkili olduğundan hareket eden ve işe alım süreçlerinde kullanılması planlanan MBTI’e göre her insanın belirli bir durumda nasıl davrandığını tanımlayan doğal tercihleri vardır. Pompian ve Longo (2004) çalışmalarında MBTI kullanmışlar ve farklı cinsiyet ve kişilik türlerine sahip yatırımcıların aşırı güven yanlılığı gibi çeşitli yatırım ön yargılarına yenik düştüklerini ortaya koymuşlardır. Ayrıca yatırım danışmanlarının, müşteri profillemesinde cinsiyet ve yatırımcı kişilik türünü önemli bir faktör olarak görmesi gerektiğini ve yatırım faktörlerinin olumsuz etkilerini en aza indirecek yatırım programlarının oluşturulmasında bu unsurları kullanmaları gerektiğini önermişlerdir (Pompian ve Longo, 2004).

Davranışsal finansta yatırımcının kişiliği ve yatırımlarda davranışsal eğilimleri kişilik çözümlemeleriyle birlikte ele alan bir başka çalışma Lin (2011)

tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada Lin kişilik özelliklerini Beş Faktör Kişilik Modeli ile ele almıştır. Lin’e göre bazı kişilik özellikleri ve demografik özellikler önemli ölçüde birbiriyle ilişkilidir. Örneğin nevrotikliğin aşırı güven ön yargısı ile herhangi bir ilişkisi yokken kaybettiren yatırımları daha uzun süre elde tutma, buna karşın kazandıran yatırımları daha çabuk elden çıkarma eğilimi olarak bilinen kayıptan kaçınma ile ilişkisi olduğunu keşfetmişlerdir. Beş Faktör Kişilik Modelini kullanarak yatırımcı davranışlarını araştırmaya çalışan bir başka çalışma ise Sadi, Ghalibaf, Rostami ve Gholipour tarafından 2011 yılında yapılmıştır. Dışadönüklük ve geri görüş eğilimi arasında pozitif, sorumluluğun rassallık eğilimi ile negatif ilişkisini tespit etmişlerdir. Ayrıca Nevrotiklikle rassallık eğilimi arasında pozitif ve açıklıkla geri görüş eğilimi ve aşırı güven eğilimi arasında pozitif ilişki olduğunu ortaya koymuşlardır (Zaidi ve Tauni, 2012, 735; Sadi vd., 2011).