Sözlükler ve araştırmacılar tarafından hazırlanan çalışmalarda yapılan senaryo tanımlarından bazıları şöyledir:
Senaryo, Türk Dil Kurumu’nun hazırladığı Türkçe Sözlük’te (2011:2065) “Tiyatro oyunu, piyes, film, dizi vb. eserlerin sahnelerini ve akışını gösteren yazılı metin” olarak tanımlanmaktadır.
Resimlerle anlatılan bir hikâye olan (Field, 2016:33) senaryoyu Mehmet Arslantepe (2015:152) şöyle tanımlamaktadır:
Senaryo, film çekmek için yazılmış bir sinema metnidir. Senaryo, edebî bir metin değildir; okunmak için yazılmaz. Görselliğin yazıldığı bir metindir; çekilmek için yazılır. Edebiyatta yapıldığı gibi tasvirler, söz sanatları ve farklı zaman kullanımları bulunmaz. Senaryoda sahne tanımlanır, mizansen yazılır. Kişilerin diyalogları ve gerekliyse diğer sesler de senaryoda bulunur. Senaryoda sadece görülenler ve duyulanlar yazılır. Senaryo ile filmin konusu, karakterleri, mekânları, bütçesi ve süresi ortaya çıkar. Amerikan formatındaki bir senaryoda her sayfanın 1 dakika süreceği düşünülmektedir. Çekim programında ise günde iki sayfa çekileceği birçok yapımcı tarafından paylaşılan bir düşüncedir.
24Tuna Yıldız (2012), Sinemada Halk Hikâyelerine Metinlerarası Bir Bakış, Gazi Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Fulya Alıç (2011), Halk Hikâyeciliğinin Yeni İcra Ortamı Olarak Sinema ve Sinemaya Uyarlanan Türk Halk Hikâyeleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Başak Acınan (2011), Türk Sinemasında Köroğlu Destanı, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Halk Bilimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Hakan Aytekin ve İrfan Eroğlu (2014:15) senaryoyu “Seyircinin ne göreceğini, ne işiteceğini, perdeye geliş sırasıyla yazdığımız bir metindir… Senaryo, seyirci ile sinemanın yaratıcı tarafında çalışanların buluşmasını sağlayan bir kılavuz, bir rehberdir.” şeklinde tanımlamaktadır.
Syd Field’e (2016:35) göre “Senaryo, içinde diyalog ve betimlemeler barındıran, dramatik yapının bağlamına yerleştirilmiş, resimle anlatılan bir hikâyedir”. Ona göre senaryonun üç aşamadan oluşan bir paradigması bulunmaktadır. Bu paradigma başlangıç, yüzleşme ve çözülme aşamalarından oluşmaktadır.
Senaryo metni görünüş itibariyle geniş kenar boşluklarıyla ve aralıklı karakterlerle yazılan, yaklaşık 120 sayfadan oluşan bir metindir. Senaryo metni daha sonradan kendinden oldukça farklı bir şeyin ortaya çıkmasına zemin hazırlayan bir özdür. İşlevsel açıdan bakılırsa senaryo, talimatlardan oluşan bir metindir. Bu metinde oyuncular ne söyleyeceğini, set tasarımcısı ne inşa edeceğini, ses kayıt teknisyeni ne kaydedeceğini, yönetmen ise hangi planları kullanacağını görmektedir. Bir senaryo hemen her hikâyeyi anlatabilir (Hunt, vd. 2014:20).
Sema Fener’in (2015:35) senaryo tanımı ise şöyledir: “Filmin belirlenen genel ve alt amaçlarına, teknik ve yapım olanaklarına, hedef izleyici kitlesine göre, yapımın özünü unutmadan, belli kurallara uyarak oluşturulan ortalama 35-100 sayfalık bir metin”.
Feridun Akyürek (2004:34) senaryoyu “Senaryo terimi genellikle dar anlamda çekim senaryosu yerine kullanılır. Ancak tema’nın, sinemanın özelliklerine göre, bir konu çerçevesinde işlenmesini gösteren her aşama” şeklinde açıklarken T. Kakınç (2004:13) “Bir filmin çekilmesine temel olan yazılı metin.” olarak tanımladığı senaryoyu kullanıldığı farklı işlevlere göre ayrımlayarak şöyle izah eder:
Plan ve sahnelere bölünmüş film hikâyesi… Yönetme terimi olarak başlangıçta senaryo yazarının ya da yönetmeninin şema, kroki ve plan ‘eser’i çizmesi ve bir konusunun beyazperdeye aktarma/uyarlama amacıyla yazımı anlamına da gelir. Yanı sıra film ön hikâyesi (sinopsis)inden25
başlayarak çekim senaryosuna kadar oluşan her çeşit sinema ‘metni’ senaryo genel adıyla anılır.
25Sinopsis: Senaryoda olup biteceklerin özeti, kısa öyküsüdür. Ağırlıklı olarak öykü hakkında fikir verir,
öyküleme unsurları açısından zayıf bir metindir. İçinde temayı, olaylar dizisinin geçeceği zamanı ve ana mekânları, temel karakterleri, bu karakterlerin girişeceği çatışmanın eksenini ve ulaşacağı sonucu, filmin olası türünü barındırır. Sinopsisler ticari kaygıyı önleyen senaryoların yapımcılara, televizyonlara, destek fonlarına pazarlanmasında çok sık kullanılır. Sinopsisin somut bir durumun altını çizen, güçlü ve çekici bir giriş cümlesi olmalıdır. Öykü bu durumun üzerinde yükselecektir. Fikrini yeterince geliştiremeyen ya da fikrinin kopyalanacağını düşünen pek çok kişinin sinopsisi durum tespitiyle sınırlı kalmaktadır. Bu tür
Dwight V. Swain'e göre bir senaryoyu beş öğe oluşturur: Baş kişi, güç bir durum, bir amaç, bir rakip (bu mutlaka bir kişi değil, bir nesne de olabilir) ve tehdit eden korkunç bir tehlike (çoğunlukla ölüm tehlikesi) (Swain'den akt, Chion, 2003:84).
Rıza Kıraç (2012:121), genel olarak senaryo yazım biçiminin piyes yazım tekniğinden gelişerek farklılaştığını söyler. Senaryo ve senaryo teknikleri ile ilgili yapılan çalışmalar sinemanın tarihi ile birlikte gelişim göstermiştir. Sessiz sinema döneminde sinema filmi, genel bir hikâye akışı olan metinlerden yola çıkılarak çekiliyordu. Ses olmadığı için diyaloglar ara yazılarla izleyiciye ulaştırılıyordu. Sesin sinemaya girmesiyle birlikte diyaloglar ve çeşitli ses efektleri de senaryo metninde yer almaya başlamıştır.
Genel kabul gören yapıya göre iki tip senaryo formatı bulunmaktadır. Bunlar Fransız ve Amerikan formatlarıdır. Fransız formatında sahne tanımları sol tarafta diyaloglar sağ tarafta yer alır. Amerikan formatında ise sahne tanımlarının ardından diyaloglar sayfanın ortasında yer almaktadır.
Senaryolar sekans, plan, sahne, tretman gibi bazı bölümlerden oluşmaktadır. Bu aşamaların her biri Senaryo Yazımı başlıklı bölümde ayrıntılı bir biçimde ele alınmıştır.
Senaryo ve tekniği ile ilgili yapılan çalışmalar zamanla iyi bir senaryonun nasıl yazılacağı yönünde gelişme göstermiştir. Senaryo çeşitleri senaryo çalışmalarının önemli bir ayağını oluşturmuştur. Yapılan çalışmalar yeni ufuklar açmış ve senaryo yazımında yapılan yanlışlar, iyi senaryo yazımı gibi alanlarda çok sayıda popüler ve bilimsel denemeler meydana getirilmiştir. Bu bilimsel çalışmalara şu eserler örnek gösterilebilir:
Michel Chion (2003) Bir Senaryo Yazmak, başlıklı çalışmasında başlangıçta belirlediği 4 ayrı film ve senaryosunu ayrıntılı bir şekilde incelemiştir. Ardından bir senaryonun sahip olması gereken özellikleri örneklerini verdiği film senaryoları üzerinden açıklamıştır. Senaryoda mekân, zaman ve kişiler ile diyalog başlıklarına değinen yazar, bu unsurları önemli senaristlerin görüşlerine de yer vererek izah etmiştir. Ayrıca yazar, senaryo biçimleri konusuna da değinmiştir. William Miller de (2012) sinema ve televizyon özelinde ele aldığı senaryo yazımı konusunda öncelikle senaristin yaratıcılık dönemleri
sinopsislerin final cümlesi “Ve olaylar başlar…” biçimindedir. Bu tür bir sinopsis ya da zorlamayla yazılan, temel derdi ve finali belli olmayan bir öykü, diğer aşamalarda yazarın ayağına dolanacaktır. Senaryonun her aşamasındaki metinler gibi sinopsis de geniş zaman kipiyle yazılır. Uzunluğu 1-2 sayfadır. Hitchock’a göre,
hakkında bilgilere yer verir. Anlatı yapısı başlıklı bölümde senaryonun dramatik kurgusu örneklerle açıklanır ve devamında anlatı tekniklerine yer verilir. Karakter yaratımı konulu bölümde karakterlerin ruhsal ve fiziksel durumlarından bahsedilir. Senaryonun yazım aşamalarından olan sekanslar ve sahneler ayrıntılı olarak incelenir. Tema başlığına da değinen yazar, senaryoda dekor, mekân, kostüm gibi başlıkları da ele alır. Senaryoda ses unsuruna; diyalog, ses ve müzik gibi başlıklar altında değinir. Komedi türü hakkında bilgi verilen eserde, uyarlama<adaptasyon> konusu da ele alınır.
Senaryo yazımı alanında temel kaynaklardan biri olan eser James Monaco’ya (2001) aittir. Bir Film Nasıl Okunur başlıklı çalışmada öncelikle sinemanın doğuşu ve sanat ve teknik olarak ilerleyişine değinilmektedir. Sinemanın fotoğraf, müzik, roman ve tiyatro gibi sanatlarla ilişkisi üzerinde durulur. Sinema sanatı objektif26, ses kuşağı27, kurgu28, seslendirme29 gibi teknik bilgiler ışığında ele alınır. Sinema dili; göstergeler, mizansen, ses, kurgu ışığında tanıtılır. Sinemanın tarihsel biçimlenişi, kuramsal anlamda biçimlenişi kronolojik bakış açısıyla dile getirilir. Gerçekçilik, Biçimcilik, Yeni Gerçekçilik gibi bilinen kuramların yanında çağdaş kuramlara yer verilir. Televizyon ve radyo toplumsal ve teknolojik açıdan ele alınır. Syd Field’in (2016) Senaryo:Senaryo Yazımının Temelleri, adlı çalışması da senaryo yazımı konusunda kaynaklık eden çalışmalardan biridir. Burada Field, senaryonun ne olduğu, konunun nasıl belirleneceği, senaryoda karakter yaratımı ve inşası, senaryoda bitişler ve başlangıçlar, hikâyenin nasıl kurulacağı ve kurgulanacağı, senaryonun biçimi, uyarlama konusu gibi başlıklar altında senaryo yazımının temel ilkelerini ayrıntılı şekilde ele almıştır.
John Costello (2010), Senaryo Yazımı adlı çalışmasında senaryo hazırlık aşaması, yazma aşamaları ve senaryo yazdıktan sonra yapılması gerekenleri ayrıntılı şekilde ele almıştır. Senaryoda motivasyon ve fikirler, belirlenen konuyu araştırma ve geliştirme, senaryonun türü, olay örgüsünün nasıl kurulacağı ele alınmıştır. Karakterler ve diyalogların nasıl düzenleneceği belirtilir ve senaryo yazım aşamaları olan sinopsis, treatment, taslak gibi başlıklar ele alınır. Pazarlama konusuna de değinen yazar, senaryonun yazılma
26 Objektif /Objective: Bir cisimden gerçek bir görüntü yansıtan bir merceğe veya mercekler grubuna verilen
ad (Singleton, 62).
27 Ses kuşağı (sound reel, sound track): Üzerinde bir ya da birkaç ses yolu bulunan kuşak (Özön, 2008:283). 28 Kurgu/Editing, Montaj: Bir filmin parçalarını ve ses bandını, bir hikâyeyi mantıki ve uyumlu bir şekilde
anlatabileceği bir sıraya koymak. İşlem basamakları şöyledir: Kaba kurgu, seçilen parçaların ilk mantıksal sıralanması. İnce kurgu, üzerinde daha ayrıntılı çalışılmış versiyon. Son kurgu, negatifin buna göre kesileceği son şekil (Singleton, 33)
aşamasından sonra sağlamasının yapılmasının kurallarını sıralar. Linda Seger (2015) İleri Senaryo Yazma Teknikleri başlıklı çalışmasında genel anlamda senaryo için bir hikâyenin nasıl anlatılacağı, sahne kurmanın önemi, akışı sağlamak, karakterlerin seçimi ve üslup problemleri gibi konular hakkında bilgi vermektedir. John Truby (2012) Senaryo yazımında öykü fikrini ön plana çıkardığı çalışmasında, senaryonun önermesi üzerinde durmuştur. Öykü yapısının temel yedi adımı tespit edilmiştir. Senaryoda karakter oluşturma konusu işlenmiş ve senaryonun vermek istediği ahlaki sav üzerinde durulmuştur. Öykünün mekânı ve sembol dokusu ele alınmış; olay ve sahne örgüsü konuları da ele alınmıştır. Senaryo yazımında öykü üzerinde duran bir başka çalışma da Robert Mckee’ye (2011) aittir. Yapı, karakter, tür gibi öykünün öğeleri incelenmiş, bununla birlikte öykü tasarımının ilkeleri tespit edilmiştir. Senaryo yazımında problemler dile getirilmiş ve bu problemlere çözümler önerilmiştir.
Film Yapımında senaryo Yazımı başlıklı çalışmada Robert Edgar- Hunt, John Marland, James Richards (2014) öncelikle senaryonun ne olduğu, çeşitleri, senaryo yazarı gibi başlıklar üzerinde durmuşlardır. Hikâye anlatımının temel öğeleri, tretman, sekans, sunum ve senaryonun biçimlendirilmesi ele alınmış; karakter ve diyalog belirlemek, türü oluşturmak üzerinde durulmuştur. Diyalogları iyileştirmek gibi senaryoyu her açıdan geliştirmek için yapılması gerekenler ele alınmıştır. Diğer senaryo çalışmalarından farklı olarak Senaryo Editörlüğü başlığı altında senaryo editörünün senaryo yazmadaki önemine dikkat çekilmiştir. Çalışmada usta ve yeni başlayan senaryo yazarları ile yapılan söyleşiler yer almaktadır.
Senaryo yazımında bahsi geçen yabancı kaynakların çevirilerinin yanında yerli araştırmacılar tarafından da senaryo yazım önerileri gerçekleştirilmiştir. Örnek olarak Damla İlerialkan ve Recep Yılmaz’ın (2015), Senaryo Nasıl Yazılır? Nasıl Yazıyorlar?, başlıklı çalışmaları gösterilebilir. Senaryonun tanımı, tiyatro senaryosu ve film senaryosu arasındaki farklar, romanların senaryolaştırılması, senaryoda olay örgüsü, karakterin ne olduğu ve nasıl oluşturulduğu, senaryoya nasıl başlanacağı ve sonlandırılacağı, çatışmanın ne olduğu, sahne ve sekans kavramları, senaryoda zamanın kurgulanması gibi konular hakkında bilgi verilen eserde Nasıl Yazıyorlar? başlığı altında beş yönetmen ile nasıl senaryo yazdıklarına dair yapılan röportajlara yer verilmiştir. Bir diğer yerli çalışma Sema Fener’e (2015) aittir. Çalışmada sinema ve video sanatı, senaryonun tarihi, senarist ve
senaryo tanımları, sinema dramaturjisi30 ve temel öğeleri, öykü ve öyküleme, öyküyü
oluşturan öğeler, öyküleme teknikleri, senaryo evreleri ile senaryonun öykü kaynakları başlıkları altında senaryo yazımı tarif edilmektedir. Çalışmanın sonunda bir de özgün senaryo örneği yer almaktadır. Senaryo Kuramı adlı çalışması ile Semir Aslanyürek (2014) sinema dramaturjisinin ne olduğu, sorunları ve edebiyat ile ilişkileri üzerinde durmuştur. Film senaryosunun kompozisyon sorunları ele alınmış ve senaryonun tarihçesi, senaryoda zaman, kurgu, diyalog gibi konulara değinilmiştir.
Senaryo yazımı konusunda yerli kaynaklardan bir diğeri Feridun Akyürek’e (2013) aittir. Burada sinemanın ne olduğu üzerine bilgilere yer verdikten sonra yazar, senaryo yazarında bulunması gereken özellikleri sıralar. Senaryo metninin hazırlık aşamasında içeriğini oluşturan tema, öykü ve öyküleme gibi unsurlar açıklanır. Kişileştirme, devinimler, zaman ve mekân, müzik gibi unsurlar ele alınır. Bir bölüm de senaryonun biçimini oluşturan ögelere ayrılmıştır. Eserde bir uygulama örneği de bulunmaktadır. Mehmet Arslantepe’nin (2015), Bir Film Çekmek Kompozisyon- Senaryo-Kurgu, başlıklı çalışmasında Sinema düşüncesi ve senaryolar için konu seçimi, kısa film, tema ve gelişimi, çekim aşaması, film çekiminde set ekibi, montaj gibi çekim öncesi, çekim sırası ve sonrasına dair bilgiler verilmektedir. Film çekiminin teknik bilgilerine de yer veren yazar, senaryo yazımı, sinemada ses, müzik, zaman, mekân, diyalog gibi konuları ele almıştır. Yazar ayrıca sinemada kurgu üzerinde de durmuştur.
Tarık Dursun Kakınç (2004), Senaryo Yazma Tekniği, adlı çalışmasında senaryonun ne olduğu hakkında bilgilerin ardından, uygulama ve uyarlama örneklerine yer vermiştir. Yazar ayrıca belgesel drama, özgün sinema ve çekim senaryosu üzerinde durmuştur. Öktem Başol (2017) Senaryo Kitabı: Senaryo Yazım Teknikleri ve Film Öyküleri, adlı çalışmasında senaryonun tanımı, tarihi, senaristin tanımı, senaryo metninin temel özellikleri, senaryoda dramatik anlatım, diyalog kurma, çatışma oluşturma, öyküleme, karakter yaratımı gibi başlıklar altında senaryo yazım sürecini aktarmaktadır. Senaryo yazımı ile ilgili bir başka kaynak eser de Oğuz Gözen’in (2008), Senaryo Nasıl Yazılır? adlı çalışmasıdır. Kendisi de bir yönetmen olan Oğuz Gözen’in çalışması senaryo
30Dramaturji: Sinema dramaturjisi, yaşamın diyalektiğinin anlamlandırılması, yeniden yapılanması ve
sinematografa özgü bir yolla dile getirilmesinin bir yöntemidir. Sinema dramaturjisi felsefi bir genelleştirmedir, değişik sanatsal ve estetik kategorileri bir araya getiren bileşendir (Aslanyürek, 2014:40). Dramaturji ile ilgili daha ayrıntılı bilgi çalışmamızın dördüncü bölümünde verilmiştir.
yazma teknikleri, mizansenin ve diyalogların nasıl olacağı, senaryonun konusu ve geçirdiği evreler gibi konular hakkında bilgi verdikten sonra iki adet senaryo örneği ile son bulmaktadır.