Mahkemeye Sunulan Deliller

1893 yılı başında meydana gelen olaylar sonucunda Osmanlı Hükûmeti ve Saltanatı aleyhine cemiyet kurarak teşkilatlanma faaliyetlerini yürütmek, bu faaliyetler çerçevesinde hükûmet ve padişah aleyhine bildiri hazırlayıp dağıtmak, devletin postasına saldırarak güvenlik güçlerini öldürmek, yol kesip adam öldürmek ve ihtilalin genişlemesi için çalışmak gibi suçlarla yargılananların mahkemesi 20 Mayıs günü başlamıştı. Mahkemede dinlenen sanıkların bir kısmı suçlarını kabul ederken, çoğunluğu yapılan suçlamaları reddetmişlerdi. Olaylarla ilgili olarak dinlenen tanıkların verdikleri ifadeleri ise kabul etmemişlerdi.

Bunun üzerine 8 Haziran 1893 Perşembe günü başlayan Ankara Mahkemesi’nin sekizinci oturumda Başsavcı Mehmet Arif Bey tarafından sanıklar aleyhinde ele geçirilen delillerin mahkemeye sunularak değerlendirmelerinin yapılmasına geçildi. Sanıklar aleyhindeki deliller, yazılı belgeler ile silah ve eşyalardan ibaretti. Yazılı belgeler, sanıkların yakalanmaları esnasında evlerinde ve üzerlerinde bulunan evraklar ile savcılık makamına gönderilmiş olan resmi yazılardan oluşuyordu. Bunlar arasında Merzifon’daki Hınçak Cemiyeti ve şubelerine ait nizamnameler, üyelerin kayıtlarının tutulduğu isim ve kasa defterleri, toplantı tutanakları, mektuplar, dağıtılan pankart ve bildiriler, Hınçak gazeteleri ve daha başka pek çok yazılı belge ve dokümanlar bulunuyordu. Savcılığa gönderilmiş resmi yazılar ise yapılan araştırma raporları ve

Dışişleri Bakanlığı ile çeşitli vilayetlerden gönderilen resmi yazıları kapsıyordu. Yazılı belgelerin dışında çeşitli silahlar, cemiyete ait mühürler, fotoğraflar da mahkemeye sunulan deliller arasında idi.

Tablo 3. Ankara İstinaf Mahkemesi’ne sunulan yazılı belge ve deliller

No Ele Geçirilen Yazılı Evrak ve Deliller17

1 Sanıklardan Andon Rüştuni’nin ele geçirilen evrakları arasında yer alan Atina Hınçak Cemiyeti tarafından kendisine verilmiş olan Ermenice evrakı. Bu evrak Merzifon’daki Hınçak Cemiyeti’nce de tasdik edilmiş olan 29 Temmuz 1892 tarihli şehadetname idi. Cevahirciyan Rupen tarafından Kayseri Mutasarrıflığı’na verilmiş olan tahkikat evrakı arasında üç kıta Ermenice varaka ile iki kıta defter kılıklı varaka ve Ermenice bir mektup vardı. Merzifon Cemiyeti’nin Kayseri’ye gönderdiği iki kıta mektup ve bir kıta kararname ile cemiyetin nizamname ve kanunnamesi bulunuyordu.

a 26 Ekim 1892 tarihli mektup, Küçük Ermenistan Hınçakyan İhtilal Tarafdaranı Merkez Meclisi mührüyle mühürlenmiş olup eylül ayında yapılan toplantıya ait gelişmeler ile alınan kararları ihtiva ediyordu.

b Hınçakyan İhtilal Güruhunun Şube Nizamnamesi başlıklı varaka. c Merzifon’dan Baron Mine ve Baron Vahram imzalı mektup.

d Karabet Tomayan’ın İngiltere’de bulunan eşi Lucy Tomayan tarafından yazılmış 1 Kasım 1892 tarihli mektup.

e Savcı Mehmet Arif Bey’in Karabet Tomayan hakkında yaptırdığı tahkikat sonucu 8 Mayıs 1893 tarihli tahrirat.

f 9 Mart 1893 tarihli Sivas Vilayeti’nden gelen telgraf. Tomayan ile Kayayan’ın bir buçuk sene önce Gemerek karyesine yaptıkları seyahat hakkında.

g Gürünlü Taros’un yakalanması ile ilgili 24 Mart 1893 tarihli telgraf. h 7 Mayıs 1893 tarihli Amasya Mutasarrıfı’nın cevap telgrafı.

ı Dışişleri Bakanlığının 2 Mayıs 1893 tarihli tezkeresi. Protestan kilisesi rahibi tarafından Tomayan’ın seyahati ile ilgili yazdığı bir mektup hakkında.

2

i 14 Mayıs 1893 tarihli Sivas Vilayeti’nin tahriratı.

3 Derevenk Manastırı ile diğer bazı yerlerde ele geçirilen evrak, eşya ve silaha dair üç kıta zabıt varakası. Derevenk Manastırı’nda ele geçirilen evrakların arasında cemiyet nizamnamesi, Hınçak matbaasında basılmış bir risale, Hınçak gazeteleri, sanayinin ilerlemesine dair bir kıta defter, bir kıta mektup, bir kıta nutuk varakası ile Osmanlı tezkereleri vardı. Andon Rüştuni bunlarrn gerektiği zamanlarda kullanılmak üzere açık bir kıta mürur tezkeresiyle beraber Gemerekli Jirar’ın kendisine verdiğini söylemişti. Vinçester marka tüfek ile gürcü elbisesi de manastırda bulunan eşyalar arasındaydı. Derevenk Manastırı’nda bulunan evraklar arasında “Ermeni Mahbustan Korkmaz” başlıklı bir de şiir vardı.

4 Sanıklardan Yagop oğlu Panos’un yakalandığı zaman üzerinde bulunan evrak arasında “Gür Süleyman oğlu Şaban bin Mehmet” adına düzenlenmiş bir tezkere ile bir mürur tezkeresi.

5 Sanıklardan Kezir Taros oğlu Mihircan’ın yakalandığı zaman üzerinde bulunan eşya arasında bir adet kapaklı martini tüfeği bulunuyordu.

17 Ceride-i Mehakim, No: 723, 27 Temmuz 1309, s. 10688-10700; Ceride-i Mehakim, No: 724, 28 Temmuz 1309, s. 10703-10716; Ceride-i Mehakim, No: 725, 29 Temmuz 1309, s. 10718-10721; Ceride-i Mehakim, No: 726, 31 Temmuz 1309, s. 10746-10747; BOA, Y. PRK. UM, 27/35, s. 109-124.

6 Alacaciyan Karabet tarafından tutulan Kayseri Hınçak Cemiyeti’ne dahil olanların isim defteri. Cemiyete üye olanlardan alınan giriş ve aylık ücretlerin miktarı ve toplamını içeriyordu.

7 Cevahirciyan Rupen tarafından tutulan isim ve kasa defterleri. İsim defterleri numara düzenine göre düzenlenmiş, 84 kişinin ismi bulunuyordu. Buna göre; birinci sırada Krupi Papazyan, ikinci sırada Agop Cebedelikyan ve üçüncü sırada ise Karabet Alacaciyan yer alıyordu. Onan oğlu Mamas sekizinci sırada, Tanil Karaparsihyan onuncu sırada, Rupen Cevahiryan ise yirminci sıradaydı. Kasa defterlerinde ise isim yazılmamış, sadece üyelerin numaraları verilmişti.

8 Kertman oğlu Karo tarafından hazırlanmış olan Talas şubesinin isim defteri ise 55 kişinin ismini kapsıyordu. Karo Dibağyan, Gürünyan Karabet, Yagopiyan Panos, Simuhyan Artin gibi isimler yer alıyordu.

9 Sanıklardan Civanyan Mardiros’un evinde bulunan bir defter ile üç adet Hınçak gazetesi, bir harita tercümeleri, bir fotoğraf. Defterde 31 kişinin takma adları, bu kişilerden alınan paralar gibi bilgiler yer alıyordu. Kişilerden bazıları dört bölük üzerine taksim edilmiş ve her bölüğe bir onbaşı verilmiş ve altışar yedişer nefer ayrılmıştı.

10 Merzifon’da Vartanyan Mihran, Kazaros Adriyan, Agop Dolanyan, Artin Karagözyan’ın birbirleriyle olan yazışmalarından yedi mektup, bir pusula.

11 Krupi Papazyan tarafından amcasının oğlu Papazyan Mığırdıç’a yazılmış silah teminiyle ilgili iki mektup.

12 Vaiz Mardiros’un evinde ele geçirilen Mardiros Kalostyan imzalı Amerikalı Misyoner Fagol’a hitaben yazılmış dört sayfadan oluşan bir mektup.

13 Çolakyan Agop yakalandığı sırada evinde bulunan bir adet Karadağ revolver.

14 Kayseri cemiyetine adına hazırlanmış, pirinçten mamul bir mühür. Dökmeciyan Parsih bunun cemiyet için hazırlanmış mühür olduğunu tasdik etmişti.

15 Kayseri, Yozgat, Çorum, Develi, Gemerek ile civar köy ve kasabalara dağıtılmış olan bildiriler. Sanıklara bildirileri dağıtmış ya da dağıttırmış olup olmadıkları sorulduğunda, Andon Rüştuni, Dökmeciyan Parsih, Rupen Cevahiryan, Arzuman oğlu Ohannes yayınlayıp dağıttıkları bildirilerin bunlar olduğunu kabul ettiler. Diğerleri ise olaylar hakkında bilgileri olmadığını söylediler.

16 Osmancık postasına saldırılması ve zaptiye İbrahim’in öldürülmesi iddiasıyla tutuklu bulunan sanıklardan Merzifon Koleji öğrencilerinden Lord oğlu Kaspar ile arkadaşı Arabacı Tin oğlu Serupi ve bunlara yardım eden Kaspar’ın babası Ohannes ve Agop Avadis hakkında Yozgat Bidayet Ceza Mahkemesi’nden gönderilen zabıtname.

17 Maden postası sürücüsü İsmail ile Zaptiye Hacı Necip’in öldürülmesi hakkında savcılıktan gönderilen keşif ve zabıt raporları.

18 Kayserili Mehmet Çavuş’un oğlu Mustafa’nın öldürülmesi olayı ile ilgili keşif ve doktor raporları.

19 Tomayan ve Kayayan’ın Burhan’a seyahatleri esnasında Gemerek’te kilisede Ermenilerin baskıdan kurtulmaları için acilen silahlanmaları gerektiğine ve bağımsız Ermenistan için bir ihtilal cemiyeti kurulmasına dair verdikleri nutuk ile ilgili Sivas Vilayeti’nden gelen 3 Haziran 1893 tarihli yazı.

Yazılı belge ve delillerin mahkemede okunmasının ardından Savcı Mehmet Arif Bey söz aldı. Sanıkların Osmanlı Devleti’nin bir kısmında Ermeni hükûmeti kurmak maksadıyla bazı Ermenileri kandırarak birçok köy ve kasabada ihtilal cemiyeti teşkil ettiklerini söyledi. Gerek bizzat ve gerek birilerinin aracılığıyla sadık tebaayı saltanat,

devlet ve hükûmet aleyhine silahlı isyana tahrik ve teşvik ettirmiş ayrıca devletin iç güvenliğini bozmak için padişah ve hükûmet aleyhine bildiriler hazırlayarak dağıtmışlardı. Savcı, yapılan incelemeler sonucundaki ayrıntılı açıklamalar, mahkeme esnasında sanıkların tekrar edilen ifadeleri, beyan ve itiraflarıyla, dinlenen şahitlerin ifadeleri ve ihbarları, sanıkların evlerinde ele geçirilip mahkeme huzurunda okunan evrak, gösterilen silahlar ve eşyalar gibi deliller ile bu kişilerin çeteler kurarak, postalara saldırdıkları, adam öldürdükleri, yağma ve çapul yaptıklarının ortaya çıkarıldığını belirterek ve suçluluklarına karar verilmesini talep etti. Daha sonra söz alan Postane Vekili Bekir Rahmi Efendi de Maden postasına saldırıp, paraları gasp eden, sürücü ile zaptiyeyi öldüren Gülbenk ile Taros’un; kolcu İzzet’in yolunu keserek gasp eden Panos ve Misak’ın suçlarının kesinleşmiş olduğunu beyan ve tebliğ etti (Ceride-i Mehakim, No: 725, 1309: 10720-10721; Y. PRK. UM, 27/35, s. 112-113). Mahkemeye sunulan yazılı belge ve deliler haklarında yapılan suçlamaları reddeden sanıkların çoğunun beyanlarını boşa çıkaracak türden idi. Zira bu belgelerin büyük bir çoğunluğu sanıkların tutuklanmaları sırasında üzerlerinden yahut yapılan aramalar sırasında evlerinden çıkmıştı. Toplam 1018 varakadan oluşan deliller (Karaca, 2004: 111), Osmanlı Devleti ve hükûmeti aleyhine kurulmuş olan bir cemiyetin varlığını, teşkilat yapısını ve faaliyetlerini gözler önüne sermesi bakımından da önemliydi. Buna rağmen Osmanlı hükûmeti delillerin yetersiz olduğu iddialarına maruz kalmaktan kurtulamayacaktı.