Avrupa Merkez Bankası, Ekonomik ve Parasal Birliğin son aşamasında
kurulmuş, para politikalarını Euro bölgesi için yürütmeye tek yetkili, ba- ğımsız bir kuruluştur. Para politikasını belirler, hedefi Euro’nun satın alma gücünü korumak, dolayısıyla Euro bölgesinde fiyat istikrarını sağlamaktır. Merkez Bankası, sekiz yıl için seçilen bir guvernör ve altı üyeli bir yönetim kurulundan oluşur. Yönetim Kurulu, AMB’nin icra organıdır. Para politi- kasının yürütülmesinde sorumludur.
Bütün ulusal merkez bankası guvernörlerinin de katılımıyla, AMB guver- nörü ve yönetim kurulu üyeleri, guvernörler konseyini oluşturur. Guvernör- ler Konseyi, Euro bölgesi için Merkez Bankası politika faizini belirlemekle yükümlüdür. Euro kullanan ülkelerin ulusal Merkez Bankalarının varlığı sürmektedir, ancak yetkilerinin önemli bir bölümünü, yani para basma ve para politikası oluşturma hususlarını Avrupa Merkez Bankası’na devretmiş- lerdir. AMB, merkezi Frankfurt’ta olan bir kuruluştur. Avrupa Merkez Ban- kası ve Euro bölgesi ülkelerin merkez bankalarının oluşturduğu sisteme “eu-
rosystem” adı verilir. Avrupa Merkez bankasının temel görevleri esas olarak:
• Euro bölgesinin para politikasını oluşturmak ve uygulamak; • Euro bölgesinin kur politikasını oluşturmak ve yönetmek; • Üye devletlerin rezervlerini tutmak ve yönetmek;
Bu görevlere ek olarak Avrupa Merkez Bankası, fiyat istikrarına halel getirmemek şartıyla AB’nin yönlendirdiği ekonomik politikalara destek ol- mak ve hedefe ulaşmalarında yardımcı bir rol oynamak görevine de sahiptir.
I. Mali kurumlar: Avrupa Yatırım Bankası
Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa bütünleşmesinin en başlarından beri var olan, temel hedefi AB politik yönelimlerine uygun biçimde yatırımları desteklemek olan bir mali kuruluştur. Her yatırım bankası gibi, temel ola- rak kendi mevduat toplamaz, sadece üye devletlerin hazinelerinin garantisine sahip olduğu için, mali piyasalarda olabilecek en uygun koşullarda kredi te- min etmek yeteneğine sahiptir. Bu kredileri üye devletler başta olmak üzere, AB’nin çeşitli ilişkilerde bulunduğu üçüncü ülkelere de kullandırabilir.
AYB kredileri, çok büyük ölçüde altyapı yatırımlarının finansmanıyla sınırlıdır. Bu krediler, genelde kalkınmada geri kalmış bölgelere yönlendi- rilir. Tüm kullandırdığı kredilerin yüzde doksanından fazlası üye devletlere yöneliktir.
Berlin duvarının 1989 yılında yıkılmasıyla başlayan sosyalist sistemin çöküşü sürecinde, Avrupa kıtasındaki eski sosyalist ülkelerin yeniden yapı- landırılması için ayrı bir yatırım bankası olan EBRD (Avrupa Yapılandırma ve Kalkınma Bankası) 1991 yılında kurulmuştur. Bu banka da, temel ola- rak merkezi planlı ekonomilerden serbest piyasa ekonomisine geçişte Mer- kez ve Doğu Avrupa ülkelerine destek vermek için kurulmuştur. Bugün de varlığını sürdürmektedir.
Sonuç
Avrupa Birliği’nin kurumsal yapısı zaman içinde önemli değişikliklere uğramıştır. Temel kurumlar değişmemekle birlikte, kurumların entegrasyon sürecindeki rolleri anlaşmalar aracılığıyla değiştirilmiştir. Yukarıda bahsedi- len kurumlardan biri olan Avrupa Parlamentosu’nun rolünün zaman içinde önemli ölçüde artırılması bunun en belirgin ve etkili örneklerinden biridir. AB kurumlarının ve karar alma mekanizmalarının yaşanan genişleme dal- galarına da zaman içinde uyum sağladıkları görülmüştür.
Kaynakça
Bache, I. ve George S., Politics in the European Union, 2. baskı, Oxford University Press, Oxford, 2006.
Cini, M. (der.), European Union Politics, University Press, Oxford, 2007. de Teyssier F. ve Baudier, G., La Construction Européenne, Que Sais-Je, PUF, Paris, 2005.
European Parliament, Le Parlement Européen: Organisation Et Fonction- nement, http://www.europarl.europa.eu/parliament/expert/displayFtu.do?lang uage=fr&id=73&ftuId=FTU_1.3.6.html (2010).
Lehmann W. Le Parlement Européen, Organisation et Fonctionnement, Fiches Techniques sur l’Union Européen- ne, September 2009, (11 Decem- ber 2010).
Lehmann, W., Le Conseil, Fiches Techniques sur l’Union Européenne, January 2010 (11 December 2010).
Tavsiye Edilen Diğer Kaynaklar
Nugent, N., The Government and Politics of the European Union, 7. baskı, Palgrave Macmillan, Londra, 2010.
Bomberg, E. E.; Peterson, J. ve Stubb A., The European Union: How Does It Work?, 2. basım, Oxford University Press, Oxford, 2008.
Hix, S., The Political System of the European Union, 2. baskı, Palgrave Macmillan, Basingstoke, 2005.
Senem Aydın-Düzgit
Anahtar Sözcükler: Kopenhag Kriterleri, Hazmetme Kapasitesi, İstik- rar ve Ortaklık Anlaşmaları, Katılım Müzakereleri, Eylem Planları, Avrupa Komşuluk ve Ortaklık Aracı, Çok Taraflı Ortaklıklar, Çok Vitesli Avrupa.
Giriş
Avrupa Birliği ilk olarak altı üye ülke ile kurulmuş, ancak ku- ruluşunu takiben farklı dönem- lerde genişleme politikası yü- rüterek üye sayısını artırmıştır. AB genişlemeleri Birliğin farklı ülke gruplarına genişlediği dört ayrı dönem olarak incelenebilir. Birlik ilk olarak 1973 yılında İn- giltere, İrlanda ve Danimarka genişlemesini gerçekleştirmiş, bunu 1981 yılında Yunanistan ve 1986 yılında Portekiz ve İs- panya genişlemeleri takip etmiş,
1995 yılında Avusturya, Finlandiya ve İsveç’i kapsayan EFTA [(European
Free Trade Association), Avrupa Serbest Ticaret Birliği] ülkeleri Birliğe üye
olmuş, Soğuk Savaş sonrası 10 Orta ve Doğu Avrupa ülkesi ile Kıbrıs ve Malta’nın katılımıyla Birliğin üye sayısı 27’ye çıkmıştır.
Hırvatistan ile katılım müzakereleri 2011 yılında sonlandırılmış olup, bu ülkenin 2013 yılında AB’ye resmi olarak katılması beklenmektedir. Bir- lik hâlihazırda Türkiye ve 2008 krizi sonrası üyelik için başvuruda bulun- muş olan İzlanda ile katılım müzakerelerini sürdürmekte ve Batı Balkan
ülkelerine genişlemeye yönelik hazırlıklarda bulunmaktadır. Avrupa Birliği, genişleme politikasına alternatif oluşturması ve komşuluk bölgesinde istik- rarın sağlanmasına katkıda bulunması amacıyla, 2004 yılında Avrupa Kom- şuluk Politikası’nı (European Neighbourhood Policy) oluşturmuştur. Bu po- litika aracılığıyla AB, siyasi ve ekonomik değerlerinin komşuluk bölgesine yayılmasını ve böylece bu ülkelerdeki refah ve istikrara katkıda bulunmayı hedeflemektedir.
I. Genişleme Süreci
Avrupa Birliği’ni kuran Roma Antlaşması uyarınca her Avrupa ül- kesi AB üyesi olabilir. Söz konusu ülke öncelikle resmi üyelik başvu- rusunu yapar ve Avrupa Konseyi bu başvuruyu değerlendirir. Kon- seyin oybirliğiyle başvuruyu kabu- lünü takiben, Bakanlar Konseyi Avrupa Komisyonu’ndan ülkenin siyasi ve ekonomik açılardan tam üyeliğe hazırlık durumu ve muhte- mel üyeliğinin Birliğe olabilecek etkilerine ilişkin bir rapor talep eder. Hazır- ladığı rapor temelinde Komisyon, söz konusu ülkeyle müzakerelerin başlatıl- ması ya da ertelenmesi yönünde bir karar belirtir. Çoğu durumda Komisyon, müzakerelerin ertelenmesi yönünde karar alır ve ülkenin üyeliğe hazır du- ruma gelmesine ilişkin önerilerini içeren faaliyet planını hazırlar. Bu faali- yet planı daha sonra ülke ile imzalanan Ortaklık Antlaşması’na dâhil edilir. Bu noktadan itibaren Komisyon, her yıl düzenli olarak hazırladığı İlerleme Raporları ile ülkenin siyasi ve ekonomik durumunu takip ederek ülkenin ka- tılım müzakerelerine hazır olup olmadığını değerlendirir. Komisyon, aday ülkenin yeterli kriterleri karşıladığına karar verdiğinde Avrupa Konseyi’ne müzakerelerin açılmasını önerir. Konsey müzakerelerin açılmasına oybirli- ğiyle karar vererek müzakerelerin başlayacağı tarihi belirler.
Müzakerelerin açılmasını takiben Avrupa Komisyonu, AB’yi temsilen aday ülke ile müzakereleri yürütür. Katılım müzakereleri, aday ülkenin AB müktesebatını ne kadar sürede kendi iç hukukuna aktarıp yürürlüğe ko- yacağının ve etkili bir şekilde uygulayacağının belirlendiği bir süreçtir. Bu- rada AB müktesebatı, AB hukuk sistemine verilen addır ve AB’yi kuran ve daha sonra değişikliğe uğrayan antlaşmaları, aday ülkelerin AB’ye katılır- ken imzaladıkları katılım antlaşmalarını, Konsey, Komisyon, Avrupa Top- lulukları Adalet Divanı gibi topluluk organlarının çıkardıkları tüm mevzu- atı ifade etmektedir.
Müzakerelerin tamamlanmasını takiben Komisyon, Konsey’e ülkenin üye olarak kabul edilip edilemeyeceğine ilişkin öneride bulunur. Nihai karar Avrupa Konseyi’nde oybirliğiyle alınır. Tam üyeliğin gerçekleşmesi için Av- rupa Parlamentosu’nun da karara onay vermesi gerekmektedir.1 Ayrıca, söz
konusu aday ülke, kendi anayasası uyarınca tam üyeliği ulusal parlamento- sunda ya da ulusal bir referandumda onaylar (Nugent, 2006).
II. Genişlemenin Tarihçesi: İlk Dört Dönem
Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg tarafından kurulan ve Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) adıyla anılan Birlik, bugüne değin dört genişleme dalgasıyla büyümüş ve 27 üyeli büyük bir dev haline gelmiştir. Bu genişleme dalgaları sırasıyla şu şekilde gerçekleşmiştir: 1) İn- giltere, İrlanda ve Danimarka genişlemesi, 2) Akdeniz (Yunanistan, İspanya ve Portekiz) genişlemesi, 3) EFTA (Avusturya, Finlandiya ve İsveç) genişle- mesi ve 4) Orta ve Doğu Avrupa genişlemesi (Nugent, 2004).