Avrupa Parlamentosu, 1952 yılında yürürlüğe giren Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu için ilk kez kurulmuş bir uluslararası parlamentodur. 1970 yılına kadar, Avrupa Parlamentosu’nun rolü daha ziyade sembolik bir düzeyde kalmıştır. Ancak bu tarihten itibaren, üye devletlerin katkılarından bağımsız olarak Avrupa Birliği bütçesi gelirlerinin saptanmasıyla, bir parlamento de- netimi ciddi gereksinim haline gelmiştir. 1974 yılında alınan bir kararla üye devletler parlamento seçimlerinin doğrudan yapılmasını öngörmüşlerdir. 1979 yılında yapılan seçimlerle
ilk doğrudan seçilmiş Av- rupa Parlamentosu oluş- turulmuştur.
Avrupa Parlamentosu, AB üyesi ülke vatandaş- larının, AB ile daha ya- kınlaşması, AB’nin iş- leyişine doğrudan etki edebilmeleri, böylelikle sıklıkla bahsedilen AB içindeki “demokrasi açı- ğını” aşmak için kurul-
muştur. 1986 yılında yürürlüğe giren Tek Senet ile birlikte yetkileri arttırıl- mış, daha sonra her antlaşma tadilatında Avrupa Parlamentosu daha geniş ve kapsamlı yetkilerle donatılmıştır. Parlamento seçimleri her beş yılda bir
yapılır. Bu seçimlerde oy kullanmak ve aday olmak, hangi AB ülkesinde ikamet ederse etsin, tüm AB vatandaşlarının hakkıdır.
Seçim sistemi, siyasi partilerin büyük avantaj sağladığı ulusal çapta oluş- turulan listeler sayesinde gerçekleşir. Avrupa seçimleri için siyasi partiler, kamuoyunda tanınan, genelde başka Avrupa ülkesi vatandaşı olan önemli kişilikleri de listelere alma âdetini benimsemişlerdir. Son seçimlerde AB, ül- keleri birbirine yakın nüfuslarda seçim bölgelerine ayırarak, seçmenin aday- ları daha iyi tanıyabileceği bir sistem geliştirmek istemiştir. Avrupa Parla- mentosu, doğrudan oyla işbaşına gelen yegâne uluslararası parlamentodur. Bugün üç önemli alanda görev üstlenmiştir:
• Yasama yetkisi: Aslında, her parlamentonun temel işlevi olan yasa yapma yetkisi, Avrupa Parlamentosu’nda gerçek anlamıyla bulun- mamaktadır. Başlangıcından itibaren AB’nin yasama organı Avrupa Birliği Konseyi adını almış olan Bakanlar Konseyi’dir. Ancak adım adım Parlamento’nun rolü artmış, zaman içinde Bakanlar Konseyi’nin çalışmasına demokratik bir denetim getiren, belki de biraz zorlama bir benzetmeyle Fransa Senatosu ya da Alman Bundesrat’ı gibi bir “üst meclis” rolü oynamaya başlamıştır. Avrupa Parlamentosu’nun yasama yetkisi, ortak karar alma sürecinde (co-decision procedure) son derece etkindir. Konsey’in karar alma yetkisinde iki ayrı saf- hada devreye girer ve tadilat yaptırabilir. Gene de nihai karar ve ya- sama yetkisi Konsey’in elindedir. Parlamento’nun bir de “onay” sü- recinde, Konsey’in almış olduğu bir kararı onaylama yetkisi vardır (assent procedure). Bu yetki, AB’ye yeni üye alımlarında katılım an- laşmalarını ya da ortaklık anlaşmalarını onaylamak için kullanılır. • Bütçe yetkisi: Parlamento, yasama yetkisini esasen bütçe alanında
kullanır. Yıllık AB bütçesinin kabulü için Parlamento, Konsey ile eşit yetkilere sahiptir. Parlamento’dan onay almamış bir bütçe reddedil- miş sayılır, yeni bütçe hazırlanıp kabul edilinceye kadar bir önceki yıl bütçesinin on iki aya bölünmüş kısmı, her ay geçici bütçe olarak kabul edilmiş addedilir.
• Siyasi kontrol yetkisi: Parlamento, diğer AB kurumlarını, bu arada Avrupa Komisyonu’nu kontrol yetkisine sahiptir. Komisyon üyelerinin atanmasında görüş bildirir, en sonunda da güvenoyu verir. Güvensizlik
oyu vererek bir Komisyonu düşürebilir. Yazılı veya sözlü sorular so- rarak AB’nin işleyişi ve politikaları hakkında kontrol yetkisini kul- lanır. Bu soru sorma faslı, her ay gerçekleşen genel kurullarda yer alır, sorulan sorulara sözlü ya da yazılı olarak Konsey ya da Komis- yon cevap vermek mecburiyetindedir. Parlamento’nun, tahkikat ko- misyonları oluşturma hakkı vardır.
Aynı ulusal parlamentolarda olduğu gibi, Avrupa Parlamentosu’nda da, genel kurul çalışmalarını hazırlamak için çeşitli komisyonlar kurulur. Avrupa Parlamentosu üyeleri, beş yıllık dönemlerinin başında bir kez, ortasında da ikinci kez olmak üzere bu komisyonlara, ait oldukları siyasi aile ve ihtisas- ları göz önüne alınarak atanırlar. Komisyonlar, her dönem Parlamento tara- fından belirlenir, genellikle sektör temelinde organize edilirler (İç Pazar, ta- rım, istihdam, sanayi, anayasal ve hukuki sorunlar vb). Geçici komisyonlar ve tahkikat komisyonları oluşturmak, Parlamento’nun kullanabileceği yet- kiler arasındadır.
Avrupa Parlamentosu’nda siyasi gruplar, ulusal parlamentolarda olduğu gibi örgütlenir. Ancak ulusal ya da kültürel aidiyet açısından grup kurmak mümkün değildir, yani Almanca konuşan parlamenterler grubu ya da İngi- liz Parlamenterler grubu türü siyasi grup kurulamaz. Temel olarak her dö- nem Avrupa Halk Partisi (muhafazakâr sağ partiler), Avrupa Sosyalist Par- tisi (sosyalist ve sosyal demokrat partiler), Yeşiller, Birleşik Avrupa Solu ve Liberal Partiler grup kurarlar. 2009 yılından itibaren, grup kurabilmek için en az 25 milletvekili ve bu milletvekillerinin yedi ayrı üye ülkeden olması şartı aranmaktadır. Parlamento bugün için 736 sandalyeye sahiptir. En fazla sandalye 99 milletvekili ile Almanya’ya, en az 5 milletvekili ile Malta’ya ait- tir. Bu sayılar, ülkelerin nüfusuna göre belirlenir, ancak küçük ülkelere her zaman daha fazla milletvekilliği verilir. Nüfus arttıkça bu oran azalır.
Parlamento’nun genel kurul birleşimleri Fransa’nın Strasbourg kentinde yapılır, komisyonlar ve siyasi gruplar Brüksel’de toplanır, sekretarya ise Lük- semburg’dadır. Avrupa Parlamentosu’nun bu garip coğrafi yapısı da, üye dev- letlerin arasındaki pazarlıklarının anlamsızlığını yansıtan bir görünüm sergiler. Avrupa Parlamentosu, görevi vatandaşlar ile herhangi bir AB ku- rumu arasında arabuluculuk yapmak olan Avrupa Ombudsmanı’nı seçer.
Ayrıca imza toplama ve istekte bulunma (petition) girişimleri, gene Avrupa Parlamentosu’na sunulur.
D. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı, Avrupa Bidayet Mahkemesi