Avrupa Komşuluk Politikası (AKP)

AB, genişleme sürecine paralel olarak Mart 2003’de “daha geniş bir Avrupa” (Wider Europe) başlıklı iletişim belgesi ile AKP’nin temellerini atmış, 2004 tarihli Strateji Belgesi ile de AKP’nin uygulama yöntemlerini belirlemiştir.

AKP’nin temel amacı beşinci genişleme dalgasının ardından, AB’nin genişleme politikasının dışında tuttuğu yeni komşularıyla ilişkilerinin derinleştirilmesi ve yeni komşular arasındaki bağların güçlendirilmesidir. Bu politikaya dâhil olan 16 ülke, Cezayir, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Mısır, Gürcistan, İsrail, Ürdün, Lübnan, Libya, Moldova, Fas, Filistin, Su- riye, Tunus ve Ukrayna’dır. AKP’nin ana odakları;

• Ortak değerler ve çıkarlar çerçevesinde siyasi işbirliğini geliştirerek özgürlük ve demokrasinin yayılmasını sağlamak;

• Ekonomik bütünleşme ve ekonomik reform süreçlerini destekleme yoluyla komşu ülkelerde refah düzeyinin arttırılmasına katkıda bu- lunmak; ve

• Avrupa Güvenlik Stratejisi’yle de paralel olarak komşu ülkelerle kal- kınma, çevre, silahsızlanma ve terörizm konularında ortak çalışma- lar yürüterek, istikrar ve güvenliğin arttırılmasını sağlamaktır (Av- rupa Komisyonu, 2003).

Yukarıdaki hedeflerden de görüldüğü üzere AKP, mevcut ikili ilişkiler ile karşılaştırıldığında, daha fazla yönetişim alanını kapsayacak şekilde ta- sarlanmıştır. İşbirliği konuları, ortak tehlikelere karşılık verebilmek için ge- liştirilmiş olan demokratik reformların yanı sıra (hukukun üstünlüğü, temel haklar), pazar ekonomisi ve sürdürülebilir kalkınma (ticaret, rekabet, enerji, taşımacılık, çevre ve insan ilişkileri) gibi konuları içeren reformları da kap- samaktadır.

AKP’nin işleyiş süreci, Komisyon’un, ülkelerdeki siyasi ve ekonomik durumu özetleyen Ülke Raporlarını (country reports) hazırlamasıyla başlar. Ülke raporları daha sonra Konsey’e sunulur ve bir sonraki aşamaya geçile- bilecek ülkeler belirlenir. Komşuluk politikasının temel uygulama aracı bu noktada devreye giren Eylem Planları’dır (Action Plans). Her ülke ile ayrı bir Eylem Planı hazırlanmakta ve bu planlar ile ülkelerin kısa ve orta vadede (3 yıldan 5 yıla kadar) gerçekleştirmesi gereken ekonomik ve siyasi reform- lar ile bu reformlar karşılığında AB’nin verdiği taahhütler belirlenmektedir. Ülkeler, reformlar karşılığında Avrupa program ve ağlarına entegrasyondan, mali ve teknik yardımdan ve artan pazar olanaklarından yararlanabilirler. Ey- lem Planları’nın uygulamalarının denetimi ise yine AKP kapsamında komşu ülkelerle imzalanmış olan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmaları (Partnership and

Cooperation Agreements) ve Ortaklık Anlaşmaları (Association Agreements)

bünyesinde oluşturulmuş alt komiteler tarafından yürütülmektedir. Eylem Planları, ortak değerlere bağlılık, daha etkili siyasi diyalog, ekonomik ve so- syal kalkınma politikası, ticaret ve iç pazar, enerji ve ulaştırma şeklinde altı ana eksen çerçevesinde hazırlanmaktadır.

Komşu ülkelerin hedeflerine ulaşabilmelerine yardımcı olmak ve Avrupa Birliği’yle aralarındaki işbirliğini teşvik etmek için sağlanacak yardımların tek bir araç kapsamında birleştirilmeleri gerekli görülmüş ve bu amaçla Ocak 2007’de Avrupa Komşuluk ve Ortaklık Aracı (AKOA) oluşturulmuştur. 2007 yılında 2007–2013 bütçesinden yaklaşık 12 milyar €’luk bir bütçe

Avrupa Komşuluk ve Ortaklık Aracı (AKOA) altında Komşuluk bölgesi politikalarında kullanılmak üzere ayrılmıştır.

Birlik, AB ve her komşu ülke arasında düzenlenen çift taraflı AKP’yi tamamlayıcı ve güçlendirici bir etki göreceği düşüncesiyle belirli komşu ülke gruplarıyla bölgesel ve çok taraflı ortaklıklar da oluşturmuştur. Örneğin bunlardan biri, Şubat 2008 tarihinde oluşturulan ve Moldova, Ukrayna, Rusya, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye’nin dâhil olduğu Karadeniz Sinerjisi’dir (Black Sea Synergy). Bu ortaklık kapsamında Karadeniz’e komşu ülkelerde demokratik ve ekonomik reformun güçlendirilmesi, istikrarın ve kalkınmanın desteklenmesi ve bölgedeki uyuşmazlıkların çözümüne uygun ortam oluşturulması hedeflenmektedir. Bu hedefler doğrultusunda söz ko- nusu program ulaştırma, enerji, çevre, deniz işletmeciliği, balıkçılık, göç, organize suçla mücadele, bilgi toplumu ve kültürel işbirliği alanlarındaki projeleri desteklemektedir.

Kaynakça

Aydın Düzgit, S. (2006) AB’nin Türkiye ile İlişkilerinde Kant’ı Aramak, İstanbul: TESEV Yayınları.

European Commission (2003) Wider Europe-Neighbourhood: A New

Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours, _Com-

munication from the Commission to the Council and European Parliament, COM (2003) 104 final, 11 Mart, Brüksel.

European Council (1993) Conclusions of the Presidency, Kopenhag, 21- 22 Haziran, Brüksel: General Secretariat of the Council.

Nugent, N. (der.) (2004) European Union Enlargement, Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Nugent, N. (2006) Government and Politics of the European Union, Ba- singstoke: Palgrave Macmillan.

İlgili web siteleri

Avrupa Birliği Bakanlığı http://www.abgs.gov.tr

Enlargement – European Commission Website http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm

European Neighborhood Policy – European Commission Website http://ec.europa.eu/world/enp/policy_en.htm

European Union External Action

http://www.eeas.europa.eu/eastern/index_en.htm

Durmuş Özdemir

Anahtar Sözcükler: Serbest Ticaret Alanı, Gümrük Birliği, Ortak Pa- zar, Ekonomik Birlik, Tam Ekonomik Bütünleşme, Ticaret Yaratma, Tica- ret Iraksaması.

Giriş

Avrupa Birliği (AB) bir ekonomik birlik (Av- rupa Ekonomik Topluluğu, AET) olarak kurulmuş- tur. Dolayısıyla daha sonra her ne kadar siyasal, sos- yal, hukuksal gibi yönleri bir hayli gelişmiş ve ön plana çıkmış olsa da bir- liğin temel taşlarını eko- nomik gerekçeler oluştu- rur. Bu bağlamda, AB’nin

bütününü kavrayabilmek için ekonomik bütünleşmeyi anlamak şarttır. Bu bölümde cevap aranacak temel sorulardan bazıları şunlardır: ekonomik bü- tünleşme nedir; neden ekonomik bütünleşme gereklidir; ekonomik bütünleş- meden kimler ne kadar fayda sağlarlar?

Ekonomik bütünleşme konusu sadece piyasa bütünleşmesinden ibaret de- ğildir. Kuşkusuz kamunun ekonomik bütünleşmedeki rolü de büyüktür dola- yısıyla ekonomik bütünleşmeden söz ederken sadece piyasa bütünleşmesin- den söz edemeyiz. Ancak, bu bölümde öncelikli olarak işin politik tarafını bir kenara koyarak konunun sadece piyasa bütünleşmesine yoğunlaşacağız.

Bu bölüm üç alt konuya ayrılıyor. İlk kısım “ekonomik bütünleşme na- sıl olur” sorusuna odaklanıyor. İkinci kısımda ise “ekonomik bütünleşmeyi nasıl ölçeriz” sorusunun cevabı aranacak. Üçüncü kısımda da ekonomik bü- tünleşmenin pratikteki ölçümü ve Türkiye’nin AB ekonomisiyle bütünleş- mesi konuları anlatılacak.