Avrupa’da Çocuk Haklarına İlişkin Gelişmeler

AB ülkelerinin tümü, 1989’da imzaya açılan Birleşmiş Milletler Ço- cuk Haklarına dair Sözleşme’ye (ÇHS) taraf olmuştur. Bu da demek olu- yor ki, ÇHS’deki tüm haklar, her bir ülkenin en üst karar merciinde onay- lanmış durumdadır. Ayrıca Avrupa’da özellikle iki kurum çocuk haklarının korunması açısından incelemeye değer. Bunlar, Avrupa Komisyonu ve Av- rupa Konseyi. Her ikisinin de AB’de çocuk haklarının korunması için yap- tıkları birçok çalışma var.

Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı

7. Madde: Çocukların sağlık, ahlak ve eğitimleri için zararlı olmayacağı belirlenen hafif işlerde çalışmaları durumu dışında asgari çalışma yaşını 15 olarak belirlemiş; tehlikeli veya sağlığa zararlı olduğu öngörülen işlerde as- gari çalışma yaşının 18 olması gerektiğini belirtmiştir. Bu madde çocukla- rın çalışma yaşamındaki standartları düzenlemektedir.

17. Madde: ‘Çocukların ve Gençlerin Sosyal, Yasal ve Ekonomik Ko- runma Hakkı’ başlığını taşır. Bu madde, çocuk ve gençlerin kişilikleri ile

fiziksel ve zihinsel yetneklerinin tam gelişimini sağlamak için bakım ve eği- tim olanaklarının sağlanmasına ve ihmal, şiddet ve sömürüye karşı korun- malarına ilişkin haklarını güvence altına almıştır.

1965’te, çocuk hakları için temel bir adım, Avrupa Konseyi’nin hazır-

ladığı Avrupa Sosyal Şartı’nın yürürlüğe girmesi. Bu Şart, sendikalaşma, toplu sözleşme, grev ve çalışma hakları dâhil çalışanların sosyal haklarını güvence altına alıyor. Peki, o zaman çocuklarla ne alakası olabilir? Avrupa Sosyal Şartı özellikle çalışma yaşamında çocukların korunmasını güvence altına alıyor.

1996’da Avrupa Sosyal Şartı insan hakları alanında yeni gelişmelere

göre güncelleniyor ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı imzaya açı- lıyor. Türkiye’de Avrupa Sosyal Şartı 1989’dan itibaren, Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı ise 2007’den itibaren yürürlüğe giriyor.

1996’da, Avrupa Konseyi’nin hazırladığı Çocuk Haklarının Kullanılma- sına İlişkin Avrupa Sözleşmesi yürürlüğe giriyor. Çocukların birey olarak haklarını vurgulayan bu Sözleşme, çocukların kendilerini ilgilendiren dava- larda adli bir makam önünde görüşlerini paylaşmalarıyla ilgili. Türkiye bu sözleşmeyi 1999’da imzalıyor ve 2002’de onaylayarak yürürlüğe koyuyor.

1998’de Avrupa Konseyi, çocukların aile içinde, çocuk derneklerinde, ça- lışma hayatında, eğitim ortamlarında ve diğer sosyal alanlarda sosyal hayata katılımına ilişkin tavsiye kararları yayımlıyor. Peki, sizce bugün Türkiye’de

çocuklar dernek kurabiliyor mudur?

2000’de Avrupa Komisyonu AB vatandaşlarının temel haklarını ve AB’nin

onlara karşı sorumluluklarını düzenleyen Avrupa Temel Haklar Şartı’nı im- zaya açıyor. Tabii belge çocuk haklarından da bahsediyor. Ama Avrupa Te- mel Haklar Şartı’nın önemli bir özelliği, çocuğun korunması kadar katılı- mına da önem vermesi. Şart’ın doğrudan çocuk haklarıyla ilgili olan 24. Maddesi, AB’de çocukların görüşlerini özgürce açıklama haklarıyla ilgili. Ancak 2004 yılında AB Anayasası girişiminin başarısızlığı Şart’ın da hu- kuki bağlayıcılığının belirsiz kalmasına yol açıyor. Sonuç olarak Temel Hak- lar Şartı 2009 yılında Lizbon Antlaşması’nın yürürlüğe girmesiyle hukuki bağlayıcılığa kavuşuyor.

Avrupa Temel Haklar Bildirgesi 24. Madde: Çocukların hakları

(1) Çocuklar, kendi iyilikleri için gereken korunma ve bakım hakkına sa- hiptir. Çocuklar, görüşlerini serbestçe açıklayabilirler. Bu görüşler, kendile- rini ilgilendiren konularda, yaşları ve olgunluklarına göre dikkate alınır. (2) Kamu kurumları veya özel kuruluşlar tarafından alınmış, çocukları ilgilen- diren bütün tedbirlerde çocuğun yararı öncelikli düşünce olmalıdır. (3) Her çocuk, kendi yararına aykırı olmadığı sürece, ebeveyniyle düzenli olarak ki- şisel ve doğrudan ilişki kurma hakkına sahiptir.

2002’de Avrupa Konseyi, çocukların insan haklarını öğrenmesini özel- likle önemseyerek demokratik yurttaşlık eğitimiyle ilgili tavsiye kararı ya- yınlıyor. Tavsiye kararında çocukların kararlara katılımının önemine özel- likle dikkat çekildiğini görüyoruz.

2006’da Avrupa Komisyonu “AB Ortak Çocuk Hakları Stratejisine Doğru”

isimli bildiriyi yayınlıyor. Çocuk haklarıyla ilgili yapılacaklar konusunda te- mel adımları ortaya koyan bu Bildiriye göre AB çocukların haklarını yal- nızca AB üyesi ülkelerde değil, aday ülkelerde ve dünyanın diğer tüm ül- kelerinde de destekleyecek. Dünya nüfusunun 1/3’ünü oluşturan çocukların eğitim, barınma gibi temel haklarının bile tam anlamıyla kabul görmediğin- den bahseden Bildiride çocuk ticareti, çocuğa yönelik şiddet, ayrımcılık ve sosyal dışlanma gibi acil çözüm bekleyen konular ele alınıyor. Bildirinin en önemli iki sonucu Avrupa düzeyinde kayıp çocuklar için oluşturulan 116000 telefon hattı ve birçok sivil toplum kuruluşu ile üye devletlerin temsilcileri- nin bir araya geldiği, Çocuk Haklarına İlişkin Avrupa Forumu’nun düzenlen- mesini sağlaması. Her yıl toplanan Forumun amacı AB kurumlarına AB’nin tüm politikalarında çocuk haklarına öncelik verilmesini hatırlatmak. Tabii bir de çocuk haklarıyla ilgili başarılı uygulamaların paylaşımını sağlamak var. Sonuç olarak bu belge çocuk haklarına AB’de ayrı bir yer verilmesi ve en vahim çocuk hakları ihlallerine karşı çocukların korunmasını güvence al- tına alması bakımından çok önemli.

2006’da, Avrupa Konseyi de çocuklara yönelik kendi programını ha-

zırlıyor. Hazırlanan programın başlığı ‘Çocuklar için ve Çocuklarla Bera- ber Bir Avrupa İnşa Etmek’. Çocuklar için ve Çocuklarla Beraber Bir Av- rupa İnşa Etmek Programının amacı çocuk haklarını yaymak ve çocuklara

yönelik şiddeti ortadan kaldırmak. Program çok etkili oluyor. Ilk plan, prog- ramı 2006–2008 arasında sürdürmekken, program çok başarılı olunca 2009– 2011 yılları arasında da sürdürülüyor. Bu yıllarda uygulanan Çocukların Hiz- metlerden Yararlanması, Korunması ve Katılımı başlıklı strateji, doğrudan çocuk katılımına odaklanıyor. Zaten stratejik hedeflerden biri de ‘demokrasi’.

AB Ortak Çocuk Hakları Stratejisi’ne Doğru (2006) Öncelikli Hedefler:

(1) Çocukların acil ihtiyaçlarının farkında olmak, var olan sivil toplum faaliyetlerini güçlendirmek ,(2) Gelecek AB eylemlerini çocuk haklarına ön- celik vererek planlamak, (3) AB ülkelerinin çocuk yasalarıyla Birleşmiş Mil- letler Sözleşmeleri’nin uyumunu sağlamak, (4) Çocuk haklarıyla ilgili çalı- şan sivil toplum kuruluşları için bir danışma ve eşgüdüm merkezi kurmak, (5) Çocuk hakları ile ilgilenen uzmanların arttırılması için çalışmalar yap- mak, (6) Çocuk hakları farkındalığını arttırmak için çocuklara ve ailelerine bilgi verecek bir komisyon stratejisi hazırlamak, (7) AB Komisyonu üyesi bir Çocuk Hakları Koordinatörlüğü kurmak

Eylem Planı:

(1)Avrupa Konseyi ve diğer uluslararası kuruluşların da işbirliği ile konu ile ilgili bilgilerin üye ve aday ülke dillerinde yer alacağı bir internet sitesi hazırlanacak, (2) Tüm Avrupa’da geçerli tek bir numara ile ulaşılabilen Ço- cuk Yardım Hattı oluşturulacak, (3) AB ve Avrupa Komisyonu bütçelerini hazırlarken çocuk haklarını göz önünde tutup onlara daha fazla pay ayrıla- cak, (4) Çocuk Haklarına dair bir Yeşil Kitap31 _{hazırlanacak.}

2008’de, Çocuklara Yönelik Fiziksel Ceza Uygulamasının Ortadan Kal- dırılması için Avrupa ölçeğinde Kampanya başlatılıyor.

2009’da, Lizbon Antlaşması yürürlüğe giriyor. Antlaşma’nın amaçları

arasında çocuk hakları geçiyor; yani bu belge çocuk hakları açısından AB’de önemli bir yolu açıyor. Lizbon Antlaşması, Temel Haklar Şartı’ndaki haklar, 31 AB Komisyonu tarafından yayınlanan yeşil kitaplar, belirli bir alanda bir düşünce ortaya koyarak avrupa düzeyinde bir danışma süreci başlatıyor. Ortaya çıkan görü$ler daha sonra beyaz kitapların konu aldığı somut birlik faaliyetlerine dönüşebiliyor.

ilkeler ve özgürlükleri aynen tanıyor ve bu şartı hukuken bağlayıcı kılıyor; ayrıca çocuk haklarının korunmasına katkıda bulunmayı taahhüt ediyor.

2011’de, Avrupa Komisyonu AB Çocuk Hakları Programı’nı yani Av-

rupa’daki tüm politikaları daha çocuk dostu hale getirecek bir eylemler lis- tesini açıklıyor. Buna göre, ‘bugünün’ çocuklarının daha iyi eğitim alması, hizmetlere erişiminin sağlanması ve haklarının somut şekilde koruma al- tına alınması gerekir. Gelecekteki tüm AB politikalarının çocuk hakları ba- kış açısıyla gözden geçirileceği bildirilirken AB ülkelerinin çocuk hakları alanındaki iyi uygulamalarını birbiriyle paylaşmasının altı çiziliyor. Ancak Komisyon’un teklifleri çocuk hakları kuruluşlarını bir araya getiren bir si- vil platform olan Eurochild tarafından uyumlu bir vizyon yerine, süre giden eylemlerin bir toplamından ibaret olduğundan eleştiri alıyor. Çocuk hakları- nın AB’de korunması ve teşvik edilmesi için 2006’dan bu yana çağrıda bu- lunan Eurochild’ın talebi ÇHS’nin AB’nin yasal çerçevesine dâhil edilmesi.

Eurochild: AB’de çocuk ve gençlerın hayat kalitesini yükseltmek için ça-

lışan 35 ülkeden 166 sivil toplum kuruluşunu bir araa getiren sivil bir ağdır. AB’de çocuklarla ilgili yukarıdakiler dışında da pek çok sözleşme, karar, tavsiye ve kampanyalar bulunuyor. Bunlardan bazılarını saymak gerekirse: Evlat Edinmeye İlişkin Avrupa Sözleşmesi’ni, Cinsel İstismar ve Cinsel Ta- cize karşı Çocukların Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’ni, Çocukla- rın Aile ve Sosyal Yaşama Katılmasına İlişkin Tavsiye’yi, Çocuk Evlat Edi- nen Ailelere ilişkin Tavsiye’yi, Olumlu Ebeveynliği Destekleme Politikasıyla ilgili Tavsiye’yi, AB ve UNICEF’in çocukları Güney Doğu Avrupa’da şid- detten korumakla ilgili başlattığı şiddete hayır kampanyasını sayabiliriz.

Bunları Biliyor muydunuz?

AB’de 15 Yaşın altındaki çocuklar çalışamıyor.

AB’de 15 yaşından küçük çocuklar sadece kültürel, sportif faaliyetlerde ve hafif işlerde izin alınmak kaydıyla belli bir süreyle çalışabiliyor. Bu süre, okul dönemlerinde haftada 12, yaz tatilinde ise haftada 35 saatle sınırlı. 18 yaşın altındaki gençler, fiziki ve ruhsal kapasitelerini aşan, eğitimlerini en- gelleyen, sağlıklarına zarar verme ihtimali olan ya da kaza riski taşıyan teh- likeli işlerde ve gece vardiyalarında çalışamıyor. Mesleki eğitim ve çıraklık eğitimi alan gençlerin eğitimleri de çalışma süresinden sayılıyor ve haftada

40 saati aşamıyor. Avrupa Sosyal Şartı, 7. madde; 94/33/AT sayılı, Çalışan gençlerin iş yerinde korunması hakkında Direktif (Konsolide Versiyon)

  Çocuk işçiler yasaklanıyor

AB’de çocuklar tehlikeli oyuncaklardan korunuyor

AB’de çocukların sağlık ve güvenliği açısından riskli oyuncaklar satıla- mıyor. CE (Conformité Européenne-Avrupa’ya uygunluk) işareti, sağlık, gü- venlik ve tüketicinin ve çevrenin korunması gerekliliklerine uygunluğu gös- teriyor. Tüm oyuncaklarda CE işaretinin bulunması gerekiyor.

88/378/AET sayılı, Üye devletlerin, oyuncakların güvenliği ile ilgili mev- zuatlarının yaklaştırılmasına ilişkin Direktif (Konsolide Versiyon)

AB’de 22 ülkede çocuklara vurmak ya da başka türlü fiziksel ceza vermek yasak!

İnsanlara vurmak yanlıştır ve çocuklar da insandır! 1979 yılında İsveç AB’de fiziksel cezayı açıkça yasaklayan ilk ülke oldu. Avrupa Konseyi Ba- kanlar Komitesi fiziksel cezayı kınadı ve bir dizi tavsiye kararlarıyla bu uy- gulamanın yasaklanmasını önerdi. Geçtiğimiz 25 yıl içinde diğer ülkeler de yavaş yavaş İsveç örneğini izlemeye başladı. Haziran 2010 itibarıyla 22 üye devlet çocuklara yönelik her tür fiziksel cezayı yasaklayan yasal düzenle- meleri tamamladı. Ayrıca 8 ülke daha fiziksel cezayı yasaklamakla ilgili

kararlı olduğunu açıkladı. Türkiye ise Avrupa ülkeleri içinde çocuklara yö- nelik fiziksel cezayı hiçbir ortamda yasaklamadığı gibi bu konuda kararlılık da göstermeyen bir ülke konumunda.

Çocuklara Yönelik Fiziksel Ceza Uygulamasının Ortadan Kaldırılması Kampanyası, Avrupa Konseyi, http://www.coe.int/corporalpunishment

Sizce Avrupa’da hangi ülkelerde çocuklara vurmak yasalarca ya- saklanmış olabilir?

Avusturya, Bulgaristan, Hırvatistan, Kıbrıs, Danimarka, Finlandiya, Al- manya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, Latviya, Lihtenştayn, Lüksemburg, Moldova, Hollanda, Norveç, Portekiz, Romanya, İspanya, İsveç, Ukrayna, İtalya, Çek Cumhuriyeti, Estonya, İrlanda, Litvanya, Polonya, Sırbistan, Slo- vakya, Slovenya.

AB, 13 yaşından itibaren gençlerin AB ülkelerindeki diğer gençlerle proje geliştirmesine ve uygulamasına destek veriyor. (Aday ülkeler dâhil!)

2000 yılında Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi’nin kararıyla Gençlik Eylem Programı yayınlandı. Bu program, 13–30 yaş gençlerin katılması için. Bu Programla gençler yurtiçinde veya dışında çeşitli etkinliklere dâhil olabili- yorlar, uluslararası veya yerel projeler hazırlayıp, uygulayabiliyorlar. Programın amacı çokkültürlülüğe katkıda bulunmak, gençlerin kendilerini geliştirmelerini sağlamak ve ortak Av-

rupa Kültürü’nün al- tını çizmek. Türkiye’de Gençlik Programı Av- rupa Birliği Bakanlığı altındaki Türk Ulusal Ajansı tarafından yü- rütülüyor.

Türk Ulusal Ajansı Internet Sitesi: http://