KEİÖ’NÜN Kuruluşu ve KEİÖ Şartı A Yalta Zirves

Bir dizi bildiri ile devam eden KEİ sürecinin sonunda, bildirilere imza atan devletler amaçlanan hedefleri gerçekleştirebilmek için KEİ’nin bir uluslararası örgüte dönüşerek hukukî kişilik kazanması konusunda mutabık olmuşlardır. KEİ’nin daimî kurumlara sahip olarak tam bir uluslararası örgüt gibi hareket etmesine yönelik olarak oluşan bu mutabakat çerçevesinde, 5 Haziran 1998’de Yalta’da atılan imzalar sonucunda KEİÖ Şartı kabul edilmiştir. Yalta Zirvesi’nde alınan kararlara308 bakıldığında, KEİ’nin gelişim sürecinin değerlendirildiği; işbirliğinin gelişmesinde önemli mesafelerin kat edildiği; bölgede barışın, istikrarın ve refahın sağlanması yönünde ciddi katkıların gerçekleştiği belirtilmiş ve bölgede gerek işbirliğinin gelişmesi gerekse bahsi geçen diğer amaçlara ulaşılabilmesi için KEİÖ Şartının imzalanarak KEİ’nin uluslararası bir örgüte dönüştürüldüğü ifade edilmiştir. Karadeniz Bölgesi’nin 21. yüzyılda pek çok yönden artan öneminin ve KEİ devletlerinin dünyadaki dönüşüm sürecini dikkate alarak uyum sağlama gayretlerinin vurgulandığı metinde, DTÖ sistemiyle bütünleşerek özellikle AB ile ekonomik ilişkilerin geliştirilmek istendiği belirtilmiştir. Bu yapıyla uyumlu bir KEİ Serbest Ticaret Bölgesi kurulması arzusunun ifade edildiği kararlarda, KEİ sürecinin gelişimi açısından özel sektörün asıl güç olarak kabul edildiğine ve Selanik’te kurulan KTKB’nin bu amaca hizmet eden bir kuruluş olduğuna dikkat çekilmiştir. Başta AB, AGİT, BMÖ olmak üzere diğer pek çok uluslararası örgütle ve bölgesel kuruluşla

308 _{Yalta Zirvesi’nde alınan kararların tam metni için bkz. BSEC Handbook of Documents, V. 4,}

Permanent International Secretariat, İstanbul 2000, s. 19-21; Stribis ve Karabelas, s. 39-41. İnternet üzerinden erişim için bkz. KEİÖ Resmî İnternet Sayfası, http://www.bsec- organization.org/documents/declaration/summit/Reports/YALTA%201998.pdf, (05.05.2011).

118 işbirliği hedefinin ilan edildiği Zirve kararlarında, gözlemcilik statüsüne sahip devletlerle gerçekleşen işbirliğinin yanında, bu statüye sahip olmak isteyen devletlerle ve uluslararası hükümet dışı kuruluşlarla da işbirliğinin gerçekleştirilmek istendiği dile edilmiştir. Birden çok amaca hizmet etme amacındaki KEİ’nin özellikle Avrupa ile bütünleşmede önemli bir zemin teşkil edeceği belirtilmiştir. Zirve’de alınan kararlar, KEİ sürecinin başından itibaren resmî belgelerde vurgulanan amaçların ve hedeflerin bir özeti şeklindedir. Batı Bloku tarafından belirlenmiş uluslararası düzene uyum anlamına gelen bu ifadelerden, KEİÖ’nün bu sistemin bir parçası olma arzusu taşıdığı anlaşılmaktadır. Bu sebeple Avrupa ve AB vurgusu, her fırsatta tekrarlanmaktadır.

KEİÖ Şartının uluslararası hukuk açısından 1 Mayıs 1999 tarihinde yürürlüğe girmesi sonucunda da KEİ, KEİÖ’ye dönüşerek hukukî kişilik kazanmış ve resmen bir uluslararası örgüte dönüşmüştür. Böylece, bu tarihe kadar “işbirliği” temelinde devam eden devletler arası ilişkiler, Şartın kabul edilip yürürlüğe girmesiyle birlikte, uluslararası bir örgüt olan KEİÖ şemsiyesi altında devam etmeye başlamıştır309. Yalta’da imzalanan Zirve Bildirisi ile mevcut olan mekanizmanın yerini, çok taraflı ekonomik işbirliği temel alınarak üye devletlere fayda sağlamak üzere kurulmuş bir uluslararası örgütün aldığı ilân edilmiştir310. Şartın imzalanması ve ardından yürürlüğe girmesi, KEİ’nin kurumlaşması çabalarının tamamlandığı ve bu oluşum için yeni bir evrenin başladığı anlamına gelmektedir. İmzalarıyla hukuken bağlı olan

309 _{Bkz. Stribis, Security, s. 130; Klympush-Tsintsadze, s. 29; Emin Çarıkçı, Türk Dünyasında} Ekonomik Gelişmeler ve Türkiye-AB İlişkileri, AKÇAĞ Yayınları, Ankara 2004, s. 211-214;

Başaran, s. 91-95; Ali Şen, “Uluslararası Güvenlikte Ekonomik Faktörler: Türkiye’nin Bölgesel Ekonomik Entegrasyonlardaki Etkinliği ve Bölge Barışına Katkısı”, Polis Bilimleri Dergisi, C. 5 (2), s. 121; Mustafa Aydın, “Europe’s New Region: The Black Sea in the Wider Europe Neighbourhood”,

Southeast European and Black Sea Studies, V. 5, N. 2, May 2005, s. 267; Uzgel, Balkanlar, s. 519-

520; Tangör, Karadeniz, s. 63; Erhan, s. 414-415; Yalçınkaya, Kafkasya, s. 256-261; Altıntaş, s. 641- 643; Sergiu Celac ve Panagiota Manoli, “Towards a New Model of Comprehensive Regionalism in the Black Sea Area”, Southeast European and Black Sea Studies, V. 6, N. 2, June 2006, s. 193-194; Kanbolat, Yeni Ufuklar, s. 81-84; Oktay, Avrasya, s. 213-214.

310 _{Bkz. Alâeddin Yalçınkaya, “Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin Türkiye ve Bölge Potansiyeline}

Gerçekçi Adaptasyonu”, Küreselleşme ve Türkiye’nin Dış Ekonomik İlişkileri, 2004 Türkiye İktisat Kongresi Tebliğ Sunuşları, DPT Yayınları, Ankara 2004, s. 12; Kutovoy, s. 129; Mustafa Aydın, “Regional Cooperation in the Black Sea and the Role of Institutions”, Perceptions, Autumn 2005, s. 62; Uzgel, Balkanlar, s. 520-521; Altıntaş, s. 643.

119 devletler için artık işbirliği süreci, Şartın yürürlüğe girmesiyle birlikte KEİÖ çatısı altında yani, kurumsal bir zeminde devam edecektir311.

25 Haziran 1992 tarihli İstanbul Bildirisi ile 5 Haziran 1998 tarihli Yalta Zirvesi arasında geçen süre zarfında KEİ girişimi, KEİÖ’ye dönüşme sürecini tamamlamıştır. Yalta Zirvesinde ortaya çıkan ve imzalanan metinle birlikte, KEİ’nin bir uluslararası örgüte dönüşmesi için gerekli hukukî alt yapı hazırlanmış olmaktadır. Yaklaşık olarak altı yıllık bir sürede gerçekleşen bu dönüşümün uzamasına sebep olarak KUTOVOY, değişik gerekçeler ileri sürmektedir. KUTOVOY’a göre her şeyden önce KEİ devletleri, farklı sosyo-ekonomik şartlara ve yapıya sahiptir. Bu bölgede yaşayan insanlar, farklı hayat tarzlarına ve değişik dinlere mensupturlar. Tarihî ve kültürel sebeplere bağlı olarak aralarında çekişmeler ve çatışmalar yaşamışlardır. Bu süre zarfında bazı devletler, bu projeyi gerçekçi ve stratejik bir yapılanma olarak görmemişlerdir. Bu engelleri aşmak için doğal olarak geniş zamana ihtiyaç duyulmuştur. Bu zaman aralığındaki çalışmalar yoluyla KEİ, hukuken KEİÖ’ye dönüşme sürecinin alt yapısını tamamlayabilmiştir312. Bu etkenlere rağmen KEİÖ’nün kurulması, aralarında uyuşmazlıklar olan sınır komşusu veya aynı coğrafî havzada yer alan devletler arasında, işbirliğine yönelik bir kuruluşun ortaya çıkmasına engel teşkil etmediğini göstermiştir. Üstelik bu işbirliğinin pek çok alana yayılması da karşıtlıklardan ziyade, ortaklıkların ortaya çıkarılabilmesinin mümkün olduğunu ispat etmiştir313.

5 Haziran 1998’de Yalta’da toplanan Devlet veya Hükümet Başkanları Zirvesi sonucunda imzalanan KEİÖ Şartı, KEİ’yi uluslararası örgüt statüsüne kavuşturan belge niteliğindedir. KEİ’nin uluslararası bir örgüte dönüşerek hukukî kişilik kazanmasına yol açan bu belge, Türkiye tarafından aynı gün imzalanmıştır. 4392 sayılı “Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Şartının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun” başlıklı yasayla TBMM tarafından 23 Haziran 1999’da kabul edilen Şart, 25 Haziran 1999 tarihli ve 23736 sayılı Resmî Gazete’de

311 _{Ecobescu, s. 166.}

312 _{Kutovoy, s. 129.} 313 _{Aral, s. 1 ve 6.}

120 yayımlanmıştır. Şartın onaylanarak iç hukuk açısından yürürlüğe girmesi ise 21 Temmuz 1999 tarihli ve 99/13159 karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nin 15 Ağustos 1999 tarihli ve 23787 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla gerçekleşmiştir. Otuz dört maddeden oluşan bu belgenin içeriği, aşağıda ele alınmıştır. Belgenin içeriği ele alınırken, KEİÖ’nün ana ve yardımcı organları ile KEİÖ’ye bağlı kuruluşlarla ilgili maddeler ve bu kurumlarla ilgili diğer düzenlemeler ele alınmayacak; bu düzenlemelere, KEİÖ’nün kurum yapısının inceleneceği kısımlarda yer verilecektir.

B. KEİÖ Şartının İçeriği ve Değerlendirilmesi