Genel Hükümler (Bölüm I) ve İşbirliğinin İlkeleri ve Alanları (Bölüm II) a İçeriğ

“Genel Hükümler” başlıklı Birinci Bölüm, iki maddeden oluşmaktadır. KEİÖ Şartının 1. maddesine göre KEİÖ, kurucu üyeler tarafından bölgesel bir ekonomik örgüt olarak kurulmuştur. 2. maddede ise alt başlıklar altında, KEİÖ Şartında yer alan tanımlardan bahsedilmiştir. Bu alt başlıklarda, KEİÖ Şartında yer alan kısaltılmış ifadelerin, hangi tabirlere karşılık olarak kullanıldığı belirtilmiştir.

“İşbirliğinin İlkeleri ve Alanları” başlıklı İkinci Bölüm de yine, iki ayrı maddeden oluşmaktadır. 3. maddede, KEİÖ faaliyetlerinde izlenecek olan ilkeler ve amaçlar belirlenmiştir. Buna göre, benimsenen ilkeler ve ortaya konan amaçlar şöyledir:

- Dostluk ve iyi komşuluk ruhuyla hareket ederek üye devletler arasında karşılıklı saygıyı, güveni, diyaloğu ve işbirliğini sağlam bir hâle getirmek;

- Uluslararası hukuk kuralları ve ilkeleri temel alınarak ikili ve çok taraflı işbirliğini geliştirmek ve çeşitlendirmek;

- İş yaşamını geliştirerek ekonomik işbirliği sürecine doğrudan katılan şirketlerin ve diğer kuruluşların bireysel ve kollektif girişimlerini teşvik etmek;

- Hedeflenen ekonomik işbirliğini, üye devletlerin uluslararası kuruluşlara tam üyeliğinden veya diğer nitelikteki üyeliklerinden kaynaklanan uluslararası

124 yükümlülükleriyle çelişmeyecek ve üçüncü taraflarla ilişkilerini geliştirmelerini engellemeyecek bir şekilde geliştirmek;

- Üye devletlerin özel ekonomik koşullarını ve menfaatlerini dikkate almak;

- KEİÖ sürecine diğer devletlerin, uluslararası ekonomik ve malî kuruluşların, şirketlerin ve teşebbüslerin katılımlarını teşvik etmek.

KEİÖ Şartının 4. maddesi, gerçekleştirilmek istenen işbirliği alanlarıyla ilgilidir. Maddeye göre üye devletler, KEİÖ tarafından kabul edilen ilkelere uygun olarak, üyelerinin millî ekonomilerinde sürdürülebilir kalkınmayı ve üye devletlerde yaşayan vatandaşların sosyal refahını sağlamayı amaçlamakta ve bu doğrultuda beşerî, tabiî ve diğer kaynakların daha etkin bir biçimde kullanılmasını hedeflemektedirler. Bu amaçlar ve hedefler doğrultusunda ticaret ve ekonomik kalkınma; bankacılık ve finansman; iletişim; enerji; ulaşım; tarım ve tarıma yönelik sanayi; sağlık ve eczacılık; çevrenin korunması; turizm; bilim ve teknoloji; istatistikî veri ve ekonomik bilgi değişimi, gümrükler ve diğer sınır yetkilileri arasında işbirliği; insan ilişkileri; örgütlü suçlarla ve uyuşturucu, silah ve radyoaktif madde kaçakçılığıyla, her türlü terör hareketiyle ve yasadışı göçle mücadele alanlarında veya KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’nin alacağı kararlar doğrultusunda ilgili diğer herhangi bir alanda işbirliğinin gerçekleştirileceği ifade edilmiştir.

b. Değerlendirme

“Örgütün Kuruluşu” başlıklı KEİÖ Şartının 1. maddesi ile bölgesel bir ekonomik örgüt olarak KEİÖ’nün kurulduğu ifade edilerek, uluslararası toplum nezdinde bir irade beyanında bulunulmuştur. Ayrıca bu maddeyle KEİÖ’nün özellikleri de vurgulanmıştır ki buna göre coğrafî tasnif açısından KEİÖ, bölgesel bir uluslararası örgüttür. Ancak yukarıda da değinildiği üzere buradaki “bölge” tabiri, yeterince açık değildir ve “bölge”nin sınırları net bir şekilde çizilmemiştir. Bu sebeple de KEİÖ’nün üyeleri arasında, Karadeniz’e kıyısı olmayan devletler de mevcuttur. Öte yandan KEİÖ, amaçları ve faaliyetleri açısından yapılan tasnifte,

125 uzman örgütler sınıfı içinde ve “ekonomik konulu örgütler” alt kategorisinde yer almaktadır. Dolayısıyla 1. madde, yalnızca KEİÖ’nün kuruluşunu beyan eden bir irade açıklaması olmayıp aynı zamanda, örgütün coğrafî açıdan tasnifi ile amaçları ve faaliyetleri yönünden dâhil olduğu grubu da ifade eden bir maddedir.

KEİÖ Şartının 2. maddesinde ise bazı tabirlere yer verilmiştir. “Tanımlar” başlığı altında açıklama getirilen bu tabirler, belgede yer alan ifadelerden neyin kast edildiğini gösteren ve kullanım kolaylığı sağlamak amacıyla kısaltılmış olan ibarelerdir. Bu açıklamalar, bu tarz yapılanmaların kurucu belgelerinde rastlanan alışılmış ifadelerden oluşmaktadır.

Şartın 3. ve 4. maddeleri, “İşbirliğinin İlkeleri ve Alanları” başlığını taşımakta ve belgenin “İkinci Bölümü”nü oluşturmaktadır. 3. maddede, ilkelerden ve amaçlardan bahsedilirken 4. maddede işbirliği alanları konu edilmiştir. Dolayısıyla bu bölümün başlığı, bölümün içeriğini tam olarak yansıtmamaktadır. Bu bölümün başlığı, sadece 3. maddenin içeriğini tam olarak karşılamaktadır. Bu sebeple üst başlığa, “işbirliğinin amaçları” ibaresinin eklenmesi yerinde olacaktır. 3. maddede sayılan ilkelere ve amaçlara bakıldığında ise 25 Haziran 1992 tarihinde başlayan bildiriler dizisinde yer alan ve KEİÖ Şartının giriş kısmında da tekraren belirtilen ifadelere rastlanmaktadır. Buna göre KEİÖ, uluslararası hukukun kurallarını ve temel ilkelerini kendisine şiar edinmiştir. İşbirliğinin geliştirilmesinde, çeşitlendirilmesinde ve yaygınlaştırılmasında bu çerçeve içinde hareket edecektir. Dostluk ve iyi komşuluk ruhundan, devletler arasında karşılıklı saygıdan ve güvenden, diyalogdan ve işbirliğinden, üye devletlerin özel ekonomik koşullarından ve menfaatlerinin dikkate alınacağından bahsedilerek uluslararası hukukta karşılığı bulunan ilkelere atıfta bulunulmuştur. Ayrıca, 3. maddede ısrarla vurgulanan işbirliğine yönelik olarak “geliştirmek”, “kuvvetlendirmek”, “cesaretlendirmek”, “çeşitlendirmek” gibi olumlu ifadeler kullanılması ve üye devletlerin diğer örgütlerle veya kuruluşlarla olan çeşitli nitelikteki ilişkilerinden kaynaklanan yükümlülüklerle çelişki yaratılmaması, üçüncü taraflarla olan ilişkilerin gelişmesine engel teşkil edilmemesi konularında gösterilen hassasiyet ile diğer devletlerin, uluslararası kuruluşların, şirketlerin ve teşebbüslerin KEİÖ sürecine katılımının teşviki dikkat çekicidir. Bu

126 ifadelerle işbirliğinin gerçekleşebilmesi için bir yandan olumlu ve iyimser bir hava yaratılmak istenmekte, diğer yandan da imzacı devletlerin üçüncü taraflarla olan çeşitli düzeylerdeki ilişkilerinin engellenmek istenmediği beyan edilmektedir314. Tedirgin edecek veya şüphe yaratacak herhangi bir düşünceyi engellemeye yönelik bir mantığın yansıması olan bu ifadeler yoluyla daha önce de bahsedildiği üzere, KEİÖ’nün dayanağı ve gerçekleştireceği faaliyetlerin meşruluğu ile örgütün esnek ve üçüncü taraflara açık niteliği bir kez daha kayda geçirilmiş olmaktadır.

Belgenin 4. maddesinin başlığı, “İşbirliği Alanları”dır. Bu maddede, işbirliği alanları sayma yoluyla tek tek belirlenmiştir. İşbirliği alanları belirtilmeden önce, üye devletlerin kabul etmiş oldukları ilkelere tekrar atıf yapılarak ilgili devletlerde yaşayan halkların sosyal refahını sağlamayı ve kendi millî ekonomik yapılarında sürdürülebilir kalkınmayı amaçladıkları belirtilmiştir. Bu amaçları gerçekleştirme noktasında beşerî, tabiî ve diğer kaynakları daha etkin bir şekilde kullanmayı hedefledikleri de ifade edilmiştir. Gerek ilkeleri gerekse amaçlanan hedefleri bu madde içinde de tekrar etmek, yukarıda belirtilen esaslar çerçevesinde ortaya konmuş olan KEİÖ’nün kuruluş felsefesini bir kez daha vurgulayarak uluslararası toplumu tedirginliğe ya da endişeye sevk etmeme, olumsuz bir intiba uyandırmama isteğinden kaynaklanmaktadır. Nitekim akabinde belirtilen ve yukarıda tek tek sıralanmış olan işbirliği alanlarına bakıldığında, genel olarak doğrudan ve/veya dolaylı olarak ekonomik nitelikli faaliyet alanları olduğu görülmektedir. Ancak bunların yanında, KEİÖ Bölgesi’ne yönelik olarak, uluslararası politikada Soğuk Savaş sonrası ortaya çıkmış yeni yapının yansımalarına yönelik alanların da kapsam içine alındığı görülmektedir. Her ne kadar KEİÖ’nün amaçları arasında, KEİÖ Bölgesi’nde barışı ve istikrarı sağlamak varsa da “örgütlü suçlarla ve uyuşturucu, silah ve radyoaktif madde kaçakçılığıyla, her türlü terör hareketiyle ve yasadışı göçle mücadele” gibi oldukça geniş çaplı ve ekonomiden ziyade “güvenlik” öncelikli bir alan yaratılmış olması dikkat çekicidir. Ayrıca KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’nin kararları doğrultusunda başka işbirliği alanları yaratabilme yetkisinin varlığı, KEİÖ’yü

314 _{Panayotis Gavras, “The Black Sea and the European Union: Developing Relations and Expanding}

Institutional Links”, Southeast European and Black Sea Studies, Vol. 4, Nu. 1, January 2004, s. 25- 26.

127 yalnızca ekonomik işbirliği temelli bir örgüt olmanın ötesine taşımaktadır. Aslında bu yaklaşım, şaşırtıcı olmaktan uzaktır. Zira Soğuk Savaş sonrası yeryüzünde ortaya çıkan ekonomik yapı, işbirliği alanları arasına kalın çizgiler çekebilmeyi çok da mümkün kılmamaktadır. İletişim teknolojisinin tahmin kalıplarını yerle bir edecek derecedeki ilerleyişi ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, gerek teorik olarak gerekse uygulamada “disiplinler arasılığı” yaygın bir hâle getirmiştir. KEİÖ’de sayılan işbirliği alanlarındaki çeşitlilik ve yaygınlık, bu gözle bakıldığında daha anlaşılır olabilmektedir.

3. Katılım (Bölüm III)