Malî Katkı

Uluslararası örgüt üyeleri, örgütün giderlerini karşılamak üzere örgütün bütçesine, belirlenmiş oranlar ölçüsünde katkı yaparlar.

KEİÖ Şartının 25. maddesine göre örgütün bütçesi, Dışişleri Bakanları Konseyi’nin kararları uyarınca belirlenen ve üye devletler tarafından yerine getirilen malî katkılarla oluşmaktadır.

Ç. Hükümet Dışı Uluslararası Örgütler

Genellikle “uluslararası örgüt” kavramından anlaşılan, yukarıda bahsedilen ve devletler tarafından bir antlaşmayla kurulan “hükümetlerarası uluslararası örgütler”dir53. Herhangi bir ek açıklama ya da özel bir isimlendirme yapılmıyorsa, buradan anlaşılması gereken uluslararası örgüt, hükümetlerarası uluslararası örgüttür.

53 _{Michael Akehurst, A Modern Introduction to International Law, Routledge, London and New}

35 Öte yandan, geniş anlamda ele alındığı takdirde, her çeşit bir araya gelme ve birleşme eylemi uluslararası örgüt kavramına dâhil olabilir. Ancak bu birlikteliklerin statüleri ve ilişkileri ile ilgili hukuk düzeninin tespit edilmesi aşamasında, hükümetlerarası ve hükümet dışı uluslararası örgütler şeklinde bir ayrıma gitmek kaçınılmaz olmaktadır54.

Hükümet dışı uluslararası örgütler, değişik uyruktan özel ya da kamu hukuku kişilerinin bir araya gelmesi sonucunda ortaya çıkan, devletlerarası bir antlaşma ile oluşturulmayan ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren örgütlenmelerdir55. Devletlerden özerk, en azından organik bir bağa sahip olmayan ve bağımsız hareket edebilme kapasitesi olan bu yapılanmalar, belli bir misyona sahiptir ve bu misyonu yerine getirebilmek için kurumsal bir çatı altında örgütlenmişlerdir. Ayrıca, en az iki devlette faaliyette bulunmalıdırlar56. Özel ve gönüllü bir yapılanma olan hükümet dışı uluslararası örgütlerin oluşturdukları kurumsal mekanizmada, hükümet temsilcileri yer almaz57. Bu örgütlerin önemli bir özelliği de kural olarak kâr amacı gütmemeleridir58. Bu itibarla ticarî amaçlı olan çok uluslu şirketlerden ayrılırlar. Yine, uluslararası örgütlerden ayrıldıkları önemli bir nokta da bu örgütlerin uluslararası hukuk çerçevesi içinde kurulmamalarıdır. Hükümet dışı uluslararası örgütler, belirli bir devletin iç hukukuna tâbidir. Birçok alanda faaliyet gösteren bu kuruluşlar, belirli bir konuya odaklanabilecekleri gibi başka birçok amaca da sahip olabilirler. Kamuoyunu bilgilendirme, uzmanlar eliyle görüş bildirme yanında, doğrudan veya dolaylı lobi faaliyetleri ile hükümetler üzerinde baskı grubu oluşturma gibi etkinliklerde de bulunmaktadırlar59.

54 _{Pazarcı, II. Kitap, s. 113.}

55 _{Pazarcı, II. Kitap, 113; Sur, s. 146; Özgöker, s. 5.}

56 _{Şaban H. Çalış, Erdem Özlük ve Önder Kutlu, “INGOs: Uluslararası Sivil Toplum Kuruluşları”,} Uluslararası Örgütler ve Türkiye, Şaban H. Çalış, Birol Akgün ve Önder Kutlu (Ed.), Çizgi

Kitabevi, Konya 2006, s. 728; Александр Олегович Наумов, Международные неправительственные организации в современной мирополитической системе, Красанд, Москва 2009 (Aleksandr Olegoviç Naumov, Çağdaş Dünya Politik Sisteminde Hükümetdışı

Uluslararası Örgütler, Krasand, Moskova 2009), s. 10-11. 57 _{Archer, s. 67; Rittberger ve diğerleri, s. 8; Naumov, s. 15.}

58 _{Werner J. Feld, Robert S. Jordan ve Leon Hurtwiz, International Organizations: A Comparative} Approach, Praeger Publishers, Westport 1994, s. 24; Pease, s. 4, 33; Bennett ve Oliver, s. 2; Pazarcı,

II. Kitap, s. 112; Sur, s. 146; Çalış, Özlük ve Kutlu, s. 728; Naumov, s. 10.

59 _{Bkz. Schermers ve Blokker, s. 32; Feld, Jordan ve Hurwitz, s. 22-23; Amerasinghe, s. 9-10; Pease,}

36 Hükümet dışı uluslararası örgütler, şiddet kullanmamalı veya şiddete dayalı propaganda yapma yöntemlerini benimsememelidir. Bu bağlamda bağımsızlık veya kurtuluş mücadelesi veren silahlı gruplar, isyan edenler, vb. oluşumlar, suç örgütleri uluslararası hükümet dışı kuruluşlar sınıfına girmezler. Aynı şekilde, siyasî partiler ve iktidara muhalif örgütlenmeler gibi iktidarı ele geçirmeye yönelik politik eylemlerde bulunan gruplar da bu tasnifin dışında kalır. Bununla birlikte, Liberal Enternasyonal, Sosyalist Enternasyonal, Uluslararası Demokratlar Birliği gibi siyasî partilerin oluşturdukları birlikler, hükümet dışı uluslararası kuruluşlar kapsamına dâhildir, zira bu yapılanmaların amacı, iktidarı ele geçirmekten ziyade benzer düşünceler taşıyan siyasî partiler arasında dayanışma sağlamaya ve kamuoyu oluşturmaya yöneliktir60.

Hükümet dışı uluslararası örgütlerin bağlı olacağı hukukî rejimle ilgili olarak, uluslararası hukukta genel bir düzenleme yoktur. İç hukuka tâbi ve büyük oranda dernek tipinde olan bu kuruluşlar, uluslararası hukukun öznesi değildir61. Bununla birlikte, bu kuruluşları uluslararası hukukun tamamen dışında görmek de doğru olmaz. Bu bağlamda, BMÖ Antlaşmasında yer alan bir hüküm, en önemli dayanaklardan birini teşkil eder. BMÖ Antlaşmasının 71. maddesine göre BMÖ’nün aslî organlarından olan Ekonomik ve Sosyal Konsey, kendi yetki alanı içinde kalan konularda çalışmalar yapan hükümet dışı uluslararası kuruluşlara danışmak üzere gerekli tedbirleri alır62. Bu madde kapsamında günümüzde, Ekonomik ve Sosyal Konsey’e iki binden fazla kuruluş, istişarî statüde katkıda bulunmaktadır63. Bu maddeden ve madde hükmünün bugün işleyen hâlinden, hükümet dışı uluslararası kuruluşların uluslararası hukukta bir özne olduğu sonucu çıkarılamaz ise de

Hükümet Dışı Kuruluşlar: Vestfalya-Sonrası Süreçte Küresel Sivil Toplum, Nobel Yayın

Dağıtım, Ankara 2005, s. 87-136.

60 _{Naumov, s. 11.}

61 _{Malanczuk, s. 97; Pazarcı, II. Kitap, s. 113, 225; Sur, s. 146; Çalış, Özlük ve Kutlu, s. 729;}

Naumov, s. 14-15, 22-23.

62 _{Maddenin ve BMÖ Antlaşmasının özgün metni için bkz. BMÖ Resmî İnternet Sayfası,}

http://www.un.org/aboutun/charter/index.html, (10.02.2009). Türkçe metin için bkz. Aslan Gündüz,

Milletlerarası Hukuk Temel Belgeler Örnek Kararlar, Beta Basım, İstanbul 2003, s. 86-105;

Enver Bozkurt, Türkiye’nin Uluslararası Hukuk Mevzuatı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2003, s. 518-538.

37 varlığının ve etkisinin kabul gördüğü ve bu kuruluşların bir kısmının göz ardı edilemez bir önem taşıdığı söylenebilir.

Sayıları binlerle ifade edilen hükümet dışı uluslararası örgütler, birçok konuda faaliyet göstermektedir. İnsan hakları, çevre, dünya barışı, göç, kalkınma, yoksulluk, bilim, spor, kitle iletişim gibi konular, bunların içinde en önde gelen faaliyet alanlarıdır. Uluslararası Af Örgütü, Kızılhaç ve Kızılay Örgütleri Federasyonu, Uluslararası Hukuk Enstitüsü, Uluslararası Futbol Federasyonu, Uluslararası İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Uluslararası Basın Birliği, Avrupa Televizyon Birliği, ilk akla gelen hükümet dışı örgütlerdir64. Pek çok konuyla ve özellikle uluslararası sorunlarla ilgili olarak kurulmuş olan hükümet dışı uluslararası örgütler, bu yönüyle uluslararası kamuoyu tarafından dikkat çekebilmektedir. Bu sebeple hükümet dışı uluslararası örgütler, bir yandan devletleri, diğer yandan da hükümetlerarası uluslararası örgütleri etkileyebilecek bir konuma ulaşmışlardır65.

KEİÖ ise hükümet dışı uluslararası örgütler kategorisinde yer almayıp, hükümetlerarası uluslararası örgütler içinde yer alır. Zira KEİÖ’nün üyeleri, bağımsız devletlerdir ve KEİÖ, bu devletlerin ortak iradeleri sonucunda ortaya çıkan uluslararası bir antlaşma ile kurulmuştur. Ortak bir iradeyle ve bağlayıcı bir yazılı belgeyle kurulan KEİÖ’nün sürekli nitelikte organları vardır. Bu organlar, hiçbir devlete bağımlı değildir. Ayrıca, gönüllülük esasına dayalı olarak kurulan KEİÖ, uluslararası hukuk kuralları ve ilkeleri çerçevesi içinde faaliyet göstereceğini de KEİÖ Şartında açıkça taahhüt etmiştir. Bununla birlikte, KEİÖ’nün içinde yer alan ve KEİÖ Şartının 21. maddesinde düzenlenmiş olan KEİ İş Konseyi, hükümet dışı uluslararası bir örgüttür. KEİÖ’nün kurum yapısının inceleneceği İkinci Bölümde ele alınacak olan KEİ İş Konseyi, KEİÖ’nün bağlı kuruluşlarından birisidir.

64 _{Bkz. Archer, s. 29-30; Feld, Jordan ve Hurwitz, s. 33-34; Malanczuk, s. 97; Pease, s. 34-35; Karns}

ve Mingst, s. 10-12; Pazarcı, II. Kitap, s. 224; Ünal, s. 183; Çalış, Özlük ve Kutlu, s. 736; Başlar, s. 87-136. Hükümet dışı uluslararası örgütlerin değişik açılardan sınıflandırılması hakkında bkz. Başlar, s. 34-43.

38 II. ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN HUKUKÎ NİTELİĞİ AÇISINDAN KEİÖ’NÜN DURUMU