Katılım (Bölüm III) a İçeriğ

KEİÖ Şartının “Katılım” başlıklı Üçüncü Bölümü, 5.-9. maddeleri kapsamaktadır. “Üyelik” başlıklı 5. maddeye göre KEİÖ’nün üyeleri, Şarta taraf olan devletlerdir. 6. maddede ise KEİÖ’ye üye olarak katılımı düzenlemektedir. “Katılım” başlıklı bu maddeye göre üyelik, üye olmak isteyen ve Şartta yer alan ilkeleri ve amaçları üstlenmeye muktedir her devlete açıktır. Maddede, üyelik başvurularının muhatabının KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi olduğu belirtilmiştir. Başvurunun Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Usûl Kurallarına uygun olarak incelenebilmesi ve onaylanabilmesi için yeni üyelik müracaatları, KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’ne sunulacaktır.

Şartın “Çekilme” başlıklı 7. maddesi, üyelikten çekilmeyi düzenlemektedir. KEİÖ üyesi bir devlet, üyelikten ayrılmak isterse KEİÖ Daimî Sekretaryası’na resmî bildirimde bulunmak zorundadır. Bu bildirim, KEİÖ Daimî Sekretaryası’ndaki Genel Sekreter’e yapılacaktır ve üyelikten çekilme kararı, resmî bildirimde belirtilen tarihte yürürlüğe girecektir. Maddede, yürürlük tarihiyle ilgili başka bir düzenleme daha vardır ki bu da üyelikten ayrılmak isteyen devletin malî yükümlülüklerine ilişkindir. Buna göre, üyelikten ayrılmak isteyen devlet için malî yükümlülükler, bildirimde belirtilen çekilme tarihinin içinde bulunduğu malî yılın sonuna kadar geçerlidir.

128 Çekilmek isteyen devlet açısından malî yükümlülükler, ancak ilgili malî yılın bitiminde son erer.

8. madde, KEİÖ’deki gözlemcilik statüsünü düzenlemektedir. “Gözlemci Statüsü” başlıklı bu maddeye göre gözlemci statüsü, gözlemci olmak isteyenin isteği doğrultusunda, örgütün çalışmalarına fiilen ve değerli katkılarda bulunmaya hazır olduğunu beyan eden her devlete ve uluslararası kuruluşa açıktır. Gözlemcilik statüsü, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Usûl Kurallarına uygun olmak kaydıyla KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi tarafından verilir. Aynı şekilde Konsey, bu statünün askıya alınmasında veya sona erdirilmesinde de yetki sahibi olan organdır.

“Üçüncü Taraflarla İlişkiler” başlıklı 9. maddede, KEİÖ’nün üçüncü kişilerle olan ilişkilerinde izleyeceği araçlardan bahsedilmiştir. Üçüncü kişi sınıfına dâhil olan devletler ile uluslararası örgütler ve kuruluşlar, KEİÖ ile karşılıklı ilgi alanına giren çeşitli konularda işbirliği yapabilecektir. Üçüncü kişilerle olan işbirliği, üç şekilde gerçekleşebilecektir. Bunlar, periyodik değişimler ve istişareler çerçevesinde “diyalog ortaklığı”; belirli konularda düzenlenen toplantılara katılma imkânı tanıyan “sektörel diyalog ortaklığı” ve KEİÖ Dönem Başkanı’nın daveti ve bütün üye devletlerin rızasıyla KEİÖ’nün toplantılarına katılma imkânı tanıyan “misafir katılımı” şeklindedir. Maddeye göre “diyalog ortaklığı” ve “sektörel diyalog ortaklığı”, KEİÖ Dışişleri Bakanlığı Konseyi’nin kararı uyarınca tanınabilir.

b. Değerlendirme

KEİÖ Şartının Üçüncü Bölümü, KEİÖ üyeliğini ve KEİÖ üyeliğinden çekilmeyi, gözlemcilik statüsünü ve üçüncü kişilerle KEİÖ’nün ilişki biçimlerini düzenleyen bir bölümdür. 5. maddeye göre KEİÖ üyeleri, Şarta taraf olan devletlerdir. Bu durumda üyelik, kurucu üyelikle yani, yalnızca Şarta imza atan kurucu üye statüsündeki devletlerle sınırlandırılmamıştır. Dolayısıyla sonradan katılma yoluyla da KEİÖ üyeliği mümkündür. Nitekim 6. maddede, 5. maddedeki mantığın bir gereği olarak, sonradan katılma yoluyla üyelik düzenlenmiştir. Yukarıda

129 da belirtildiği üzere KEİÖ’ye üyelik, sınırlandırıcı bir nitelikte değildir. Bu bağlamda, 6. maddeden çıkarılabilecek bir başka sonuç ise kurucu üyelik ile katılma yoluyla sonradan üyelik arasında herhangi bir fark bulunmadığıdır. Yani, ister kurucu sıfatıyla olsun, ister sonradan katılma yoluyla olsun KEİÖ üyelerinin tamamı aynı statüdedir ve birbirleriyle eşittir.

Şartın 6. maddesiyle ilgili dikkat çeken diğer bir husus, KEİÖ Şartının Türkçe metnindeki başlık ile İngilizce özgün metnindeki başlık arasında bulunan uyumsuzluktur. “Katılım” olarak Türkçe’ye çevrilen başlığın İngilizce metindeki karşılığı “Admission” şeklindedir. Bu kelimenin anlam bakımından Türkçe’ye uyarlanarak “Üyeliğe Giriş” şeklinde çevrilmesi daha uygun olur. Zira Üçüncü Bölümün üst başlığının İngilizce metindeki karşılığı “Participation” ve 6. maddenin başlığı ise “Admission” şeklindedir. Türkçe metinde ise her iki kelime “Katılım” olarak çevrilmiştir. Her iki kavramın anlamları yakın olmakla birlikte, arada bir fark vardır. “Katılım” şeklindeki bir çeviri, yalnızca üyeliği değil gözlemcilik statüsü ya da üçüncü kişilerle ilişkiler gibi durumları da kapsarken “Üyeliğe Giriş” gibi bir çeviri, sadece üyelikle ilgili durumları içinde barındırır. Dolayısıyla her iki madde için aynı ifadelerle yapılan bu tarz bir çeviri, maddelerin meramını anlatmakta yetersiz kalmaktadır.

Şartın 7. maddesinde, üyelikten çekilme hâli düzenlenmiştir. Buna göre üyelikten çekilmek isteyen bir devlet, bu talebini resmî bir bildirimle gerçekleştirecektir. Bildirimin yapılacağı makam ise KEİÖ Daimî Sekretaryası’nın başı olan Genel Sekreterlik’tir. Burada dikkat çeken husus, çekilme talebinin herhangi bir onaya ihtiyaç göstermemesidir. Resmî bildirim yapılmış olması yeterlidir. Buradaki bildirim, Genel Sekreterliğe yapılan tebligat ile kabul edilmektedir. Çekilme kararının yürürlüğe giriş tarihi de yine, çekilme talebinde bulunan devletin iradesine bağlı hâle getirilmiştir. İlgili devlet, bildirimde belirttiği tarihte örgüt üyeliğinden çekilmiş olacaktır. Ancak malî yükümlülükler açısından getirilen bir düzenleme mevcuttur ki buna göre, üyelikten ayrılmak isteyen devletin malî yükümlülükleri, bildirimde belirtilen tarihten bağımsız olarak, üyelikten ayrılmak istenen yılın sonuna kadar yani, ilgili malî yılın sonuna kadar devam

130 edecektir. Getirilen bu hüküm normal karşılanmalıdır zira KEİÖ üyeliğinden ayrılma talebi için herhangi bir sınırlandırmama getirilmemiştir ve bu talep, yürürlük tarihinin belirlenmesi meselesi de dâhil olmak üzere ilgili devletin iradesine terk edilmiştir. Hakkın kötüye kullanılmaması ilkesi çerçevesinde, örgüt üyeliğinden ayrılma açısından tanınan bu serbestîyet, üyelikten çekilmeyi talep eden devletin malî yükümlülüklerini göz ardı etmesine veya bu durumu istismar etmesine yol açmamalıdır. Ayrıca, ani gelişebilecek böyle bir durum karşısında, örgütün malî dengesinin korunması da icap etmektedir. Dolayısıyla üyelikten çekilmeyle ilgili olarak malî yükümlülükler açısından getirilen bu düzenlemenin hukukun genel ilkelerine aykırı bir durum yaratmadığı söylenebilir.

8. maddede, KEİÖ’de gözlemcilik statüsü düzenlenmiştir. Gözlemcilik statüsü, her devlete ve uluslararası kuruluşa açıktır ancak bu statüyü elde etmek “katkı yapmak” şartına bağlıdır. Bu katkı da Şarttaki ifadeyle “değerli ve fiilî” bir katkı olmalıdır. Böyle bir katkı yapmaya hazır olduğunu beyan eden her devlet ve uluslararası kuruluş için başvuru yapma hakkı vardır. Gözlemcilik statüsü için karar vermeye yetkili makam KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’dir. Bu statünün askıya alınmasında veya sona erdirilmesinde de yetkili merci yine aynıdır. Çalışmanın Birinci Bölümünde ayrıntılı olarak değinildiği üzere gözlemcilik statüsünün kazanılmasında, askıya alınmasında veya sona erdirilmesinde dikkate alınacak düzenleme, Şartın 8. maddesinin yaptığı göndermeye dayanarak Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Usûl Kurallarıdır. Usûl Kurallarında da sadece “fiilî ve değerli” bir katkıdan bahsedilmekte, bu katkının içeriği tam olarak belirtilmemektedir. Bu da gözlemcilik statüsüyle ilgili olarak KEİÖ’nün daha rahat hareket etmek istemesinden kaynaklanmaktadır ki bunu da doğal karşılamak gerekir. Zira gözlemcilik statüsü, örgütün iç işlerinin belirli bir oranda parçası olmak anlamına gelmektedir. Bu durumda takdir hakkının örgüte ait olması kadar; bu hakkın gerektiğinde esnek, gerektiğinde de katı kullanabilmesine imkân tanımak aynı derecede doğal ve olağan karşılanmalıdır. Devletlerin sahip olduğu egemenlik yetkisine benzetilebilecek bu ve benzeri konulardaki yetki ve hareket serbestîsi, uluslararası hukuk kişiliğine sahip bir uluslararası toplum üyesi için normal niteliktedir.

131 Şartın 9. maddesi, KEİÖ’nün üçüncü kişilerle olan ilişkilerini düzenlemektedir. Buna göre, üçüncü kişi niteliğindeki devletler, uluslararası örgütler ve kuruluşlar ile her iki tarafın karşılıklı ilgi alanına giren konularda “diyalog ortaklığı”, “sektörel diyalog ortaklığı” ve “misafir katılımı” yollarıyla işbirliği yapmak mümkündür. “Diyalog ortaklığı” şeklindeki işbirliği, düzenli değişim ve istişare neticesinde gerçekleşebilirken; “sektörel diyalog ortaklığı” aracılığıyla işbirliği, belirlenmiş bazı konulardaki toplantılara katılma imkânının yaratılmasıyla yapılabilecektir. Her iki ortaklık modelinde de yetkili merci, KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’dir. “Misafir katılımı” modelindeyse KEİÖ Dönem Başkanı’nın daveti ve üye devletlerin tamamının rızası gerekmektedir. Bu şartların gerçekleşmesi durumunda, KEİÖ’nün toplantılarına katılma mümkün hâle gelebilecektir. Bu ortaklık modellerinde dikkat çeken nokta, ortaklık modellerinin süreklilik arz etmesi veya ihtisas konuları üzerine olmasıdır. Dolayısıyla üçüncü kişilerle olan ortaklık ilişkisinde, istikrar ve yarar Saikleri ön plânda tutulmak istenmiştir ki bu da örgütün kuruluş gayesiyle ve hedefiyle uyumlu bir çerçeveye karşılık gelmektedir.