Dışişleri Bakanları Konseyi Toplantıları

KEİÖ Şartının imzalanıp yürürlüğe girmesinin ardından, KEİ devletlerinin dışişleri bakanları, yılda iki defa gerçekleştirdikleri toplantıları Dışişleri Bakanları Konseyi Toplantısı adıyla devam ettirmişlerdir. Yukarıda da değinildiği üzere KEİÖ’nün temel karar alma organı olan Konsey de yılda iki defa düzenli olarak toplanmaktadır. Dışişleri Bakanları Konseyi’nin yaptığı toplantıların hukukî dayanağı, KEİÖ Şartının 11. maddesidir. KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi ilk toplantısını, 27 Ekim 1999 tarihinde Selanik’te yapmıştır. Bundan önce ise yukarıda da bahsedildiği üzere KEİ sürecinin başlamasıyla birlikte Dışişleri Bakanları, düzenli olarak toplantılar gerçekleştirmiştir. İlk Dışişleri Bakanları toplantısı, 10 Aralık 1992 tarihinde Antalya’da yapılmış olup, ilerleyen yıllarda yılda iki kez olmak üzere toplam on üç toplantı gerçekleştirilmiştir. On üçüncü toplantı, 30 Nisan 1999

171 tarihinde Tiflis’te yapılmıştır. Tiflis’teki bu toplantı, ilk KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi toplantısından önceki son toplantıdır. KEİ girişiminin tüzel kişiliğe kavuşmasıyla birlikte Dışişleri Bakanlarının yaptıkları toplantılar sona ermiş ve bu toplantılar, kurumsal bir kimlik çatısı altında ve KEİÖ’nün en yetkili organı olarak Dışişleri Bakanları Konseyi adıyla devam etmiştir.

KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’nin toplantıları, “Düzenli Toplantılar” ve “Özel Toplantılar” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Düzenli toplantılar, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Usûl Kurallarının 2. maddesinde, özel toplantılar ise 3. maddesinde düzenlenmiştir. 2. maddenin 1. fıkrasına göre Konsey, kural olarak yılda en az iki defa toplantı yapacaktır. Bunun dışında Konsey, bir veya daha fazla üye devletin talebi üzerine de toplantı gerçekleştirebilir. 2. maddenin 2. fıkrasına göre bu toplantıyla ilgili belgeler, KEİÖ Daimî Sekretaryası aracılığıyla üye devletlere dağıtılır. Bu toplantıyla ilgili kanaatlerin oluşabilmesi için makul bir süre tanınır. Olağan toplantılar dışındaki bu toplantıların yapılabilmesi, üye devletler arasında oluşacak oydaşma şartına bağlıdır. 2. maddede bahsedilen bir diğer husus, Konsey toplantılarının yeri ve zamanıdır. 5. fıkraya göre Konsey toplantılarının yerine ve zamanına, kural olarak her toplantının sonunda karar verilir. Her toplantının sonunda, bir sonraki toplantının yeri ve zamanı belirlenir. Bunun mümkün olmadığı hâllerde, bir sonraki Dönem Başkanı üye devletlerle fikir alışverişi yaparak yer ve zaman konusunu çözüme kavuşturmak durumundadır. 2. maddede dikkat çeken son husus, Konsey toplantılarının görüntülü ve sesli olarak kaydedilmesidir. 2. maddenin 4. fıkrasına göre aksi kararlaştırılmadıkça, bütün Konsey toplantıları kameraya kaydedilir.

Olağan toplantıların gündemiyle ilgili düzenleme, 6. maddededir. Maddenin 1. fıkrasına göre KEİÖ Daimî Sekretaryası, toplantıdan otuz gün önce, hazırladığı bir taslak gündemi üye devletlere gönderir. Bu taslakta, daha önceki toplantıda alınan kararlar, alt organlar tarafından alınan tavsiye kararları ve üye devletlerin önerileri yer alır. 2. fıkraya göre üye devletler, bu tebligatı aldıktan sonraki on gün içinde gündemle ilgili tekliflerini, gerekçesiyle ve ilgili belgelerle birlikte Dönem Başkanlığı’na sunar. Bu teklif, toplantıdan en az on beş gün önce üye devletlere

172 bildirilir. Bunun dışında üye devletler, önemli ve acil gelişmelerin ortaya çıkması durumunda, toplantı esnasında da yeni konuların gündeme dâhil edilmesini veya gündemde değişiklik yapılmasını teklif edebilirler.

KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’nin özel toplantıları ise bir veya daha fazla üye devletin teklifiyle olur. 3. maddenin 1. fıkrasına göre bu teklif, gerekçeleriyle birlikte Dönem Başkanlığı’na, en az yirmi gün önce sunulur. İlgili belgelerle birlikte yapılan bu önerinin, aciliyet taşıması ve şartların elvermesi hâlinde daha önce de gerçekleşmesi teklif edilebilir. Yapılan bu teklif, Dönem Başkanlığı tarafından üye devletlere bildirilir. Maddenin 3. fıkrasına göre tebligatı alan devlet, beş gün içinde itirazda bulunmazsa toplantı gerçekleştirilir. Bu toplantı, 4. fıkraya göre talepte bulunan devletin ev sahipliğinde ve Dönem Başkanı’nın başkanlığında yapılır. Bu toplantının gündemi ise 4. maddede düzenlenmiştir. Buna göre özel toplantıların gündemi, KEİÖ Daimî Sekretaryası tarafından üye devletlere bildirilir. Toplantının tarihinin de belirtildiği bu bildirimde kural olarak gündem, teklifin gerekçesinde belirtilen hususlardan oluşur. Bununla birlikte bu toplantıda, üye devletlerin kabul etmesi hâlinde diğer konular da görüşülebilir.

KEİ girişiminin KEİÖ’ye dönüşme sürecine paralel olarak Dışişleri Bakanları toplantılarının Dışişleri Bakanları Konseyi adıyla bir organa dönüşmesiyle sonuçlanan bu toplantılarda alınan kararlar içinde, kurum yapısıyla ve bu yapının örgüt içi ve örgüt dışı işleyişiyle ilgili olanlar, değişik başlıklar altında aşağıda ele alınacaktır. Alınan kararların yanı sıra, KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi tarafından yayımlanmış olan bildiriler de ayrıca değerlendirmeye tâbi tutulacaktır.

a. Alınan Kararlar

27 Ekim 1999 tarihinde Selanik’te yapılan toplantı, Dışişleri Bakanları Konseyi’nin ilk toplantısıdır. Toplantıda alınan kararların336 giriş kısmında 25

336 _{27 Ekim 1999 tarihli Selanik Toplantısında alınan kararların tam metni için bkz. KEİÖ Resmî}

İnternet Sayfası, http://www.bsec-organization.org/COMOFA/Reports/Council%201.pdf, (21.07.2011).

173 Haziran 1992 tarihli İstanbul Bildirisine, 30 Haziran 1995 tarihli Bükreş Bildirisine, 25 Ekim 1996 tarihli Moskova Bildirisine, 5 Haziran 1998 tarihli Yalta Zirvesi Bildirisine ve Dışişleri Bakanlarının bir önceki toplantısında alınan kararlara atıf yapılmıştır. Bu uygulama, devam eden KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’nin toplantılarında alınan kararların giriş kısmının tamamında da görülmektedir. İlk toplantı olması münasebetiyle Selanik Toplantısında alınan kararların giriş kısmında ayrıca, 1 Mayıs 1999 tarihi itibarıyla KEİÖ Şartının yürürlüğe girmesi için gereken şartların sağlandığı ve KEİÖ’nün tam anlamıyla ekonomik bir uluslararası örgüt olarak faaliyete başladığı vurgulanmış ve bu vurgu, ilk birkaç yılda zaman zaman tekrar edilmiştir. Bunun dışında, sıklıkla atıf yapılan bir diğer belge grubu, KEİÖ’nün Zirve toplantılarıdır. 17 Ekim 1999, 25 Haziran 2002 ve 25 Haziran 2007 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen ve aşağıda detaylı olarak ele alınacak olan bu toplantılar sonucunda ortaya çıkan bildirilerin içeriği, her vesileyle KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi toplantılarında vurgulanmıştır.

Değişik başlıklar altında gruplandırılan KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi kararları, şu şekildedir:

(1) Kurumlaşma

KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi kararlarında sıklıkla vurgulanan hususlardan ilki, KEİÖ’nün kurum yapısının güçlendirilmesidir. Toplantılarda alınan kararlarda, kurumlaşma yönünde bazı adımlar atıldığı görülmektedir. Söz gelimi, 22 Ekim 2009 tarihli Bakü Toplantısı kararlarının337 1. maddesinde, KEİÖ Dönem Başkanlığı ile ilgili kararlar alınmıştır. Daha önce, ilk Dışişleri Bakanları toplantısı olan 10 Aralık 1992 tarihli Antalya Toplantısında kabul edilen sistem değiştirilmiştir. Buna göre, KEİÖ Dönem Başkanlığı yılda iki dönem olacak ve ilk dönem Ocak, ikinci dönem ise Temmuz ayından başlayacaktır. 2. maddeye göre 2010 yılının ilk Dönem Başkanlığı, 31 Mayıs’ta sona erecek ve ikinci dönem 1 Haziran-31 Aralık

337 _{22 Ekim 2009 tarihli Bakü Toplantısında alınan kararların tam metni için bkz. KEİÖ Resmî}

İnternet Sayfası, http://www.bsec-

174 tarihleri arasında olacaktır. Dönem Başkanlığı ile ilgili bu kararın uyarlanması ise 28 Mayıs 2010 tarihli Sofya Toplantısında338 gerçekleştirilmiştir. 2., 3. ve 4. maddelerde alınan karar uyarınca, KEİÖ nezdinde gözlemcilik ve sektörel diyalog ortaklığı statüsüne sahip olan devletler ve kuruluşlar ile çalışma grupları tek tek sayılarak bu statülerinin son bulacağı tarihler ve çalışma gruplarının eylem plânlarının sona ereceği tarihler iki ay uzatılmıştır. Bakü Toplantısında belirlenen yeni Dönem Başkanlığı sürelerine uyum sağlama gerekçesiyle yapılan bu değişiklikle birlikte, bu statülerin ve çalışma sürelerinin bitiş tarihleri 30 Haziran ve 31 Aralık olmak üzere belirlenmiştir.

KEİÖ’nün kurumlaşmasıyla ilgili bir başka örnek, KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi toplantılarında alınan kararların uygulamasının izlenmesine/denetlenmesine ilişkin 1 Kasım 2006 tarihli Moskova Toplantısında alınan kararlardır339. Toplantıda alınan kararların 1. maddesine göre Konsey, kararların uygulamasını sürekli olarak takip edecektir. Bu takip bütün KEİÖ organlarını, ilgili kuruluşları, gözlemcileri ve diyalog ortaklarını kapsayacaktır. 3. maddede ise Konsey’in her toplantısında, KEİÖ üyesi devletler arasındaki işbirliğiyle ve kararların uygulamasıyla ilgili hususların gözden geçirilmesine karar verilmiştir. Bu gözden geçirme, işbirliği alanlarında gelinen seviyenin değerlendirilmesini ve uygulamadaki durumun tespitini kapsayacaktır. Aynı şekilde Yüksek Düzeyli Memurlar Komitesi de her toplantısında benzer bir değerlendirme yaparak KEİÖ organlarının, alt organlarının, ilgili kuruluşlarının, Daimî Sekretarya’nın, gözlemcilerin ve diyalog ortaklarının faaliyetlerini gözden geçirecektir (m. 4). 5. maddede, Konsey kararlarının uygulamadaki durumuyla ilgili denetlemenin Dönem Başkanlığı eliyle düzenli olarak yapılmasına karar verilmiştir. 6. maddeye göre Dönem Başkanı, süresinin sonunda Konsey’e bir rapor hazırlayacaktır. Bu rapor, Konsey tarafından alınan kararların ve işbirliği alanlarındaki ilgili bakanların yaptıkları toplantılardaki bildirilerin ve ortak açıklamaların uygulamaya sokulup sokulmadığıyla ilgili olacaktır. Ayrıca 8.

338 _{28 Mayıs 2010 tarihli Sofya Toplantısında alınan kararların tam metni için bkz. KEİÖ Resmî}

İnternet Sayfası, http://www.bsec-

organization.org/COMOFA/Reports/CMFA%20REPORT%20website%20sofia.pdf, (21.07.2011).

339 _{1 Kasım 2006 tarihli Moskova Toplantısında alınan kararların tam metni için bkz. KEİÖ Resmî}

İnternet Sayfası, http://www.bsec-organization.org/COMOFA/Reports/Council%2015.pdf, (21.07.2011).

175 maddede, değişik işbirliği alanlarıyla ilgili olarak KEİÖ üyesi devletlerin bakanlarının gerçekleştirdiği toplantılara bir kez daha yer verilmiş ve her toplantıda, bir önceki toplantıda alınan kararların uygulamadaki durumunun gözden geçirilmesine karar verilmiştir. 7. madde ise KEİÖ Daimî Sekretaryası’nın durumunu düzenlemektedir. Daimî Sekreter hazırlayacağı raporda, KEİÖ üyesi devletler arasındaki işbirliğinin mevcut durumuna ve alınan kararların yürürlüğe girip girmediğine odaklanacaktır. Bu rapor, Yüksek Düzeyli Memurlar Komitesi’nin değerlendirmesiyle birlikte Konsey’e sunulacaktır. Moskova Toplantısında alınan kararların 9.-14. maddeleri, çalışma gruplarına ayrılmıştır. Buna göre her çalışma grubunun toplantısında, alınan kararların yürürlüğüyle ilgili konular gündemde yer alacaktır. Bu toplantılar sonunda hazırlanan raporlarda alınması gereken tedbirlere ilişkin önerilerin, yerine getirilmesi gereken faaliyetlerin ve kararların uygulamaya geçirilmesinde sürat kazanılması maksadıyla vadeler belirlenecektir. Bu çalışmalar, KEİÖ Daimî Sekretaryası ile koordinasyon içinde gerçekleştirilecektir.

Konsey kararları içerisinde kurumlaşmayla ilgili bir diğer örnek, geçici çalışma gruplarının statüsüyle ilgili olarak alınan kararlardır. 17 Nisan 2008 tarihli Kiev Toplantısında alınan kararların340 16.-18. maddeleri, bu konuyla alakalıdır. Buna göre geçici çalışma gruplarının statüsü, temel ilkeler dikkate alınarak ayrı ayrı belirlenecektir. İlgili sektörün alt bölümüyle ilgili geçici çalışma grubu, çalışma grubunun tavsiyesiyle ve eşgüdümünde kurulacaktır. İşbirliğinin yeni bir boyutuna ilişkin ya da birkaç sektörü ilgilendiren ve hiçbir çalışma grubunun konusu içine girmeyen geçici çalışma grubu ise doğrudan doğruya Yüksek Düzeyli Memurlar Komitesi’ne tâbi olacaktır.

KEİÖ Dışişleri Bakanları Konseyi’nin aldığı tavsiye kararları içinde kurumlaşmayla ilgili örneklere, 29 Ekim 2004 tarihli Tiflis Toplantısında341 rastlamak mümkündür. KEİÖ’nün Dünya Bankası, FAO ve DTÖ ile ilişkilerinin

340 _{17 Nisan 2008 tarihli Kiev Toplantısında alınan kararların tam metni için bkz. KEİÖ Resmî}

İnternet Sayfası, http://www.bsec-organization.org/COMOFA/Reports/Council%2018.pdf, (21.07.2011).

341 _{29 Ekim 2004 tarihli Tiflis Toplantısında alınan kararların tam metni için bkz. KEİÖ Resmî}

İnternet Sayfası, http://www.bsec-organization.org/COMOFA/Reports/Council%2011.pdf, (21.07.2011).

176 değerlendirildiği bu toplantıda, gerçekleştirilen faaliyetlerden ve kurulan yakın ilişkilerden duyulan memnuniyet dile getirilmiş ve 48. maddede de bir tavsiye kararı almıştır. Buna göre Konsey, New York’ta bir koordinasyon toplantısı yapılmasını, bu toplantının kurumsal/geleneksel bir yapıya büründürülmesini ve bu toplantıya, BMÖ Genel Kurulu’na katılmış olan KEİÖ üyesi devletlerin temsilcilerinin katılmasını önermiştir. Bu tavsiye kararının hayata geçirilmesi için Konsey, bütün üye devletleri azamî çaba göstermeye davet etmiştir. Yine aynı toplantıda Konsey, 4-5 Eylül 2004 tarihinde yapılan gayrıresmî ilk Yüksek Düzeyli Memurlar Komitesi toplantısını takdirle karşıladığını ifade etmiştir. Bu toplantıda, KEİÖ sürecinin gelişmesi yönünde yapılan gayrıresmî beyin fırtınasının olumlu sonuçlar doğurduğunun altını çizen Konsey, bir sonraki Dönem Başkanlığı’na, kendi süresi içinde benzeri bir uygulamayı hayata geçirmesi konusunda öneride bulunmuştur.

(2) KEİÖ Genişlemesi

KEİÖ üyeliği için ilk başvurular, 27 Ekim 1999 tarihli Selanik Toplantısında yapılmıştır. 14. maddede Özbekistan, Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya342 ve İran İslam Cumhuriyeti343 tarafından yapılan başvurularla ilgili olarak Moldova Dönem Başkanlığı tarafından üç devletle ilgili ayrı ayrı çalışma yapılmasına karar verilmiştir. KEİÖ’nün genişleme sürecine uygun olarak yumuşak/dengeli bir yaklaşım benimsenmesi ve KEİÖ’nün kendi içinde devam eden bütünleşme çalışmalarını sekteye uğratacak bir tutumdan kaçınılması yönünde bir tavır üzerinde mutabık kalınan bu toplantının ardından yapılan 27 Nisan 2000 tarihli Kişinev Toplantısında344 da benzeri bir karar alınmıştır. Bu toplantıda, konuyla ilgili olarak yapılan çalışmalar değerlendirilmiş ve bu çalışmalara devam edilmesi kararı alınarak bu hususta, “yumuşak bir yaklaşım”ın benimsenmesi tavsiye edilmiştir (m. 4 ve 5).

342 _{Bu devlet, bundan sonra Makedonya olarak anılacaktır.} 343 _{Bu devlet, bundan sonra İran olarak anılacaktır.}

344 _{27 Nisan 2000 tarihli Kişinev Toplantısında alınan kararların tam metni için bkz. KEİÖ Resmî}

İnternet Sayfası, http://www.bsec-organization.org/COMOFA/Reports/Council%202.pdf, (24.07.2011).

177 KEİÖ’nün genişlemesi sürecinde ilk önemli dönemeç, Makedonya’nın ve Yugoslavya Federasyonu Cumhuriyeti’nin345 KEİÖ üyeliği için ehil olduğu kararının alınmasıdır346. Bu kararın alındığı 25 Ekim 2002 tarihli Tiran Toplantısında347, bahsi geçen devletlerle üyelik müzakerelerine başlanmasına karar verilmiştir. 16. maddede alınan bu kararda ayrıca, katılım için gerekli sürecin Dönem Başkanlığı eliyle yürütülmesine karar verilmiştir. Bu maddeyle ilgili olarak Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan beyanda bunmuşlardır. Türkiye ve Ukrayna, Makedonya Cumhuriyeti’ni kendi anayasal ismi ile tanıdıklarını beyan ederken Yunanistan ise “Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya” isminin bu devletin BMÖ üyeliğine kabulünde kullanıldığını beyan etmiştir. BMÖ Güvenlik Konseyi’nin 817/1993 sayılı kararına348 göre isimlendirmeyle ilgili sorunun iyi komşuluk ilişkileri ve barışçıl yollar temel alınarak çözülmesi gerektiğini belirten Yunanistan Heyeti, siyasî saikle yapılan açıklamaların KEİÖ’de yapıcı/olumlu bir ruhun ortaya çıkmasına imkân tanımayacağını ifade etmiştir349.

18 Nisan 2003 tarihli Erivan Toplantısında350, KEİÖ genişlemesiyle ilgili olarak KEİÖ Dönem Başkanlığı tarafından bilgilendirme yapılmış ve KEİÖ ile Makedonya ve Sırbistan-Karadağ arasında yapılan müzakerelerin tamamlandığı

345 _{Bu devlet, bundan sonra Yugoslavya şeklinde anılacaktır.}

346 _{25 Haziran 1991’de Slovenya’nın ve Hırvatistan’ın bağımsızlıklarını ilân etmeleriyle başlayan}

süreç sonunda, 8 Eylül 1991’de Makedonya ve 15 Ekim 1991’de de Bosna-Hersek bağımsızlığını ilân etti. Bütün bu gelişmelerin sonucunda, Yugoslavya Federasyonu çözülmüş oldu. Yugoslavya, Nisan 1992’den itibaren Sırbistan’ın denetimi altında, Sırbistan-Karadağ’dan oluşan bir federasyon hâline geldi. Ayrıntılı bilgi için bkz. Necmettin Alkan, “Yugoslavya’nın Dağılması”, Balkanlar El Kitabı,