3. BÖLÜM
4.4 Soru Sorma Stratejileri Uygulamalarına (SSSU) İlişkin Bulgular
4.4.2 Katılımcılarda Soru Sorma Stratejileriyle İlgili Belirlenen Değişimler
değişiklikleri özetleyen tablolar verilmektedir. Tablo 37, Tablo 38, Tablo 39, Tablo 40’ta bazı katılımcılarda bu süreçte belirlenen değişiklikler gösterilmektedir. Tablo 37, Tablo 38, Tablo 39, Tablo 40’ta verilen katılımcıların soruları, yöntem bölümünde verilen Tablo 14’teki deki sınıflamaya göre araştırmacı ve uzman bir kimya eğitimcisi tarafından değerlendirildi. Uzman ve araştırmacı arasındaki puanlamadaki uyum yüzdeleri hesaplanarak Tablo 36’da gösterildi.
Tablo 36 Katılımcıların Oluşturduğu Soruların Puanlanmasına İlişkin Araştırmacı ve Uzman Arasındaki Uyum Oranları
Uyum yüzdeleri (%)
1.hafta 2. hafta 3. hafta 4. hafta
İçerik 77 94 58 68
Düşünme Seviyesi 66 85 64 70
Tablo 36 incelendiğinde araştırmacı ve uzman bir kimya eğitimcisi arasındaki uyum değerlerinin kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu görülmektedir. Uyum oranının en düşük olduğu kategori “kimyanın üç boyutu”, en yüksek olduğu kategori ise “içerik” kategorisidir. Bu araştırmada, katılımcı olan öğrencilerin kendi sorularını ve arkadaşlarının sorularını değerlendirirken de en çok bu kategoride zorlandıkları ve çeliştikleri görüldü. “Kimyanın üç boyutu” kategorisindeki puanlamada uyum oranının en düşük olmasının nedeni düşünüldüğünde kimyanın doğasının incelenmesi gerekmektedir. Kimya bilimi diğer fen dallarında da olduğu gibi bir çok soyut kavram içermektedir. Kimyanın zor öğrenilmesinin sebeplerinden biri budur. Kimyanın doğasından kaynaklanan diğer bir zor öğrenilme sebebi de öğrencilerin kimyanın üç boyutunu düşünememesidir. Öğrenciler günlük hayatlarında birçok deneyim kazanırlar. Ancak bu deneyimlerinde olayları makroskobik ve bütünsel boyutu ile algılarlar. Sınıflarda ise kimyasal kavramlar makroskobik boyuta ek olarak sembolik boyutta da tanıtılır. Öğrenciler bir olayı tanecikli boyutta düşünüp mikroskobik boyutta değerlendiremedikleri için özünü anlayamamakta ve yanlış kavramalar oluşturmaktadırlar. Kimya alanında uzman bir kişi bu boyutlar arasındaki geçişleri öğrencilere göre kolaylıkla yapabilirler. Fakat bu araştırmada, yukarıda bahsedilen sebeplere bağlı olarak, araştırmacı ve uzman kimya eğitimcisi arasında en çok bu kategoride çelişmeler yaşandığı söylenebilir.
Tablo 37 Katılımcı Sedef’teki değişim süreci
Katılımcı Sorulan sorulardan örnekler İçerik Düşünme Seviyesi Kimyanın Boyutları Araştırmacının yorumu
Sedef Toplam
1.hafta
1) Patulin asidik olan meyve sularında neden değişmeden durabilir?
2) Neden bazik ortamda biyolojik aktivitelerini kaybederler?
3) Neden çoğunlukla elma ve armutta gözlenir?
1) 1 puan 2) 1 puan 3) 1 puan 1) 1 puan 2) 1 puan 3) 1 puan 1) 2 puan 2) 2 puan 3) 2 puan 1) 4 puan 2) 4 puan 3) 4 puan
Sedef’in, genellikle metindeki bir olguyla ilgili sorular hazırladığı ve ne bir çözüm önerisi olabilecek soru ne de cevabı evet/hayır olacak sorular tercih ettiği görüldü. Genelde bilgi ve anlama seviyesindeki soruları tercih ederken, sorularının kimyanın iki boyutuyla ilgili olduğu belirlendi.
2.hafta 4) CFC’yi tamamen ortadan kaldırmak mümkün mü? 4) 2 puan 4) 2puan 4) 2 puan 4) 6 puan
Aslında cevabı evet/hayır olabilecek bir soru olmasına rağmen bir çözüm önerisi öne süren bir soru olarak düşünülebilir. Bilgi ve anlama seviyesinden daha üstünde bir düşünme seviyesi gerektiren bu soru kimyanın iki boyutuyla ilişkilidir.
3.hafta
5) Çikolata kalp ve damar hastalıkları riskini nasıl azaltır?
6) Kalp sağlığını korurken kilo almaktan nasıl kurtulabiliriz?
7) Araştırma neden bitter çikolatayla yapılmıştır? 5) 1 puan 6) 1 puan 7) 2 puan 5) 0 puan 6) 1 puan 7) 2 puan 5) 1puan 6) 1 puan 7) 1 puan 5) 2 puan 6) 3 puan 7) 5 puan
Yine genel olarak metindeki bir olguyla ilgili sorular hazırladığı görüldü. Tanım sormaktan hoşlanmayan Sedef, kafasına takılan yerleri sorduğunu söyledi.
4.hafta
8) Hangi maddelerin geri dönüşümü mümkündür?
9) Teknolojinin gelişmesi kaynakların tüketilmesini ne yönde etkiler?
10) Geri dönüşüm dışında neler yapılabilir?
8) 1 puan 9) 1 puan 10) 2 puan 8) 1 puan 9) 2 puan 10) 2 puan 8) 1 puan 9) 1 puan 10) 0 puan 8) 3 puan 9) 4 puan 10) 4 puan
Metindeki bir olguyla ilgili sorulara ağırlık vermekle birlikte çözüm önerisi olabilecek bir soru da hazırladığı görülmektedir. Üst düzey düşünme gerektiren iki soru hazırladığı görülen Sedef’in, genelde kimyanın tek boyutunu içeren sorular hazırladığı görüldü.
Araştırmacının tespiti: Soru yazmaktan hoşlanmayan Sedef, sesli düşünme protokolünde kendisine verilen metinle ilgili sorular oluştururken kendi anladığı şekliyle hazırladığını ifade etti.
Bununla ilgili olarak, “metinle ilgili soru sormaktan hoşlanmıyorum aslında. Çünkü ben bunu hocanın ders anlattığında hocaya soru sormayla bağdaştırıyorum. O metinde yazan bir tanımı
soru olarak sormam ya da hocanın söylediği bir tanımı hocaya sormam. Çünkü orada yazıyor veya hoca söyledi zaten. Bu neden böyledir gibi kafama yatmayan yerleri sorarım” dedi.
Sedef’in soru sorma stratejileri uygulamaları sürecindeki değişimi incelendiğinde, sorduğu soruların kalitesinde fazla bir değişiklik saptanmadı. Bu durumun soru sormaktan hoşlanmadığından kaynaklandığını ifade etti.
Sedef’in soru sorarken/oluştururken kullandığı stratejiler: Kendini hoca gibi düşünerek soru hazırlama, metni paragraf paragraf düşünme, diğer konularla bağlantılı sorular sorma, yoruma açık sorular sorma.
Tablo 38 Katılımcı Ceyda’daki Değişim Süreci
Katılımcı Sorulan sorulardan örnekler İçerik Düşünme Seviyesi Kimyanın Boyutları Araştırmacının yorumu
Ceyda Toplam
1.hafta
1) Patulin neden alkolik fermantasyonla yapılan meyve sularında bulunmaz? 2) Neden özellikle elma ve armutta
meydana gelir?
3) Karbonun hangi özelliği patulinin kararlılığını etkiler? 1) 1 puan 2) 1 puan 3) 1 puan 1) 1 puan 2) 1 puan 3) 2 puan 1) 2 puan 2) 3 puan 3) 3 puan 1) 4 puan 2) 5 puan 3) 6 puan
Ceyda’nın oluştırduğu sorular içerik açından ele alındığında bu soruların metinde bulunan bir olguyla ilgili olduğu görüldü. Düşünme seviyesi incelendiğinde sorularının daha çok bilgi ve anlama seviyesinde olduğu, kimyanın üç boyutuyla da ilişkili olduğu görülmektedir.
2.hafta
4) Bilim adamları ölüme neden olan maddenin metilklorür olduğunu nasıl anladılar?
5) Zararı bilindiği halde CFC neden kullanılmaya devam ediyor?
6) Mor ötesi ışınların diğer canlılar üzerindeki etkileri nelerdir?
4) 1 puan 5) 1 puan 6) 1 puan 4) 1 puan 5) 1puan 6) 1 puan 4) 3 puan 5) 2 puan 6) 1 puan 4) 5 puan 5) 4 puan 6) 3 puan
Soruların genelde metindeki bir olguyla ilgili olduğu bilgi ve anlama seviyesinde olduğu, kimyanın boyutlarını içerdiği görüldü.
3.hafta
7) Flavonoid nedir?
8) Çikolatanın yan etkisi olup olmadığı anlaşılmış mıdır?
9) Diğer antioksidan içeren gıdalar çikolata kadar etki gösterebilir mi
7) 1 puan 8) 1 puan 9) 2 puan 7) 0 puan 8) 1 puan 9) 2 puan 7) 1 puan 8) 1 puan 9) 1 puan 7) 2 puan 8) 3 puan 9) 5 puan
Sorular genelde metindeki bir olguyla ilgilidir. Ayrıca çözüm önerisi olabilecek aynı zamanda da üst düzey düşünme süreci gerektiren bir soru hazırladığı da görülmektedir.
4.hafta
10) Kaynakların yok olmasını etkileyen faktörler nelerdir?
11) Teknolojinin gelişmesi kaynakların tüketilmesini ne yönde etkiler?
12) Geri dönüşüm dışında neler yapılabilir? 10) 1 puan 11) 1 puan 12) 2 puan 10) 1 puan 11) 0 puan 12) 2 puan 10) 1 puan 11) 1 puan 12) 0 puan 10) 3 puan 11) 2 puan 12) 4 puan
Bu hafta çözüm önerisi olabilecek bir soru hazırladığı belirlendi. Bu soru aynı zamanda üst düzey düşünme süreci de gerektiren bir soru olmasına rağmen, genel olarak kimyanın boyutlarını yeterli şekilde kullanmadığını söylemek mümkündür.
Araştırmacının tespiti: Ceyda’nın soru sorma sürecindeki değişimi incelendiğinde ilk haftaki sorularında toplam puanın daha yüksek olduğu fakat içerik ve düşünme seviyesi açısından orta
seviyede olduğu görülmüştür. Sonraki haftalarda ise toplam puanında bir azalma görülmesine rağmen, çözüm önerisi olabilecek ve üst düzey düşünme süreci gerektiren sorular hazırladığı belirlendi.
Ceyda’nın soru sorarken/oluştururken kullandığı stratejiler: Dersin hocasının üzerinde çok durduğu yerlerden soru hazırlama, anlamadığı yerden soru hazırlama, metnin tamamını okuyup soru sorma.
Tablo 39 Katılımcı Didem’deki Değişim Süreci
Katılımcı Sorulan sorulardan örnekler İçerik Düşünme Seviyesi Kimyanın Boyutları Araştırmacının yorumu
Didem Toplam
1.hafta
1) Patulin nasıl ortaya çıkar? 2) Patulin nedir?
3) Patulinin yaygın olduğu yerler nerelerdir?
4) Patulin neden asidik ortamlarda değişmez? 1) 1 puan 2) 1 puan 3) 1 puan 4) 1 puan 1) 0 puan 2) 1 puan 3) 1 puan 4) 1 puan 1) 3 puan 2) 1 puan 3) 1 puan 4) 1 puan 1) 4 puan 2) 3 puan 3) 3 puan 4) 3 puan
Didem’in oluşturduğu sorular içerik açından ele alındığında bu soruların metinde bulunan bir olguyla ilgili olduğu görülmektedir. Genelde bilgi ve anlama seviyesindeki soruları dikkat çekerken sorularının genelde kimyanın tek boyutu ile ilgili olduğu görüldü.
2.hafta
5) Klor ozon tabakası için neden bir tehlike oluşturuyor?
6) Buzdolabılarda, klimalarda ve köpüklerde CFC yerine başka maddeler kullanılabilir mi?
7) Freonun ozon tabakası üzerindeki etkisi nasıldır? 5) 1 puan 6) 1 puan 7) 1 puan 5) 0 puan 6) 0 puan 7) 0 puan 5) 3 puan 6) 1 puan 7) 1 puan 5) 4 puan 6) 2 puan 7) 2 puan
Didem’in soruları içerik açısından bir önceki haftaya göre değişiklik göstermemekle birlikte, düşünme seviyesi bakımından bir alt kategoridedir. Sorularında kimyanın boyutları açısından bir farka rastlanmamaktadır. .
3.hafta
8) Flavonoidlerin yapısı deneysel olarak gözlenebilir mi?
9) Çikolatanın kalp ve damar hastalıklarından başka azaltıcı etkileri var mıdır? 8) 1 puan 9) 1 puan 8) 1 puan 9) 1 puan 8) 2 puan 9) 1 puan 8) 4 puan
9) 3 puan Sorular genelde metindeki bir olguyla ilgilidir.
4.hafta
10) Doğal kaynaklarımız tükendiğinde gelecekteki yaşantımız nasıl olacak?
11) Daha iyi bir gelecek sadece geri dönüşümle mi sağlanabilir?
10) 2 puan
11) 2 puan 10) 2 puan 11) 1 puan 10) 0 puan 11) 1 puan 11) 4 puan 12) 4 puan
4. haftaya kadar genelde metindeki bir olguyla ilgili sorular hazırladığı fakat son hafta bir çözüm önerisi olabilecek iki tane soru hazırladığı görüldü. Ayrıca üst düzey düşünme gerektiren bir soru da hazırladığı belirlendi.
Araştırmacının tespiti: Didem’in soru sorma sürecindeki değişimi incelendiğinde ilk haftalarda daha çok metindeki bir olguyla ilgili sorulara ağırlık verdiği, bu soruların düşünme seviyesi
açısından bilgi ve anlama seviyesinde olduğu görülmüştür. Sonraki haftalarda ise toplam puanında pek bir değişiklik görülmemesine rağmen, çözüm önerisi olabilecek ve üst düzey düşünme süreci gerektiren sorular hazırladığı belirlendi.
Tablo 40 Katılımcı Figen’deki Değişim Süreci
Katılımcı Sorulan sorulardan örnekler İçerik Düşünme Seviyesi Kimyanın Boyutları Araştırmacının yorumu
Figen Toplam
1.hafta
1) Neden bazik ortamda aktivitelerini kaybederler?
2) Piyasadaki meyve suları bu standartlara uygun mu üretiliyor?
1) 1 puan
2) 1 puan 1) 1 puan 2) 1 puan 1) 3 puan 2) 1 puan 1) 5 puan 2) 3 puan
Figen’in oluştırduğu sorular içerik açısından ele alındığında bu soruların metinde bulunan bir olguyla ilgili olduğu görüldü. Genelde bilgi ve anlama seviyesinde sorular hazırladığı belirlendi.
2.hafta 3) CFC ilk başta zararsız görülürken ozon tabakasını nasıl etkiledi? 3) 1 puan 3) 0 puan 3) 1 puan 3) 2 puan Soruları genelde metindeki bir olguyla ilgilidir. Cevabı metinde olan bir soru olmakla beraber kimyanın sadece tek
boyutunu içeren bir soru olduğu görülmektedir.
3.hafta 4) Günlük yenilen çikolata miktarı ne kadar olmalıdır?
5) Tüm antioksidanlar aynı etkiyi gösterir mi?
4) 1 puan 5) 1 puan 4) 1 puan 5) 2 puan 4) 1 puan 5) 3 puan 4) 3 puan 5) 6 puan
Sorular genelde metindeki bir olguyla ilgilidir. Ama üst düzey düşünme gerektiren sorusu da bulunmaktadır. Kimyanın farklı boyutlarını ele alan soru hazırladığı da görülmektedir.
4.hafta
6) Geri dönüşüm bilinci insanlara nasıl aktarılmalı?
7) Nasıl bilinçli bir tüketici olabiliriz? 8) Doğal kaynaklarımızı korumak için geri dönüşüm dışında neler yapılabilir?
6) 1 puan 7) 1 puan 8) 2 puan 6) 2 puan 7) 2 puan 8) 2 puan 6) 1 puan 7) 1 puan 8) 1 puan 6) 4 puan 7) 4 puan 8) 5 puan
Bu hafta hem çözüm önerisi olabilecek bir soru hem de üst düzey düşünme süreci gerektiren sorular hazırlamıştır.
Araştırmacının tespiti: Figen’in soru sorma etkinlikleri sürecindeki değişimi incelendiğinde ilk haftaki sorularında içerik açısından, metindeki bir olguyla ilgili sorulara ağırlık verdiği,
düşünme seviyesinin bilgi ve anlama seviyesinde olduğu görüldü. Kimyanın boyutları açısından tek boyutu içeren sorusu bulunurken kimyanın üç boyutunu içeren sorusu da belirlendi. Sonraki haftalarda ise sorularında hem içerik hem de düşünme seviyesi açısından bir iyileşme tespit edilip, çözüm önerisi olabilecek ve üst düzey düşünme süreci gerektiren sorular hazırladığı da görüldü.
Tablo 41 Katılımcıların Oluşturduğu Soruların İçerik, Düşünme Seviyesi ve Kimyanın Boyutlarına Göre Yüzde Dağılımı
Boyutlar Seviyeler Örnek (çikolata diyeti metninden) Yüzde Dağılım (%) 1. hafta 2. hafta 3. hafta 4. hafta İçerik
Metinle ilgisiz Araştırmaya katılanlar
kalp krizi geçirenler mi? 0 2 16 3
Doğrudan metinde bulunan bir olguyla ilgili
Hangi besinlerde antioksidan bulunur ve yararları nelerdir?
90 88 75 73
Sorunun üstesinden gelebilmek adına olası çözüm önerileri
Diğer antioksidan içeren gıdalar çikolata kadar etki gösterebilir mi?
10 10 9 24
Düşünme Seviyesi
Cevap, metinde var
Çikolata kalp ve damar hastalıkları riskini nasıl azaltır?
27 65 9 14 Cevap, bilgi ve anlama
seviyesinde
En faydalı çikolata türü
hangisidir? 56 19 57 51
Bilgi ve anlama seviyesinden daha üst düzey düşünme süreci gerekiyor: mesela
inquiry soruları, eleştirel düşünme analiz ve uygulama çıkarımlar yapma
Çikolata yiyerek kilo alımından kaynaklanan diğer hastalıklarla nasıl baş edilebilir?
17 17 34 35
Kimyanın 3 Boyutu
Kullanılmamış Bu araştırma kimler
tarafından yapılmıştır? 10 2 29 22
Bir boyut içeriyor Flavonoid nedir? 58 73 62 57
İki boyut içeriyor
Flavonoidler kandaki yükseltgenmiş yağı nasıl en aza indirgerler?
20 19 7 11
Üç boyut içeriyor
Damar sertliği oluşmuş hastaların çikolata yemelerinin rahatsızlığı azalatıcı etkisi var mıdır?
Tablo 41, haftalar içerisinde katılımcıların kendilerine verilen metinlerle ilgili sorduğu soruların içerik, düşünme seviyesi ve kimyanın boyutlarına göre yüzde dağılımını göstermektedir. Katılımcıların soruları içerik açısından incelendiğinde, “metinle ilgisiz” olarak değerlendirilen soruların ilk hafta bulunmadığı, ikinci hafta %2 olduğu, üçüncü hafta %16’ya çıkıp son hafta ise %3’e gerilediği görülmektedir. “Doğrudan metindeki bir olguyla ilgili” olarak değerlendirilen sorular haftalar içerisinde düşüş göstererek ilk hafta soruların %90’ını oluşturduğu, ikinci hafta %88 olarak belirlendiği, üçüncü hafta %75 ve son hafta ise %73 olduğu belirlendi. “Olası çözüm önerileri” kategorisindeki soru yüzdesi ise ilk iki hafta %10, üçüncü hafta %9 olarak belirlenmiş, son hafta ise artış göstererek %24’ e yükseldi. Dört hafta boyunca elde edilen verilere bakıldığında her hafta sorulan soruların dağılımında soruların çoğunluğunun doğrudan metindeki bir olguyla ilgili olduğu görülmekle birlikte, olası çözüm önerisi oluşturabilecek soruların yüzdesindeki artış net bir şekilde görülmektedir.
Tablo 41’de katılımcıların soruları “düşünme seviyesi” ele alınarak incelendiğinde “cevap, metinde var” şeklinde değerlendirilen soruların yüzdesi, ilk hafta %27 iken, ikinci haftada %65’e çıktığı görülmektedir. Üçüncü hafta %9’a düşerken son hafta ise %14 olarak görülmektedir. “Cevap, bilgi ve anlama seviyesinde” şeklinde değerlendirilen soruların ise ilk haftaki oranı %56 iken diğer haftalarda %19, %57, %51 olarak devam etmektedir. “Üst düzey düşünme süreci gerektiriyor” olarak değerlendirilen soruların yüzdesinde ise ilk iki hafta bir değişim gözlenmemekle birlikte, son haftalarda oldukça net olarak gözlenen bir artışla %17’den %35’lere kadar yükseldiği tespit edilmiştir. Düşünme seviyesi kategorisinde genel olarak soruların çoğunluğunu bilgi ve anlama seviyesindeki sorular oluşturmaktadır. Bununla birlikte üçüncü ve dördüncü haftalardaki üst düzey düşünme süreci gerektiren soruların yüzdelerindeki artış oldukça açıktır.
Tablo 41’de katılımcıların soruları “kimyanın boyutları” ele alınarak incelendiğinde, genellikle cevabında kimyanın tek boyutu bulunan sorulara rastlanmaktadır. Dört hafta süresince düzenli bir artışa veya azalmaya rastlanmamaktadır. Bazı haftalarda gözlenen artışlar bazen azalmalar şeklinde kendini göstermektedir.
4.5 Katılımcıların Özdüzenlenmiş Öğrenme Becerilerinin Geliştirilmesi (ÖÖBG) İçin