3. BÖLÜM
4.5 Katılımcıların Özdüzenlenmiş Öğrenme Becerilerinin Geliştirilmesi (ÖÖBG) İçin
Bulgular
Temel öğrenme stratejileri öğretimi ile ilgili uygulamalar tamamlanmasının ardından katılımcıların bu uygulamalar ile ilgili görüşlerini almak amacıyla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapıldı. Bu görüşmeler incelenerek strateji kullanımı, üstbilişsel beceri kazanımı, kimya alan bilgisine katkı ve motivasyon başlıkları belirlendi ve katılımcıların görüşleri bu başlıklar altında ele alındı. Bu bölümde bu görüşmelerden elde edilen bulgulara yer verildi. Ayrıca bu bulguları destekleyen, katılımcıların üstbilişsel farkındalık envanteri (ÜFE) ve öğrenmede güdüsel stratejiler anketine (ÖGSA) verdikler cevaplara yer verildi.
i. Strateji kullanımı ile ilgili görüşler: Yapılan uygulamaların katılımcılarda strateji kullanımını nasıl etkilediği incelendiğinde genellikle özet çıkarma stratejilerine ilişkin görüşler dikkat çekmektedir. Ayrıca soru sorma stratejileriyle ilgili yapılan uygulamaların da strateji kullanımına olumlu etkileri olduğu görüşü belirlendi.
Katılımcı Ceyda’nın ifadesi:
“Geçen sene siz ders çalışma konusunda nasıl ders çalışırsınız? Hangi metotları kullanıyorsunuz gibi sorular sormuştunuz. Ben hiç özet çıkarmıyordum açıkçası. Sadece altını çizip çizip onları sınav zamanı okuyordum. Sonra siz anlattıktan sonra özet çıkarmaya başladım. Kendi yorumumu katıp kâğıda dökmenin daha kalıcı olduğunu düşündürdünüz. Ve öyle devam ettim. Mesela bu sene çalışırken o yolu izliyorum ve açıkça söyleyeyim faydasını da gördüm hem çalışırken hem de sınavlarda faydalı oldu”
Tablo 42’de katılımcı Ceyda’nın yukarıdaki ifadesini destekleyen, ÜFE’nin bazı maddelerine verdiği cevaplar yer almaktadır. ÜFE, Bölüm 3.4.6’da belirtildiği gibi (1) hiç bir zaman (2) nadiren (3) sık sık (4) genellikle ve (5) her zaman şeklinde 5’li likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Bu envanterin 24. Maddesi (“Çalışmamı tamamladıktan sonra öğrendiklerimi özetlerim”), envanterin iki ana boyutundan biri olan bilişin düzenlenmesi boyutunun “değerlendirme” alt boyutuyla ilgilidir. Ceyda, ÜFE’nin 24. Maddesi için sırasıyla 3, 4, 3 numaralarını işaretlemiştir. Bu durumdan ilk yıl bunu sık sık yaptığı, ikinci yıl ise bunu artırdığı anlaşılmaktadır. Son envanter uygulamasında ise 3’ü işaretleyerek
bunu ilk yıldaki kadar yaptığını belirtmiştir. Envanterin 27. Maddesi (“Çalışırken ne tür stratejiler kullandığımın farkında olurum”) ise envanterin iki ana boyutundan diğeri olan biliş bilgisi boyutuyla ilgilidir. Ceyda, ÜFE’nin 27. Maddesi için sırasıyla 3, 5, 4 numaralarını işaretlemiştir. Buradan da Ceyda’nın çalışma stratejileriyle ilgili farkındalığının arttığı anlaşılmaktadır. Sonuç olarak Ceyda’nın ifadesinde belirttiği gibi özet çıkarma ile ilgili yapılan uygulamaların kendisi için oldukça yararlı olduğu, envantere verdiği cevaplarda da görülmüştür. Bu uygulamaların Ceyda’nın kendini değerlendirme becerisi kazanma ve kendi çalışma stratejileriyle ilgili farkındalığının artmasında etkili olduğunu söylemek mümkündür.
Tablo 42 Ceyda’nın ÜFE’ye verdiği cevaplar
Maddeler Uygulama
Zamanı
Seviyeler 1 2 3 4 5 ÜFE 24. Madde: “Çalışmamı tamamladıktan sonra
öğrendiklerimi özetlerim”.
1. yılın başında X
2.yılın başında X
2.yılın sonunda X
ÜFE 27. Madde: “Çalışırken ne tür stratejiler
kullandığımın farkında olurum”.
1.yılın başında X
2.yılın başında X
2.yılın sonunda X
Katılımcı Selma’nın ifadesi:
“Geçen sene özet çıkarıyorduk. O zaman daha iyi anlıyordum. Kısa vakitte çalışıp size getiriyorduk. Daha iyi oluyordu. Bana zaten kısa kısa çalışacak şeyler iyi geliyor. Birikince yapamıyorum. O yüzden de iyiydi bence”
Tablo 43’te katılımcı Selma’nın yukarıdaki ifadesini destekleyen, ÖGSA’nın 24. maddesine verdiği cevaplar yer almaktadır. Anketteki maddeler Bölüm 3.4.7’de belirtildiği gibi “beni hiç yansıtmıyor”dan “beni tam olarak yansıtıyor”a doğru 7’li likert türündedir. Anketin 24. Maddesinde (“Kimya dersine çalışırken, dersle ilgili okuduklarımı ve derste aldığım notları inceleyerek önemli noktaların özetini çıkarırım”) Selma sırayla 5, 6, 5’i işaretlemiştir. Yukarıdaki ifadesinde belirttiği gibi özet çıkardığında daha iyi anladığını ifade eden Selma, ÖGSA’nın 24. Maddesine verdiği cevapla da özet çıkarmayı 2. yıldan itibaren daha çok yaptığını belirtmiştir.
Tablo 43 Selma’nın ÖGSA’ya verdiği cevaplar
Maddeler Uygulama
Zamanı
Seviyeler
1 2 3 4 5 6 7 ÖGSA 24. Madde: “Kimya dersine çalışırken,
dersle ilgili okuduklarımı ve derste aldığım notları inceleyerek önemli noktaların özetini çıkarırım”.
1. yılın başında X
2.yılın başında X
2.yılın sonunda X
Katılımcı Sedef’in ifadesi:
“Özetler çok faydalıydı bana göre. Bu özetler sınav zamanında tekrar çalışmamı çok kolaylaştırmıştı. Özetleri önce karalama gibi yazıyordum. Temize geçirirken de yine öncesinde fark etmediğim burası şimdiye kadar hiç dikkatimi çekmemiş deyip de kâğıda yazdığım yerler olmuştu. Onlar da çok faydalı olmuştu. Aslında hep duyduğum fakat aklımda yer etmediğini düşündüğüm, gördüğümde şaşırdığım çok önemli bilgiler çıkmıştı. En son neredeyse ortaokulda özet çıkarmıştım. Özetleyerek de görmediğim bilgileri görebildiğimi fark ettim” Katılımcı Sedef’in yukarıdaki ifadesinde belirttiği gibi özet çıkararak görmediği bilgileri görebildiği, ÖGSA’nın 16. maddesine verdiği cevapla desteklenebilir. Çünkü anketin bu maddesi için, Tablo 44’te görüldüğü gibi ilk uygulanan ankette 1’i işaretlemişken, ikincisinde 6’yı ve sonuncusunda 4’ü işaretlemiştir. Önceleri karalama gibi özet çıkarırken artık öyle yapmadığını ifade eden Sedef, çalışma tarzının değiştirilebileceğini ifade eden anketin bu maddesine verdiği cevaplarda da bunu göstermiştir.
Tablo 44 Sedef’in ÖGSA’ya verdiği cevaplar
Maddeler Uygulama
Zamanı
Seviyeler
1 2 3 4 5 6 7 ÖGSA 16. Madde: “Çalışma tarzımı, dersin
gereklilikleri ve öğretmenin öğretme stiline uygun olacak tarzda değiştirmeye çalışırım.”.
1. yılın başında X
2.yılın başında X
Katılımcı Aslı’nın ifadesi:
“En çok dikkatimi çeken şey, özet çıkarma etkinlikleri oldu. Ben daha çok kolaya kaçıp, küçük küçük notlar alan bir insanım, konuyu okuyup özet çıkarmak pek işime gelmezdi. Ama sizle yaptığımız özet çalışmaları çalışmaya da teşvik etti. Özetleri çıkarırken kendi cümlelerimle kendi yorumumu katıyordum. Bu çok iyi oldu. Ve özet yaparak daha net anlaşılır şeyler çıkarttım”.
Katılımcı Arzu’nun ifadesi:
“Soru sorma çalışmaları sonucunda sınıfta artık hocalara daha rahat soru sorabiliyoruz. Daha mantıklı soru sorabiliyoruz. Bir şey olduğunda hemen aklıma soru sormam gerektiği geliyor. Artık öğrendiklerimi birleştirip günlük hayatla da ilişkilendirebiliyorum”
Tablo 45’te katılımcı Arzu’nun yukarıdaki ifadesiyle örtüşen, ÖGSA’nın 13. maddesine verdiği cevaplar yer almaktadır. İlk yılın başında uygulanan anketin bu maddesinde 2’yi işaretleyen Arzu, sonraki anketlerde 3’ü işaretleyerek bu işlemi daha sık yaptığını belirtmiştir.
Tablo 45 Arzu’nun ÖGSA’ya verdiği cevaplar
Maddeler Uygulama
Zamanı
Seviyeler
1 2 3 4 5 6 7 ÖGSA 13. Madde: “Kimya dersine çalışırken,
dersten, okuduklarımdan, sınıf içi tartışmalardan ve diğer kaynaklardan edindiğim bilgileri bir araya getiririm”.
1. yılın başında X 2.yılın başında X 2.yılın sonunda X
Katılımcı Emre’nin ifadesi:
“Bu uygulamaların bir sakıncası olduğunu düşünmüyorum. Bana kazandırdığı şeyler var. Mesela soru sorma ile ilgili sınıflamalar. Ben böyle bir şey olduğunu bilmiyordum. Hele ki kimyanın üç boyutunu hiç düşünmezdim. İleride öğrencilerimin sorularını puanlarken kullanabileceğim şeyler bunlar. Uygulamalarda en iyi hatırladığım, bu soru sorma etkinlikleri. Geçen sene başka şeyler de yapmıştık, çizelgeler doldurmuştuk, her hafta quiz olmuştuk.
Kendimize puanlar veriyorduk vs. ama ben pek düzenli gelmediğim için bunları hatırlıyorum sadece. Bir de tek düzen bir çocuk olduğum için stratejilerimi değiştirmedim”.
Katılımcı Aslı’nın ifadesi:
“Bir de grup çalışması yapınca birkaç kişiyle fikir alışverişi yaptığımda daha mantıklı cümleler kurduğumu hem de daha içi dolu dolu sorular çıkarttığımı fark ettim” (Aslı).
ii. Üstbilişsel beceri kazanımı ile ilgili görüşler: Üstbiliş, kısaca bireyin bilişsel süreçlerini kontrol etme ve düzenleme olarak düşünüldüğünde; gerçekleştirilen strateji öğretimi uygulamalarının kimya öğretmen adaylarında üstbilişsel beceri gelişimine katkısı olup olmadığı onlarla yapılan görüşmelerdeki verilerden de anlaşılmaktadır.
Planlama becerisi kazanımı
Katılımcı Ceyda’nın ifadesi:
“Soru soruyoruz mesela, bu sorunun özellikleri nedir?, hangi nitelikleri taşıyor? Artık bunları düşünüyorum. Bu faydaları var”.
Ceyda’nın bu ifadesinden, Ceyda’nın planlama becerisi kazandığını söylemek mümkündür. Ayrıca Tablo 46’da Ceyda’nın ÖGSA’nın 3. Maddesine (“Kimya dersi ile ilgili bir şeyler okurken, okuduklarıma odaklanabilmek için sorular oluştururum”) verdiği cevaplar da bunu destekler niteliktedir. Bu maddeyi işaretlerken sırasıyla 2, 5, 5’i işaretlemiştir. Anketin ilk uygulanmasında 2’yi işaretleyip sonrakilerinde 5’i işaretlemesi, soru sorma stratejilerini artık çok sık kullandığını göstermektedir. Gerçekleştirilen soru sorma etkinliklerinin kendisi için yararlı olduğu hem kendi ifadesinden hem de 3. Maddeye verdiği cevaplardan anlaşılmaktadır.
Tablo 46 Ceyda’nın ÖGSA’ya verdiği cevaplar
Maddeler Uygulama
Zamanı
Seviyeler
1 2 3 4 5 6 7 ÖGSA 3. Madde: “Kimya dersi ile ilgili bir
şeyler okurken, okuduklarıma odaklanabilmek
1. yılın başında X
için sorular oluştururum.”. 2.yılın sonunda X
Katılımcı Aslı’nın ifadesi:
“Zaman kullanımı ile ilgili şeyler yaptık. Şu kadar çalıştım, şunu yaptım gibi şeyleri çizelgelere yazıyorduk. Şöyle bir faydası oldu. Öğrenciyiz zamanın nasıl geçtiğini anlamıyoruz. Sürekli dikkatini dağıtan şeyler oluyor. Tam odaklanıyorum çalışıyorum çizelgeleri size vereceğimden dolayı onun da bir sorumluluğu var üzerimde, bu şekilde daha verimli çalışıyordum. Bu etkinliklerden sonra zamanımı cidden daha iyi değerlendirmeye çalıştım”.
Katılımcı Selin’in ifadesi:
“Nasıl çalıştığımızla ilgili çizelgeler doldurduk. Canım ne zaman isterse o zaman ders çalışırdım. Süre diye bir kavramım yoktu. Ben de bunlar sayesinde kendi çapımda stratejiler oluşturmaya başlamıştım. Bu derse böyle çalışırsam başarılı olurum gibi stratejiler geliştirmiştim. Ya da ne kadar zaman ayırmalıyım? Çalışma metodum doğru mu? Bunları görebilmiştim. Ama bunları yine sevdiğim derslerde yapıyordum tabii”.
Selin’in bu ifadesinde belirttiği gibi, başarılı olabilmek için farklı stratejiler geliştirmeye başlaması onun üstbilişsel beceri olan planlama becerisi kazandığını göstermektedir. Ayrıca Tablo 47’de katılımcı Selin’in yukarıdaki ifadesini destekleyen, ÜFE’nin 49. Maddesine (“Yeni bir şey öğrenirken nasıl daha iyi öğrenebileceğime ilişkin kendime sorular sorarım”) verdiği cevaplar yer almaktadır. ÜFE’nin 49. Maddesi envanterin iki ana boyutundan biri olan bilişin düzenlenmesi boyutunun “izleme” alt boyutuyla ilgilidir. Selin, ÜFE’nin 49. Maddesi için sırasıyla 3, 4, 4 numaralarını işaretlemiştir. Nasıl daha iyi öğrenebileceği ile ilgili kendine sorular sorması ve bu süreci izlemesi, ona üstbilişsel bir beceri olan izleme becerisi de kazandırmıştır.
Tablo 47 Selin’in ÜFE’ye verdiği cevaplar
Maddeler Uygulama
Zamanı
Seviyeler
1 2 3 4 5 ÜFE 49. Madde: “Yeni bir şey öğrenirken nasıl daha 1. yılın başında X
iyi öğrenebileceğime ilişkin kendime sorular sorarım”.
2.yılın başında X
2.yılın sonunda X
Katılımcı Arzu’nun ifadesi:
“Ben rastgele, konuya göre çalışırdım. Daha doğrusu tam bilmezdim, o an için canım nasıl isterse öyle çalışırdım. Sizinle beraber nasıl anladığımı buldum. Şöyle yapınca daha iyi anlayabiliyormuşum dedim ve onun üzerine sürekli böyle devam etmeye başladım. Daha önceleri, çalışmaya başlamadan önce nasıl olacağını düşünmeden başlardım. Okurdum. Nasıl gidiyorsa öyle devam ederdi. Şimdi ise nasıl daha iyi anladığımı buldum. Önceden de altını çizerek çalışırdım ama bunun benim için çok iyi olduğunu söylemezdim. Ama şu an onun bilincindeyim. Bunun bende iyi olduğunu söyleyebilirim rahatlıkla. Şu an nasıl iyi çalıştığımı biliyorum artık”.
Selin’in bu ifadesinde belirttiği gibi, nasıl daha iyi anladığını fark etmesi ve artık çalışmalarına o şekilde devam etmesi planlama becerisi kazandığını göstermektedir. Tablo 48’de Arzu’nun ÜFE’nin bazı maddelerine verdiği cevaplar yer almaktadır. Arzu’nun ÜFE 6. Madde ve ÜFE 45. Maddeye verdiği cevaplar da Arzu’nun planlama becerisini geliştirdiğini desteklemektedir. Ayrıca artık kullandığı stratejinin bilincinde olduğunu ifade eden Selin’in, ÜFE’nin 14. Maddesine verdiği cevaplarla da bu ifadesini desteklediği görülmektedir.
Tablo 48 Arzu’nun ÜFE’ye verdiği cevaplar
Maddeler Uygulama
Zamanı
Seviyeler
1 2 3 4 5 ÜFE 6. Madde: “Bir göreve başlamadan önce
onu öğrenmem için nelere ihtiyacım olduğunu düşünürüm”.
1. yılın başında X
2.yılın başında X
2.yılın sonunda X
ÜFE 14. Madde: “Kullandığım her öğrenme
stratejisini için özel bir amacım vardır”.
1.yılın başında X
2.yılın başında X
ÜFE 45. Madde: “Amaçlarıma en başarılı
biçimde ulaşmak için zamanımı organize ederim”.
1.yılın başında X
2.yılın başında X
2.yılın sonunda X
İzleme becerisi kazanımı
“Özetleyerek de görmediğim bilgileri görebildiğimi fark ettim. Tekrardan düzenleyip yazıyordum ve bir kopyasını da kendime alıyordum” (Sedef).
“Özet çıkarmayı bilmiyormuşum onu öğrendim. Altını çizip özet çıkardığımı sanırdım. Sonra kendim anlayabilecek şekle çevirince özetin bu olduğunu gördüm” (Arzu).
Değerlendirme becerisi kazanımı
“Zaman planlama uygulamalarında, çalışma salonundaki 1 saatlik çalışmanın odamdaki iki saatlik bir çalışmaya bedel olduğunu gördüm. Tüm bu çalışmaların bana çok şey kattı diyemem. Ama bu durum benim devamsızlığımdan kaynaklanıyor olabilir” (Dilek).
“Geçen sene özet çıkarıyorduk. O zaman daha iyi anlıyordum. Kısa vakitte çalışıp size getiriyorduk. Daha iyi oluyordu. Bana zaten kısa kısa çalışacak şeyler iyi geliyor. Birikince yapamıyorum. O yüzden de iyiydi bence” (Selma).
iii. Kimya alan bilgisine katkısı ile ilgili görüşler: Yapılan strateji uygulamalarının kimya öğretim programından bağımsız yürütülmeyişinin kimya öğretmen adaylarında kimya alan bilgisine katkı sağladığı da düşünülmektedir.
“Quizler faydalıydı. Mesela maddenin özellikleri konusunda bir metin vardı okuduktan sonra kimya ile ilgili daha fazla terim öğrendim. Maddenin tanecikli boyutunu çok basit düzeyde açıklıyordum. Bu sayede çok kimya terimi öğrendim” (Dilek).
“Özetlerin bana çok faydası oldu. Ayrıca her hafta quiz oluyorduk. Quizlerde en temel kısımları, bilinmesi gereken kısımları ve örneklendirilebilecek kısımları soruyordunuz. Dolayısıyla bu temel kavramları çok iyi öğrendiğimi söyleyebilirim” (Sedef)
iv. Motivasyon ile ilgili görüşler: İki yıl boyunca gerçekleştirilen uygulamalarda amaçlanan katılımcılarda biliş ve üstbiliş gelişimini sağlamaktı. Fakat yapılan uygulamaların onların motivasyonlarını da etkilediği görülmektedir. Bulgular arasında akran modellemesi, sınav kaygısı gibi motivasyonla ilgili boyutlara ilişkin bulgular da bulunmaktadır.
“Çok faydalı şeyler yapmıştık. Mesela passaparolla oynamıştık. Kendi kendime öğretmen olursam böyle bir şey yapabilirim dedim. Hem dersi sevdirmek için hem de kimyayı daha eğlenceli bir hale getirmek için” (Selin).
“Oyunlar vardı çok eğlenceliydi hala saklıyorum onları” (Selma).
“Oyunlar vardı çok güzeldi. İlgi çekici ve çok akılda kalıcıydı. Şekli bile aklımda. Ben oyunları çok severim önceden kendim bile hazırlardım. Tüm bu uygulamalarda olumsuz bir şey düşünmüyorum” (Arzu).
Akran modellemesi
“Mesela sınıfta herkese soruyordunuz hangi metotları kullanıyorsunuz diye. Farklı metotlar kullananlar oluyordu. Herkesin hangi yöntemler kullandığını öğrenmiştik, o da yardımcı oluyordu. Hani bunu mu denesem böyle mi yapsam diye düşünüyordum” (Ceyda).
Sınav kaygısı
“Geçen sene olduğumuz quizler çok güzeldi. O quizler sayesinde sınavlara çok konu birikmiyordu. Çalışmamı daha da kolaylaştırdı” (Selin).
Quizler çok iyiydi. Biz ders çalışmayı sevmiyoruz ama siz quiz yapınca biz konuyu anlıyoruz. Aslında en iyi yöntem oydu bence. Biz hep onu konuştuk. Kısa kısa, hem ona çalışıyoruz, kötü alma korkusu var içimizde, hem de konuyu anlıyoruz. Evde gerçekten sınavlara çalışma zamanımı kısaltıyordu onlar (Arzu).