Soru Sorma Stratejileriyle İlgili Uygulamaların Yürütülmesi Süreci

Tablo 13 Soru Sorma Stratejileri İle İlgili Uygulamaların Özeti

1.hafta  Bilgilendirme  Sınıf içi tartışmalar

 “Patulin” metni ile ilgili uygulamalar  Tartışmalar ve 2. haftaya göndermeler 2.hafta  Geçen haftanın değerlendirilmesi, öneriler

 "Kloroflorokarbonlar" metni ile ilgili uygulamalar  Soruların değerlendirilmesi ve sınıf içi tartışmalar 3.hafta  "Çikolata diyeti" metni ile ilgili uygulamalar

 Sınıf içi tartışmalar

4.hafta  "Geri dönüşüm" metni ile ilgili uygulamalar/Grup çalışması  Sınıf içi tartışmalar

Dönem sonu

 Görüşmeler/sesli düşünme protokolleri

 SSSU / 1. Hafta

Tablo 13’te görüldüğü gibi soru sorma stratejileriyle ilgili uygulamalara, bu stratejiler hakkında bir bilgilendirme yapılarak başlandı. Öğrencilere “Soru sormaktan ne anlıyorsunuz?”, “Nasıl sorular soruyorsunuz?”, “Ne zaman ve neden soru soruyorsunuz?” gibi sorular sorularak bir tartışma ortamı yaratıldı. Öğrencilerden alınan bazı cevaplar aşağıda verilmektedir.

Emre: “Bazen dersin hocasını kontrol etmek için soru sorarım”.

Öğrencilere “ders çalışırken kendinize sorular soruyor musunuz?” şeklinde bir soru sorulduğunda;

Sema: “Kendimi hocanın yerine koyarak ben olsaydım şunu sorardım diye konuşurum”.

Ceyda: “Evet. Önceki bildiklerimle ilişki kurmak için soru sorarım”.

Selma: “Sorarım. Kendimi denemek/kontrol etmek için sorarım”. Şeklinde cevaplar alındı.

Öğrencilere sınıfta daha rahat soru sorup sormadıkları sorulduğunda ise; Emre: “Hayır yanlış anlaşılmaktan korkuyorum”.

Arzu: “Ayıplanmaktan korkuyorum” gibi cevaplar alındı.

Bunlar konuşulduktan sonra soru sormanın öneminden ve öğrenmeyi öğrenmedeki yerinden bahsedilerek önümüzdeki dört hafta boyunca yapılacak uygulamaların amacının soru sorma stratejilerinin gelişimini sağlamak olduğu belirtildi. Her hafta katılımcılara verilecek metinlerin kimya ile ilgili ve günlük hayatla ilişkilendirilebilecek ilginç metinler olacağı belirtildi. Kullanılan metinler, literatürde üst düzey soru sormaya uygun metinler arasından seçildi.

Bunun için katılımcılara öncelikle “Elma Suyu-Dikkat! İçinde Patulin Var” başlıklı bir metin verildi (Ek 17). Öğrencilerden bu metni okumaları ve bu metinle ilgili sorular üretmeleri istendi. Araştırmacının soruları da dâhil olmak üzere tüm öğrencilerin soruları okundu. Sınıfta okunan sorulara göre güzel soru, basit soru gibi değerlendirmeler yapıldı, daha sonra öğrencilerden bu soruları puanlamaları istendi. Ama bunun için bazı kriterler olması gerektiği öğrencilerce söylendi ardından da sınıfça kriterler belirlendi.

Belirlenen kriterlerden bazıları şunlardır:  Cevap parçada var mı yok mu?  Araştırmaya yönlendiriyor mu?

 Anlaşılır mı?

 Önbilgilerle ilişkili mi?

 Öğrenci seviyesi hakkında bilgi verir mi?

Belirlenen bu kriterlere göre öğrencilerden bu sorulara puan vermeleri istendi. Mesela, cevabı “evet” veya “hayır” olan bir soruya 1 puan vermek istediler. Ya da “cevabı parçada varsa 1 puan verelim” diyenler oldu. “En yüksek puan araştırmaya yönlendiren soruya verilmeli ve 6 puan almalı” dediler. Fakat bu kez de bir sorunun birkaç kriteri sağladığı durum olursa o zaman ne olacağı konuşuldu. Böyle bir durumda tüm puanları toplamayı ya da aritmetik ortalamasını almayı önerdiler. Bir fikir birliği sağlanamadı. Sonuç olarak kullanılan ya da önerilen kriterlerin yetersiz olduğu konusunda fikir birliği sağlanmış oldu. Öğrencilerin önerdiği kriterlerle puanlama şeklinin pek doğru sonuca götürmediği görülerek onlara ileride yeni kriterler önerileceği söylendi. Bir öğrenci şunu söyledi:

Ela: “Yani bizi kandırdınız hocam”.

Araştırmacı: “Hayır sadece bu durumu fark etmenizi sağladım”.

 SSSU / 2. Hafta

Öncelikle geçen haftaki derste katılımcılara verilen ve ders çıkışında toplanan patulin konulu metin onlara tekrar dağıtıldı. Bir önceki hafta öğrenciler, bu metnin altına oluşturdukları soruları yazmışlardı. Bu hafta ise yazdıkları bu soruları en basitten en zora doğru sıralamaları istendi. Ve öğrencilere soruldu: “Yazdığınız sorulardan sizce en basiti hangisidir?” Verilen cevaplardan bazıları şöyleydi:

Emre: “Patulin nedir? diye bir sorum var. Bence en basit sorum bu”. Araştırmacı: “Neden peki?”

Emre: “Çünkü doğrudan cevabı var. Hemen cevabını verebiliriz”. Didem: “Patulin nedir? sorusu bende de var”.

İkinci sıraya hangi soruyu koydukları sorulduğunda;

Emre: “Cevap parçada var ama cevap doğrudan yazmıyor da metinden çıkarılabiliyor”.

Ceyda: “Yani biraz yorum katıyoruz gibi”şeklinde cevaplar alındı.

Üçüncü sıraya hangi soruyu koydukları ve sonra da en zor sorularının ne olduğu soruldu. Bütün bu konuşulanların ışığı altında öğrencilerin anlatmaya çalıştıkları, daha sistematik bir sınıflama kapsamında ele alınarak açıklanmaya çalışıldı. Bu sınıflama, Kaberman ve Dori (2009) çalışmasında önerilen kimya ile ilgili bir boyutu da sınıflama şeklidir.

Kaberman ve Dori (2009) çalışmasında önerilen ve araştırmacının da kullandığı bu sınıflama Tablo 14’ te verilmektedir.

Tablo 14 Metinlerden Sorulan Soruların Puanlanması

İçerik Düşünme Seviyesi Kimyanın 3 boyutu *

Metinle ilgisiz (0) Cevap, metinde var (0) Kullanılmamış (0)

Doğrudan metinde bulunan bir olguyla ilgili (1)

Cevap, bilgi ve anlama seviyesinde (1) Bir boyut içeriyorsa (1) Sorunun üstesinden

gelebilmek adına olası çözüm önerileri (2)

Bilgi ve anlama seviyesinden daha üst düzey düşünme süreci gerekiyor: mesela

 inquiry soruları, eleştirel düşünme  analiz ve uygulama

 çıkarımlar yapma (2)

İki boyut içeriyorsa (2)

Üç boyut içeriyorsa(3) * Makroskobik, mikroskobik, sembolik boyut

Önerilen bu sınıflamadan faydalanılarak onlardan kendi sorularını sınıflamaları istendi. Ardından da sorular üzerinden tartışmalar yapıldı.

Daha sonra onlara kloroflorokarbonlar ile ilgili bir metin verildi (Ek 18). Okuyup metinle ilgili soru çıkarmaları istendi. Katılımcılardan Kerim ve Sedef, bu metnin soru hazırlamaya uygun bir metin olmadığını söylediler. Neden olarak da her şeye cevap bulabilmelerini öne sürdüler. Ardından sınıfın oluşturduğu sorular yüksek sesle okundu, sınıflamadaki yeri hep beraber belirlendi.

Tablo 14’e göre metinden çıkarılan sorular, içerik, düşünme seviyesi ve kimyanın üç boyutu olmak üzere üç ana kriter açısından ele alındı. Sorular, içerik kriteri açısından ele alındığında, metinle ilgisiz veya tamamen konu dışı bir soru ise sıfır (0) puan verildi.

Doğrudan metinde bulunan bir olguyla ilgiliyse bir (1) puan, problemin üstesinden gelebilmek adına olası çözüm önerileriyle ilgili ise iki (2) puan verildi. Düşünme seviyesi kriteri açısından ele alındığında eğer cevap, metinde var ise sıfır (0) puan; cevap, bilgi ve anlama seviyesinde bir (1) puan; cevap, bilgi ve anlama seviyesinden daha üst düzey düşünme süreci gerektiriyorsa iki (2) puan verildi. Kimyanın üç boyutu kriteri açısından incelendiğinde eğer cevap, kimyanın makroskobik, mikroskobik, sembolik boyutlarından hiçbir boyutla ilgili değilse sıfır (0) puan, bu boyutlardan sadece bir tanesini içeriyorsa bir (1) puan, ikisini içeriyorsa iki (2) puan, üçünü de içeriyorsa üç (3) puan verildi. Buna göre bir soruya ait toplam puan içerik (2 puan), düşünme seviyesi (2 puan) ve kimyanın üç boyutu (3 puan) olmak üzere en fazla 7 puan olarak belirlendi.

 SSSU / 3. Hafta

Bu hafta öğrencilere “Çikolata Diyeti” başlıklı bir metin verildi (Ek 19). Bunu okuyup soru çıkarmaları istendi. Sonra onlara örnek sorular içeren bir kâğıt dağıtıldı. Öğrenciler onları inceleyip sınıfta tartışıldı. Tartışmadan sonra da öğrencilerin ilave etmek istediği sorular varsa o sorular ilave edildi. Yazılan bütün sorular, Bloom taksonomisinin bilişsel alan sınıflandırması ele alınarak bilgi, kavrama, analiz, sentez, değerlendirme kategorilerine göre sınıflandı. Sonra herkesin kâğıdı toplandı, karıştırıldı. Bu kez de Kaberman ve Dori (2009)’nin sınıflamasına göre puanlandı ve üzerinde tartışıldı. Bu şekilde yapılan soru sorma etkinliklerinin, soru sormanın onlara ne faydası olacağı sorulduğunda öğrenciler;

“Günlük hayattaki sorunlarımıza daha sorgulayıcı yaklaşmamızda” “Sınavlara hazırlanırken”

“Sınav sorularını düşünürken” “Öğretmen olduğumuzda”

“Sizin hazırladığınız soruları tahmin ederken” faydalı olacağını söylediler.

 SSSU / 4. Hafta

Öğrencilere “Geri dönüşüm” konulu bir metin verildi (Ek 20). Üçer kişilik gruplar oluşturmaları ve bu metinle ilgili her gruptan soru hazırlamaları istendi. Sorular

Sorulardan en yüksek puan alan grup belirlendi. Bu grubun soruları tartışıldı. O grubun öğrencilerine soru hazırlama sürecinde nasıl bir yol izledikleri soruldu:

“Her birimiz birbirimizin sorularını tamamladık”. “Ayrı ayrı soru yazdık”.

“Ama böyle yapmak daha iyi oldu. Kendi başımıza bu soruları hazırlayamazdık bence” dediler.

Ayrıca öğrenciler bu metni soru sormaya uygun bir metin olarak bulmadıklarını söylediler. Bunların nereden bulunduğunu sordular. Onlara verilen metinlerin bazılarının soru sormaya uygun amaçla kullanılan metinler olduğu, bazılarının ise çeşitli bilimsel dergilerden alındığı söylendi.

Onlara sonrasında şöyle bir soru yöneltildi:

Araştırmacı: “Anorganik dersinde gördüğünüz asitler ve bazlar konusuyla ilgili soru hazırlar mısınız?”.

Öğrenciler kabul ettiler. Hatta sınavda bu sorulardan da çıkabileceği söylendi. Bir sonraki haftaya soruları getirmeleri istendi ve ders tamamlandı.