Üstbilişsel Farkındalık Envanteri

Kimya öğretmen adaylarının üstbilişsel farkındalık düzeylerini belirlemek amacıyla Schraw ve Dennison (1994) tarafından geliştirilen ve Abacı, Çetin ve Akın (2006) tarafından Türkçe’ye uyarlaması yapılan Üstbilişsel Farkındalık Envanteri (ÜFE) kullanılmıştır (Ek 22). Bu envanter (1) hiç bir zaman (2) nadiren (3) sık sık (4) genellikle

ve (5) her zaman şeklinde 5’li likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. ÜFE’nin orijinal formu; iki ana boyut altında yer alan sekiz alt faktörden oluşmaktadır. Ana boyutlardan birincisi olan bilişin bilgisi; bireyin kendisi hakkında ve öğrenme sürecinde kullanacağı stratejiler ve bu stratejilerin hangi durumlarda daha verimli olacağı hakkındaki bilgidir. Bilişin düzenlenmesi ise öğrenme sürecini planlama, öğrenme stratejilerini kullanma, öğrenmeyi izleme, hataları düzeltme ve öğrenmeyi değerlendirme hakkındaki bilgidir. Bilişin bilgisi boyutu altında; bildirimsel bilgi, işlemsel bilgi ve durumsal bilgi, olmak üzere üç faktör yer almaktadır. İkinci ana boyut olan bilişin düzenlenmesi ise; planlama, izleme, değerlendirme, hata ayıklama ve bilgiyi yönetme olmak üzere beş faktöre sahiptir. ÜFE’nin faktörleri şekil 9’da gösterilmektedir.

Abacı, Çetin ve Akın (2006) ÜFE’nin Türkçe formunun geçerlik çalışmaları olarak yapı geçerliği, kapsam geçerliği, çeviri geçerliği ve uyum geçerliğini araştırmıştır. Ayrıca ölçeğin madde ayırt ediciliği için madde-test korelasyonu ve güvenirlik çalışmaları olarak test-tekrar test, iki yarı ve iç tutarlılık Cronbach α güvenirlik katsayıları belirlenmiştir. Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına ilişkin bulgular aşağıda verilmiştir.

Yapı Geçerliği

ÜFE’nin yapı geçerliğini incelemek amacıyla faktör analizi yapılmıştır. Bu çalışmada yapılan ilk faktör analizinde faktörlenebilirlik değişik yöntemlerle incelenmiştir. Öncelikle bütün maddeler arasında korelasyon matrisi incelenerek önemli oranda manidar korelasyonların olup olmadığına bakılmış ve faktör analizinin yapılabilmesine uygunluk

Üstbilişsel Farkındalık Envanteri

Biliş Bilgisi Açıklayıcı Bilgi İşlemsel Bilgi Durumsal Bilgi Bilişin Düzenlenmesi

Planlama İzleme Değerlendirme Hata Ayıklama

Bilgi Yönetme

(sampling adequacy) ve Sphericity testleri gerçekleştirilmiştir. KMO Örneklem Uygunluk katsayısı .92 olarak bulunmuştur. Barlett Sphericity testi χ2 değeri 13490.274 (p<.001) bulunmuştur.

Yapılan ilk faktör analizinde, döngüsüz metod (unrotated) kullanılarak faktör çözümlemesiyle maksimum faktör sayısı incelenmiş ve envanterin tek faktörlü olduğu belirlenmiştir. Bu incelemeden sonra tekrar yapılan faktör analizinde temel bileşenler tekniği ile oblique rotasyon faktör çözümlemesi sonuçları 8 faktörlülükle sınırlandırılmıştır. Bu işlem sonucunda toplam varyansın yaklaşık % 47’sini açıklayan 8 faktörlü bir yapı ortaya çıkmıştır. Faktör sonuçları faktör yüklemeleri ile birlikte Tablo 15’te verilmiştir.

Tablo 15 ÜFE Faktör Analizi Bilgileri

Mad. No Fak. 1

B. Bil. Fak. 2 İ. Bil. Fak. 3 D. Bil. Fak. 4 Plan. Fak. 5 Izle. Fak. 6 Değer. Fak. 7 H. Ayık. Fak. 8 B. Yön.

5 .72 10 .58 12 .43 15 .35 16 .35 18 .35 32 .35 33 .63 14 .45 27 .37 3 .36 26 .74 29 .58 17 .53 46 .49 35 .43 20 .32 42 .65 6 .47 4 .45 45 .45 8 .43 23 .39 22 .38 1 .61 2 .57 25 .55 21 .51 28 .46 44 .33 52 .32 41 .32 36 .70

24 .50 19 .47 7 .47 50 .42 38 .35 49 .83 11 .78 51 .49 40 .38 34 .37 37 .75 31 .75 47 .75 9 .58 43 .42 13 .40 39 .34 30 .32 48 .32

Açıkladıkları varyans oranına göre tüm faktör yapıları incelenmiş ve yapı geçerliği bulguları olarak değerlendirilmiştir. Birinci faktör olarak bulunan yapı “Bildirimsel bilgi” adı altında ele alınmıştır. Bu faktör altında toplanan maddeler daha çok bireylerin öğrenme görevlerinin yapılarına, bilişsel amaçlarına ve kişisel yeteneklerine ilişkin inançlarını içerir. Bu faktör altındaki maddelerin faktör yükleri .35 ile .72 arasında değişmektedir. Bu faktör toplam varyansın % 4.4’ünü açıklamakta ve 7 maddeden oluşmaktadır.

İkinci faktör olarak bulunan “İşlemsel bilgi” 4 maddeden oluşmaktadır. Bu faktör altında toplanan maddeler problemi çözmek için stratejilerin nasıl kullanılacağı hakkındaki bilgiyi ölçer ve aktivitelerin organize edilmesi aracılığıyla, bireye bilgi ve becerileri kullanma ve düzenleme imkânı sağlar. İşlemsel bilgiye ait maddelerin faktör yükleri .36 ile .63 arasında değişmektedir. Bu faktör toplam varyansın % 5’ini açıklamaktadır.

Üçüncü faktör olarak bulunan yapı “Durumsal bilgi” adı altında ele alınmıştır. Bu faktör altında toplanan maddeler bireyin bildirimsel ve işlemsel bilgiyi ne zaman ve niçin kullanacağını ifade eder ve hangi stratejilerin verimli ve ne zaman etkili ve kullanılmalarının uygun olduklarını içerir. Bu faktör altındaki maddelerin faktör yükleri .32 ile .74 arasında değişmektedir. Bu faktör toplam varyansın % 7.1’ini açıklamakta ve 6 maddeden oluşmaktadır. Bu ilk üç faktör bilişin bilgisi ana boyutu altında yer almaktadır. Dördüncü faktör “Planlama” olarak adlandırılmıştır. Bu faktörde toplanan maddeler bireyin uygun öğrenme stratejilerini seçmesini ve etkili performans için bilişsel

değişmektedir. Bu faktör toplam varyansın % 5.7’sini açıklamakta ve 7 maddeden oluşmaktadır.

Beşinci faktör olarak belirlenen “İzleme” 8 maddeden oluşmaktadır. Bu faktör altında yer alan maddeler bireyin performansını analiz etmesini, gelecekteki performansı hakkında kestirimlerde bulunmasını, öğrenme stratejilerinin verimliliğini değerlendirmesini ve performans hatalarını saptamasını yansıtmaktadır. Faktör altındaki maddelerin yükleri .32 ile .61 arasında değişmektedir. Bu faktör toplam varyansın % 7.5’ini açıklamaktadır.

Altıncı faktör “Değerlendirme” dir ve 6 maddeden oluşmaktadır. Bu faktördeki maddeler daha çok bireyin öğrenme çıktılarını ve verimliliğini değerlendirmesini ölçmektedir. Faktör altında sıralanan maddelerin yükleri .35 ile .70 arasında değişmektedir. Bu faktör toplam varyansın % 6.1’ini açıklamaktadır.

Envanterdeki yedinci faktör “Hata ayıklama”dır. Bu faktör altında bulunan maddeler bireyin performans ve kavramadaki hataları düzeltmesini içermektedir. Bu maddelerin faktör yükleri .37 ile .83 arasında değişmekte ve faktör toplam varyansın % 4.9’unu açıklamaktadır. Bu faktör 5 maddeden oluşmaktadır.

Sekizinci ve son faktör ise “Bilgi yönetme”dir. Bu faktör altında yer alan maddeler bilgiyi daha verimli işlemek için kullanılan organize etme, detaylandırma, özetleme vb. strateji ve becerileri içerir. Bilgi yönetmeye ilişkin maddelerin faktör yükleri .32 ile .75 arasında sıralanmaktadır. Toplam varyansın % 6.1’ini açıklayan bu faktör 9 maddeden oluşmaktadır. Planlama, izleme, değerlendirme, hata ayıklama ve bilgi yönetme faktörleri bilişin düzenlenmesi ana boyutu altında yer almaktadır.

Madde Analizi ve Güvenirlik Çalışmaları

ÜFE için yapılan madde analizi sonucunda madde-toplam test korelasyonlarının .35 ile .65 arasında değiştiği görülmüştür. Her bir madde ve elde edilen istatistiksel sonuçlar Tablo 16’da verilmiştir.

Tablo 16 ÜFE Madde Test Korelasyonları

Mad. No r Mad. No r Mad. No r Mad. No r 1 .57 14 .55 27 .63 40 .64 2 .47 15 .59 28 .65 41 .58 3 .41 16 .51 29 .57 42 .42 4 .50 17 .48 30 .60 43 .56 5 .35 18 .51 31 .58 44 .55

6 .52 19 .49 32 .54 45 .53 7 .51 20 .57 33 .49 46 .51 8 .53 21 .58 34 .46 47 .47 9 .45 22 .53 35 .61 48 .48 10 .42 23 .63 36 .61 49 .58 11 .46 24 .54 37 .59 50 .58 12 .62 25 .48 38 .54 51 .40 13 .59 26 .60 39 .56 52 .62

ÜFE’nin Cronbach Alpha (α), iç tutarlılık katsayıları envanterin bütünü için .95, bildirimsel bilgi faktörü için .87, işlemsel bilgi için .83, durumsal bilgi için .80, planlama için .78, izleme için .75, değerlendirme için .73, hata ayıklama için .70 ve bilgi yönetme için .66 olarak bulunmuştur.

ÜFE’nin test-tekrar test güvenirlik çalışması, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nin çeşitli bölümlerinde öğrenim gören 164 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Öğrencilere Türkçe form 21 gün arayla iki kez uygulanmıştır. Envanterin test-tekrar test güvenirlik düzeyini belirlemek için her iki uygulamadan elde edilen veriler arasındaki korelasyon hesaplanmış ve sonucun .95 olduğu görülmüştür. Son olarak iki yarı güvenirlik düzeyini belirlemek için yapılan analiz sonucunda envanterin iki yarı güvenirlik puanının .91 olduğu saptanmıştır.

ÜFE’nin geçerlik ve güvenirlik çalısmalarından elde dilen bulgulara dayanarak Türkçe’ye uyarlanan bu envanterin üniversite ögrencilerinin üstbilişsel farkındalık düzeylerini belirlemede geçerli ve güvenilir bir araç olduğu söylenebilir.