Karailiğin Ortaya Çıkışı

Karailik, Irak’ta Abbasi Halifesi Ebu Cafer el-Mansur (754-765) döneminde Talmud’a karşı bir hareket olarak doğmuştur.¹⁶ Hz. Musa’nın şeriatına bağlı olan ve Tanah’ın dışında, daha sonraki hiçbir yorumu kabul etmeyen bu hareket, Anan ben David tarafından sistemleştirilmiş ve ilk Karai cemaati de bu dönemde ortaya çıkmıştır.¹⁷

Rabbani kaynaklara göre, VIII. yüzyılın ikinci yarısında Irak’taki Yahudi cemaatinin başkanı İshak Harkavy’nin 760 senesinde ölmesinden sonra,¹⁸ seçimi yapan Geonim,¹⁹ yaşça daha büyük ve daha bilgili olmasına rağmen Anan ben David’i değil, mütevazı bir kişiliğe sahip olan kardeşi Hananiah’ı seçmişti. Anan seçimi tanımamış ve kendisini başkan olarak ilan etmişti. Bunun üzerine Geonim tarafından seçilen Hananiah’ı kabul edip tanıyan Abbasi Halifesi, Anan’ın bu hareketini isyan saymış ve onu idam edilmek üzere hapse attırmıştır.²⁰

Anan ben David’in Bağdat hapishanesinde Ebû Hanîfe ile aynı hücrede kaldığı ve ondan hayatını değiştirecek öğütler aldığı çeşitli araştırmacılar tarafından iddia edilmektedir.²¹ Bu husus bizzat Yahudiler tarafından efsane olarak nitelendiriliyor.²² Fakat Anan ben David’in kendi sistemini kurarken Ebû Hanîfe’nin fıkıhtaki kıyas ve icma metotlarından etkilendiği görülmektedir.²³

16 Zajanczkowski, “Karaylar ve Onların Folkloru”, c. I-II, sy. 17-22, s. 312.

17 Harkavy, Skazaniya Yevreyskih Pisateley O Hazarah İ Hazarskom Tsarstve, s. 17; Gökbel, Ahmet, Kıpçak Türkleri (Siyasî ve Dinî Tarihi), Ötüken Yayınları, İstanbul 2000, s. 335.

18 Almaz, Ahmet, Tevrat’ın Türk Evlatları, Yakamoz Yayınları, İstanbul 2008, s. 54.

19 Geonim: Irak Yahudi Akademisinin ileri gelenleridir.

20 Harkavy, Abraham, “Anan Ben David”, The Jewish Encyclopedia, New York-London 1904, c. I, s.

553-554; Nemoy, Leon, “Anan Ben David”, The Encyclopedia of Religion, (edt. M. Eliade), New York 1987, c. I, s. 293; Kuzgun, age, s. 157; Kutluay, age, s. 260.

21 Almaz, age, s. 54; Akçokraklı, Osman, “Kırım’da Yasayan Milletlerden Karailer”, Tercüman, 22 Teşrin-i Sanî 1917, no: 219.

22 Kutluay, age, s. 261.

23 Poznanski, agm, c. VII, s. 662; Zajanczkowski, “Karaylar ve Onların Folkloru”, c. I-II, sy. 17-22, s.

313; Sinanoğlu, agm, XXIV, 425.

11

Hatta bir Rabbani kaynağına göre, Anan ben David, Ebû Hanîfe’nin taktikleri sayesinde hapishaneden kurtulmuştur. Yine Ebû Hanîfe’nin tavsiyeleri doğrultusunda kendi taraftarlarını Halife’nin sarayına göndererek yüksek mevkilerdeki kişilere hediyeler sundurmuş, bu sayede de Halife’nin huzuruna çıkarılmış ve Halife’nin Anan ben David’in yargılanması sırasında mahkemede bulunması sağlanmıştır. Çünkü Halife’nin bizzat önemli veya ilginç davalarda bulunması olağan bir şeydi. Anan ben David ise, Halife mahkemeye gelince O’nun ayaklarına sarılarak Halife’ye: “Ey Mü’minlerin emiri sen kardeşimin bir dinin mi, yoksa iki dinin mi başkanı olduğunu tasdik ettin?” sorusunu sormuştur. Halife de ona: “Kardeşini elbette bir dinin başkanı olarak tasdik ettim” cevabını vermiştir. Anan ben David ise bu durumda şöyle devam etmiştir: “Benim dinim Kardeşimin ve Rabbani Yahudilerin dininden tamamen farklıdır. Taraftarlarım da bu hususta benimle beraberdir ve aynı fikirdedirler.” Bunu Anan ben David’in ifade etmesi gayet doğaldı, çünkü taraftarlarının çoğunluğu Rabbanilere muhalifti ve onların kendisini takip edecekleri kesindi. Anan ben David ve arkadaşları Ebû Hanîfe’nin tavsiyelerini yerine getirerek emellerine ulaşmış ve hapishaneden kurtulmuşlardır. Hapishaneden çıkan Anan ben David, Talmud geleneğine karşı kendi din anlayışının ilkelerini belirlemeye ve taraftar toplamaya başlamıştır. Talmud’a karşı olan insanları toplayıp onlara kendisinde bu ani değişimi sağlayan rüyasını anlatmış, Peygamber Eliyahu’yu gördüğünü ve onun kendisine Tanah’ın emirlerine geri dönmesini emrettiğini söylemiştir.”²⁴

Her ne kadar bu öykü bilim adamları tarafından tam olarak kabul edilmese de, Karai Mezhebinin bu şekilde gelişmeye başladığını inkâr edecek bir malumat da yoktur.

Bu iddialara göre, Anan mezhebini tamamen şahsi ihtirasları muvacehesinde kurmuş ve Karailik Anan ben David ile birlikte başlamıştır.²⁵ Rabbanilerin bu iddialarına karşı Kaufman Kohler, Karailiğin sadece şahsî ihtiraslar sonucu ortaya çıkmış bir muhalefet hareketi gibi görülmesinin doğru olmadığını, Talmudculuğa karşı gelişen tabii bir reaksiyon olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca bu mezhebin, Tanah’ın yegâne dini otorite oluşuna vurgu yaparak Yahudilik tarihinde kutsal metne yönelik çalışmalara bir ivme kazandırdığına da dikkat çekmiştir.²⁶

24 Harkavy, agm, I, 553-554; Nemoy, “Anan Ben David”, I, 293; Kuzgun, age, s. 157- 158; Kutluay, age, s. 260-261.

25 Kuzgun, age, s. 158.

26 Sinanoğlu, agm, XXIV, 425; Kuzgun, age, s. 158.

12

Karai kaynaklarına göre ise Karailik hareketinin başlangıcı Sadukilere kadar dayanmaktadır. Hatta bazı akademisyenler Karai Mezhebinin meydana çıkışını Hz.

İsa’nın zamanına dayandırarak bizzat Hz. İsa’nın etkisi altında oluştuğunu savunmaktadırlar.²⁷ Onlara göre Sadukiler’e kadar ulaşan Karailik hareketi Hz. İsa’nın yanında yer almıştır. Hz. İsa’nın ortaya koyduğu esaslar, Tanah’a zıt olmayıp tersine Tanah’ı destekler mahiyettedir. Yukarıda zikrettiğimiz bu kaynaklara göre Karailer de Hz. İsa ve havariler ile beraber Ferisilere karşı mücadele etmişlerdir. Buna dayanarak ta M. S. VI. yüzyıla kadar Karailikle Hıristiyanlığın birlikte hareket ettiğini ifade etmişlerdir. Hıristiyanların Hz. İsa’nın yolundan ayrılması, sünneti terk etmeye ve ikonalara tapmaya başlamaları Hıristiyanlık ve Karailiğin ayrılma noktası olmuştur.²⁸ Daha sonra Anan ben David ortaya çıkarak Karailiğin esaslarını toplamaya çalışırken Talmudcu Yahudiler tarafından takibe uğramıştır. Çünkü gizli tutmadığı düşünceleri Yahudiliğin temellerini sarsmaktaydı. Yahudilerin ileri gelenleri onu saçma görüşleriyle toplumda karışıklık çıkarmakla suçluyorlardı. Anan ben David’in takipçisi Kirkisani bu konuda şöyle demiştir: “Yahudiler, VII asır önce Hz. İsa’yı suçladıkları gibi Anan ben David’i de suçlamışlar ve onun ölmesini istemişlerdir.”²⁹ Bundan dolayı Anan ben David baskı ve işkenceye daha fazla tahammül edemeyerek Halife Ebu Cafer el-Mansur’un izniyle Bağdat’tan ayrılarak Filistin topraklarına göç etmiştir. Kudüs’te Kenesa adıyla bir Mabed inşa ettirerek Karailiğin merkezini de Bağdat’tan Kudüs’e taşımıştır.³⁰ Anan ben David, Hz. Davud’un “Derinliklerden sana sesleniyorum, ya

27 Kolodnıy, A. N. – Filippoviç, L. N., “Karaimskaya Religiya İ Yeye İstoriçeskaya Sudba”, Krımskiye Karaimı. İstoriçeskaya Territoriya. Etnokultura, (edt. Kropotov, V. S. – Örmeli, V. Yu. – Polkanova, A. Yu.), Dolya Yayınevi, Simferopol 2005, s. 41; Adam, “Yahudilik”, s. 250.

28 Kuzgun, age, s. 159; Şapşaloğlu, Seraya, “Kırım Karaî Türkleri”, (der. Yusuf Akçuraoğlu), Türk Yılı, Ankara1928, c. I, s. 579; Bu makale daha sonra kitap şeklinde basılmıştır. Bkz. Şapşaloğlu, Seraya, Kırım Karay Türkleri, Yeni Matbaa, İstanbul 1928. Ayrıca harf devriminden önce yazıldığı için, bu çalışma Seraya Şapşaloğlu tarafından Osmanlıca yazılmıştır. Günümüzde Latinize yapılan bu çalışma yeniden yayımlandı. Bkz. Çulha, Tülay “Sereya Sapsal’a göre Kırım Karay Türkleri”, Türk Dilleri Araştırmaları, İstanbul 2002, c. XII, s. 97-188; Şapşaloğlu, Seraya, “Kırım Karaî Türkleri”, Türk Yılı, (der. Yusuf Akçuraoğlu), (haz. Arslan Tekin ve Ahmet Zeki İzgöer), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009. Biz kendi tezimizde Seraya Şapşaloğlu tarafından Türk Yılı’nda yayımlanan metni kullanacağız.

29 Saraç, Mihail Semenoviç, Religiya Krımskih Karayev (Karaimov), Paris 1996, s. 34.

30 Şapşaloğlu, agm, I, 580; Çulha, Tülay, Kırım Karaycasıyla Yazılmış Bir Mecuma, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2008, s. 16.

13

Rab”³¹ sözünden yola çıkarak ve şüphesiz düşmanlarından çekindiği için ilk mabedi, bir mağara gibi toprağa gömülü şekilde inşa etmiştir.³²

Görüldüğü üzere Karai kaynaklarına göre de Anan ben David bir kurucu değil sadece fikir birliğinin sistemleştiricisidir. Harkavy ve Nemoy gibi araştırmacılar da Karailerin başlangıcını Saduki ve Essenilere dayandırmaktadırlar. Leon Nemoy da kendi çalışmasında, Talmud’a karşı bir muhalefet akımının zaten o dönemde var olduğunu söyleyerek Anan ben David’i sadece bu akımın fikirlerini koruyan ve yeniden canlandıran bir kişi olarak görmektedir.³³ Ayrıca Talmudcuların iddialarının aksine Nemoy: “Bu akımın başlangıcı Anan ben David’le olmadığı gibi, zayıflaması da Saadiah Gaon’la olmamıştır”³⁴ şeklindeki sözlerini eklemektedir

Anan ben David’in kurucu mu yoksa sistemleştirici mi olduğu konusundaki tartışmalar, ilk Karai eserlerinin kaybolması ve elde bulunmaması nedeniyle gizemini korumaya devam etmektedir. Dolayısıyla Karailiğin Anan ben David’den önce mi yoksa onunla birlikte mi tarih sahnesine çıktığı daima tartışılan bir konu olarak kalacaktır.