D. Diğer Esaslar
4. Kırım Karayları’nın Takvimleri
Kırım Karayları, eskiden Türk kavimlerinde “On İki Hayvanlı Türk Takvimi”
olarak bilinen takvimi kullanırlardı.848 Kırım Karayları’nda bu takvime “Ulug Ata Sanavı (Ulu Ata Hesabı)” adı verilir.849 On iki yıllık daimi bir devir teşkil eden bu takvimin her yılı belirli bir hayvana tekabül eder ve her yıl mensup olduğu hayvanın adını alır. Bu on ikili devreye giren ve adları yıllara verilen hayvanlar takvimdeki sıraya göre şunlardır:850
840 Polkanov, Krımskiye Karaimı, s. 41; Elyaşeviç, agm, s. 62.
841 Alalu, Suzan ve dğr., age, s. 251; Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, III, 787; Öğüt, agm, VII, 349.
842 Levililer, 12/2.
843 Levililer, 12/3-4.
844 Levililer, 12/5; Altınkaynak, age, s. 80-81.
845 Çıkış, 15/26.
846 Vihnoviç, age, s. 35; Kuzgun, age, s. 207; Kutluay, age, s. 267.
847 V. Örmeli ile 14. 12. 2009 yılında yaptığımız konuşma esnasında alınan bilgidir. Aynı bilgi Gerşom Qıprısçi ile Bilecik’te gerçekleşen Sempozyum esnasında tasdik edilmiştir.
848 Geniş bilgi için bkz. Turan, Osman, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, İstanbul 1941.
849 Saraç–Kazas–Polkanov, Karaimskaya Narodnaya Entsiklopediya Karaimskiy Dom, VI/II, 207;
Polkanov – Polkanova, “Reliktovıye Osobennosti Etnokulturı Krımskih Karaimov”, s. 79; Arık, agm, c. VII, sy. 21, s. 38, 42; Altınkaynak, age, s. 48.
850 Örmeli, Vladimir, Karay Kalendari, Dolya Yayınevi, Simferopol 2010.
141
1 Sıçkan-yılı, Sıçgan Sıçan Yılı
2 Sığır-yılı, Ud Sığır Yılı
3 Pars-yılı, Bars Pars Yılı
4 Koyan-yılı, Tavışkan Tavşan Yılı
5 Uluv-yılı, Luy, Lu Ejderha Yılı
6 Yılan-yılı, Yılın Yılan Yılı
7 Yılkı-yılı, Yond At Yılı
8 Koyun-yılı, Koy Koyun Yılı
9 Meçi-yılı, Beçin Maymun Yılı
10 Tavuk-yılı, Tavuk Tavuk Yılı
11 İt-yılı, İt Köpek Yılı
12 Kaban-yılı, Lazgın, Tongus Domuz Yılı
Bu takvime göre mesela Miladi 2012 yılını göstermek için Uluv yılı denilir.
Kırım Karayları, kullandıkları bu on ikili devrenin içinde bulunan her yıla, mensup olduğu hayvandan dolayı bir takım anlamlar yüklerler. Örneğin at, koyun ve inek yıllarını, mutluluk getiren yıllar olarak görürler. Ayrıca Kırım Karayları’na göre herkes doğduğu yılın hayvanına sahip çıkmak zorundadır.851
a) Yeni Ayın Tespiti
On iki yıllık daimi bir devir teşkil eden bu takvimin her yılı, her biri 29 ½ günlük on iki aydan oluşmakta ve her yıl 354 gün sürmektedir. Çünkü Kırım Karayları’nın takvimi ayın hareketine göre düzenlenir. Ancak Kırım Karayları’nda tören ve bayram günleri güneş takvimine göre hesaplandığından dolayı bu iki çeşit yılı birbirine uydurmak için her 3-4 yılda bir ek ay eklenir.852 Böylece güneş yörüngesine uyularak her 3-4 yılda bir aylar yeniden düzenlenir ve eksik yıla 2. Artıh (Artık) ayı eklenir. Bu ilave edilen ikinci Artıh ayı, ekinlerin hasat vaktine göre ayarlanır.853 Kırım Karayları’nda her yeni ay hesapla değil, gözlenerek tespit edilirdi. Buna göre Kırım
851 Saraç–Kazas–Polkanov, Karaimskaya Narodnaya Entsiklopediya Karaimskiy Dom, VI/II, 208;
Polkanov – Polkanova, “Reliktovıye Osobennosti Etnokulturı Krımskih Karaimov”, s. 79.
852 Saraç–Kazas–Polkanov, Karaimskaya Narodnaya Entsiklopediya Karaimskiy Dom, VI/II, 208;
Piletskiy, agm, s. 51-52. Polkanov ile 03. 12. 2009 yılında yaptığımız konuşma esnasında alınan bilgidir.
853 Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 15; Kuzgun, age, s. 205.
142
Karayları’nda yeni ayı gördüklerini bildiren kişiler dinlenir ve aybaşı ilan edilirdi.
Takvimler ortaya çıktıktan sonra bu uygulama tarihe karışmıştır. Fakat buna rağmen günümüzde Kırım Karayları, bayram ve özel günleri Rabbanilerin takvimlerine göre ayarlamaktadırlar.854 Bir ay 29 ½ gün olduğu için de ayların kimi 29, kimi 30 gün olarak kabul edilir.855 Böylelikle, genel olarak kullanılan güneş takvimine de şöyle böyle uyulur. Kırım Karayları tarafından aylar şöyle adlandırılır:856
1 Artıh ay Mart-Nisan Eksik günlerin koşulduğu, soğuk bir ay 2 Кural ay Nisan-Mayıs Ekimi biçme ayı
3 Başkuskan ay Mayıs-Haziran Başak bağlama ayı 4 Yaz ay Temmuz-Ağustos Yaz ayı
5 Ulagan ay Ağustos-Eylül Kuzuların ayı 6 Çirik ay Eylül-Ekim Çürük (yağmurlu) ay 7 Ayruksı ay Ekim-Kasım Mahsulü toplama ayı
8 Kuz ay Kasım-Aralık Sonbahar ayı
9 Soğum ay Aralık-Ocak Hayvan kesimi ve et hazırlama ayı
10 Kış ay Ocak-Şubat Kış ayı
11 Karakış ay Şubat-Mart Karla kaplı kış ayı 12 Suyunç ay Mart-Nisan Mutluluk ayı
13 Artıksı ay 3-4 yılda bir eklenen ek ay
Kırım Karayları’nda kullanılan bu ay adlarına, bazı Kuman-Kıpçak gruplarında da rastlanabilir. Mesela Kıpçaklar sogum ve suyunç ay, Kazaklar ise kural ay gibi isimleri eskiden kendi ayları için kullanırlardı.857 Bundan dolayı Kırım Karayları’nın kullandıkları bu ay adlarının çoğunu Kırım’da yaşayan Kuman-Kıpçaklarından aldıklarını söyleyebiliriz. Haftanın günlerine verdikleri isimler de Kırım Karayları’nın zamanla Kırım’da yaşayan milletlerle etkileşime girdiğini gösterir.858 Haftanın günleri Kırım Karayları’nda şöyle sıralanır:859
854 Danon, agm, c. XV, sy. 3, s. 309; Sinanoğlu, agm, XXIV, 426.
855 Hayim Malkhasy ile 27.08.2010 tarihinde yaptığımız karşılıklı yazışmadan bu bilgilere ulaştım.
Ayrıca bkz. Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 15.
856 Orkun, age, s. 180; Kara Şemsi, age, s. 53-54; Örmeli, Karay Kalendari 2010.
857 Samoyloviç, age, s. 164.
858 İbrahimoğlu, “Karay Türkleri Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi”, sy. 1, s. 171; Zajanczkowski,
“Terminologia Muzulmanska a Tradycje Norodow w Slownictvie Karaimskom”, c. II, s. 53-65;
Zajanczkowski, “Yeni Bulunmuş Arapça-Kıpçakça Bir Sözlük”, s. 181-197.
859 Kara Şemsi, age, s. 54; Örmeli, Karay Kalendari 2010.
143
Pazar Yüh kün
Pazartesi Yuhbaş kün
Salı Orta kün
Çarşamba Kan kün
Perşembe Kiç Eyne kün
Cuma Eyne kün
Cumartesi Şabbat kün
Görüldüğü gibi Kırım Karayları’nda, Cumartesi gününü belirtmek üzere aslı İbranice ve Tevrat’tan alınmış olan “Şabbat” kelimesi dışında diğer gün adları Çuvaş, Tatar, Karaçay ve diğer Türk kökenli milletlerle ortaktır.860
b) Yılbaşı
Yahudi takviminde iki yılbaşı vardır. Bir hükümdarın saltanat yılları ve bayram günlerinin sürelerini belirtmek için başlangıç olarak 1Nisan ve “Şemita (הטימש)”861 yılının ve “Yovel (לבוי)”862 ya da “Jübile” yılının hesaplanmasında kullanılan 1 Tişri yılbaşı günü olarak kabul edilmiştir.863 Ancak, Yahudi takvimini değiştirerek bazı yeni
860 Polkanov – Polkanova, “Reliktovıye Osobennosti Etnokulturı Krımskih Karaimov”, s. 81-82; Saraç–
Kazas–Polkanov, Karaimskaya Narodnaya Entsiklopediya Karaimskiy Dom, VI/II, 210-211. Ayrıca bkz. Kuzgun, age, s. 224-225; Arık, agm, c. VII, sy. 21, s. 38-39; Altınkaynak, age, s. 50.
861 Tevrat’ta geçen ifadelere göre ekilen İsrail toprakları her yedi yılda bir nadasa bırakılmalıdır. Bu yedinci yıla İbranice’de “terketmek, yalnız bırakmak” manasına gelen “Şemita (הטימש)” adı verilmektedir. Tevrat’ta “Şemita” yılı bir dinlenme yılı olarak açıklanır. Bu yıl içerisinde toprak ve insanlar dinlenir ve tarlada yetişen ürünler zengin veya fakir, yabancı veya köleler arasında paylaşılır, çünkü bu ürünler herkese ait sayılmaktadır. Bu ürünlerden herkes payını aldıktan sonra geriye kalanı evcil ve vahşi hayvanlara bırakılır. “Şemita” yılı içerisinde çiftçinin ekmesi, biçmesi, çift sürmesi yasaklanmış olduğu için altıncı yıl içerisinde üçe katlanmış bir hasata güvenmesi gerekmektedir.
Çünkü daha sonra sekizinci yıl ortaya çıkacak olan hasadın gerçekleşmesini beklemek zorundadır.861
“Şemita” yıl dönümünde tüm borçlar silinir ve borç veren, borçluyu rahatsız edemezdi. Fakat İsrailli olmayan birisinden iade etmesi gereken borcu alınırdı. Çıkış, 23/10-11; Levililer, 25/1-7, 20-22;
Tesniye, 15/1-3; Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, III, 674.
862 Yedi kere “Şemita” yılı tekrarlandıktan sonra gelen 50. yıla “Yovel (לבוי)” veya “Jübile” yılı denilmektedir. “Jübile” yılı kuralları her Yahudi’ye eşit şartlarda yaşamaya başlama fırsatını vermektedir. Bu yılın şartları uygun bir şekilde uygulanması durumunda Yahudilikte aşırı zenginlilerin oluşması veya herhangi bir kişinin sürekli fakir kalması mümkün değildi. Çünkü daha önceki “Jübile” yılında satılmış bir arazi, ilk sahiplerine iade edilmek zorundaydı. Ayrıca Tevrat’a göre kölelik azami altı yıl sürmekle beraber kölelik hizmetlerini sürdürmekte olan İbrani köleler azad edilir ve onlara yeni bir yaşama başlamaları için tazminat ödenirdi. “Jübile” yılının kuralları kendi topraklarında yaşayan 12 kabile için geçerliydi. Bundan dolayı Babil sürgünü sonrası İsrail’de kabilesel yerleşim ve çoğunluk olmadığından artık bu kuralları uygulamamışlardır. Levililer, 25/8-12;
24; Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, III, 799; Bettany, age, s. 624.
863 Örs, age, s. 408.
144
esaslar getiren Kırım Karayları, sadece 1 Nisan’ı yeni yılın başlangıcı olarak kabul ederler.864
c) Bayramlar
Yahudilerin, Tanah’ta hakkında bilgi verilmeyen Hanukkah (הָכֻּנֲח )865 ve Roş Ha-Şana (הָנ ָשַּׁה שׁאֹר)866 gibi bayramlarına bağlı kalmayan Kırım Karayları sadece Tanah’ta belirtilen bayramları kutlamaktadırlar.867
1 Nisan’ı yeni yılın başlangıcı olarak kabul eden Kırım Karayları’nda yılın ilk bayramı Pesah’tır. Kırım Karayları’nın takvimine göre Nisan ayının 15’inde başlayan Pesah bayramı 22’sine kadar devam eden yedi günlük bir bayramdır.868 Kırım Karayları tarafından “Tımbıl Hıdcı” olarak adlandırılan Pesah bayramının ilk ve son gününde herhangi bir iş yapmak yasaklanmıştır.869 Bu bayramda mayalı her şeyden kaçınılmalı ve mayayı bulunduran hiçbir şey yenilmemelidir.870 Kırım Karayları’nda, Pesah günü için mayasız ekmek hazırlanır. Fakat bu ekmek özellikle arpa unundan yapılır. Eğer biri, bu ekmeği, Rabbanilerde olduğu gibi buğday unundan yapar ve yerse, mayalı ekmek
864 Saraç–Kazas–Polkanov, Karaimskaya Narodnaya Entsiklopediya Karaimskiy Dom, VI/II, 208;
Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 15; Kuzgun, age, s. 205; Arık, agm, c. VII, sy. 21, s. 38;
Ahmetbeyoğlu, agm, s. 486. Hayim Malkhasy de 27.08.2010 tarihinde yaptığımız karşılıklı yazışmada aynı bilgileri vermiştir.
865 Hanukkah bayramı, Kudüs’ü zapt ederek Yahudileri dinlerini terk etmeye ve Yunan putperestliğine girmeye zorlayan Antiochus güçlerine karşı Makabiler’in zaferini anmak amacıyla kutlanmaktadır.
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, I, 199; Firestone, age, s. 163-165.
866 Tişri ayının birinde başlayıp iki gün devam eden bayramdır. Yahudi inancına göre İsrail oğulları ile birlikte bütün insanlığın Tanrı mahkemesine çıktığına inanılan ve bu yüzden neşeli geçmeyen bir bayramdır. Roş Ha-Şana, yargı günü olup, bir kişinin yıllık amellerin muhasebesini yaptığı bir bayram sayılmaktadır. Yahudiler Roş Ha-Şana’da Tanrı’ya imanla dolu kalplerin yapmış olduğu duaların kabul edilip bu duaların, aynı zamanda onların affına sebep olacağına inanmaktadırlar.
Ayrıca Roş Ha-Şana’ya insanlara Tanrı’nın baki olduğunu ve kıyamet gününde Tanrı’nın huzurunda toplanılacağını hatırlatan Şofar çalındığı için “Yom Terua” da denilmektedir. Örs, age, s. 416;
Firestone, age, s. 149; Levin, age, s. 230; Atasağun, age, s. 109; Tümer, Günay, “Ayin”, DİA, İstanbul 1991, IV, 249; Erdem, agm, V, 258.
867 Tiryaki, David, Orak Toyu Prazdnik Urojaya, Yevpatorya 2006, s. 1. 27.08.2010 tarihinde Hayim Malkhasy ile yaptığımız karşılıklı yazışmada da aynı bilgi alındı.
868 Dönem dönem hava şartlarından dolayı, Pesah bayramının hakiki başlangıç günü şüpheli hale gelmiştir. Bundan dolayı Rabbaniler, tereddüdü izale etmek için hamursuz bayramına bir gün fazla ilave etmişlerdir. Fakat Tevrat hamursuz bayramını yedi gün olarak tespit ettiğinden, Kırım Karayları Pesah bayramını her zaman yedi gün kutlamışlardır. Bkz. Elöve, agm, c. XI, sy. 1-2, s. 231.
869 Çıkış, 12/16; Piletskiy, agm, s. 52; Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 21; Beresnevicius ve dğr., age, s. 97.
870 Çıkış, 12/1-20; Tesniye, 16/1-8; Piletskiy, agm, s. 52. Kırım Karayları’na göre altı çeşit buğdaygillerin içerisine giren her şey yasaktıt. Bunlar: Buğday (הטיח), karabuğday (תמסוכ), arpa (הרועש), yulaf (לעוש-תלוביש), çavdar ( ופישן ) ve darı (ןחוד).
145
yemiş gibi günah işlemiş olur. Ayrıca Kırım Karayları’nda bu ekmeğin fırında pişirilmesi yasak olduğu için, dışarıda kömür üzerinde pişirilme şartı da aranırdı.871 İsrailoğullarının Mısır esaretinde bulundukları sırada çektikleri acı, esaretten kaçış ve çölde dolaşmalarının hatırasına kutlanan Pesahın başlıca yemeği sarımsakla birlikte ıslak toprak kıvamında hazırlanan bir tür tatlıdır. Kırım Karayları’nda sarımsak bu yemeklerde herhangi bir rol oynamaz. Buna karşılık onların sofrası Müslümanların Kurban Bayramındaki sofrası gibidir.872 Tevrat’ta Pesah gününde kuzu etinden yemeklerin hazırlanması emredilse de873 Kırım Karayları bütün yemekleri koyun etinden hazırlamaktadırlar.874
Kırım Karayları’nda “Aftalar Hıdcı” olarak adlandırılan Şavuot (תועובש) ise Pesah haftasındaki Pazar gününden 49 gün sonra ellinci günde, yine bir Pazar günü kutlanır.875 Bu bayramın Pazar günü kutlanmasına bakarak bazıları Karayların bu hususu Sadukilerden, bazıları da Hıristiyanlardan aldıklarını ileri sürmektedirler.876 Şavuot bir nevi zirai bayramdır. Çünkü bu bayramda hasadın ilk ürünleri toplanır. Bu yüzden Kırım Karayları, Şavuot bayramını Rut Kitabını okuyarak geçirirler. Günümüzde bazıları Şavuot bayramını, Tanrı’nın Sina Dağı’nda Hz. Musa’ya On Emri bildirmesiyle ilişkilendirerek kutlamaktadır.877
Kırım Karayları, Şavuot bayramından sonra gelen “Boşatlık (Günahların Affedilme Günü)” veya Yom Kippur (רוּפִּכּםוֹי) gününde tevbe ederek oruç tutarlar.878 Hz.
Musa döneminde Altın Buzağı’ya tapmaları, bu sebeple Tanrı’nın gazabına uğramaları ve bu suçtan bağışlanmaları sebebiyle Karaylar da Rabbaniler gibi Boşatlık günü oruç tutmaktadırlar.879 Arefe günü akşamından başlayıp ertesi günü akşama kadar, 25 saata
871 Vihnoviç, age, s. 35; Saraç–Kazas–Polkanov, Karaimskaya Narodnaya Entsiklopediya Karaimskiy Dom, VI/II, 201; Kuzgun, age, s. 204. Gerşom Qıprısçi ile Bilecik’te gerçekleşen Sempozyum esnasında bilgi alış verişinde bulunduğumda aynı bilgiye ulaştım.
872 Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 21; Arık, agm, c. VII, sy. 21, s. 48.
873 Çıkış, 12/1-14.
874 Polkanov, Krımskie Karaimı, s. 27.
875 Karaylardan farklı olarak Rabbaniler, Şavuot bayramını değişik günlerde kutlamaktadırlar. Piletskiy, agm, s. 52; Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 18-19.
876 Kuzgun, age, s. 205-206.
877 Piletskiy, agm, s. 52; Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 18-19.
878 Piletskiy, agm, s. 52; Dubinskiy, “Osnovı Karaimskoy Religii”, s. 215; Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 23-24.
879 Firestone, age, s. 154; Tümer – Küçük, age, s. 259.
146
baliğ olsun olmasın herkes için oruç tutmak farzdır.880 Bu süre içinde diğer Yahudilerde olduğu gibi yemek, içmek, cinsel ilişkide bulunmak, yıkanmak ve her türlü temizlik yapmak, yağlanmak ve ayakkabı dâhil, deriden yapılmış herhangi bir şey giymek haramdır.881 Boşatlık günü, Şabbat içerisinde olduğu gibi herhangi bir işle uğraşmak da yasaktır.882 Ayrıca Şabbat günü için yasaklanan şeyler, bugün için de geçerlidir.883 Boşatlık günü sadece oruç tutulmaz, bunun yanında Yahudilerde olduğu gibi884 fazlaca dua da edilir.885
Yom Kippur’un bitiminden beş gün sonra Sukkot (תוכוס) kutlanmaktadır. Kırım Karayları, sonbaharda ürünler toplandığında kutlanan bu bayrama “Alacıh Hıdjı, Orak Toyu” demektedirler. Kırım Karayları kenesanın avlusuna çeşitli sebze ve meyvelerle donatılan bir kulübe kurmakta ve Tevrat’ta da belirtildiği gibi bayram süresince elde
“Lulav” denen ve dört bitkinin, yani hurma, söğüt, mersin, limon dallarının bir araya getirilmesiyle oluşan bir demeti dört yana yerleştirmelidirler.886 Aynı geleneği Yahudilikte bugün “Haredi” adı verilen aşırı dindar bir grup da devam ettirmektedir.887 Kırım Karayları, bayramın yedinci gününde kulübe etrafında yerleştirilen bu sebze ve meyveleri hem orada bulunan dindaşlarına dağıtır hem de fakirlere ulaştırırlar.888
Kırım Karayları, Hanukkah Bayramını kutlamamakla birlikte Kral Ahasuerus’un, İsrailoğullarını kılıçtan geçirmeyi planlayan baş veziri Haman’ın zulmünden kurtuluşlarını hatırlatan Purim’i oruç tutarak değerlendirmektedirler.889
Kırım Karayları’nda bu yıllık bayramlar dışında haftalık olarak kutlanan Şabbat (תָבּ ַשׁ , Cumartesi) günü de istirahat ve bayram günü olarak ifade edilmektedir. Şabbat
880 Cafer Hadi, age, s. 142-143; Özen, age, s. 180.
881 Yitik, agm, XXXIII, s. 414; Yavuz, agm, IV, s. 24-25. Ayrıca bilgi için bkz. Olgun, Müslümanlıkta İbadet Tarihi, , s. 150; Aydın, Yahudilik, s. 116-118; Soysaldı, age, s. 97; Firestone, age, s. 155.
882 Dubinskiy, “Osnovı Karaimskoy Religii”, s. 215.
883 Levililer, 23/32.
884 Geniş bilgi için bkz. Bettany, age, s. 619-621; Katar, agm, XXV, 178.
885 Geniş bilgi için bkz. Anadol, agm, sy. 127, s. 159-160; Dubinskiy, “Osnovı Karaimskoy Religii”, s.
215; Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 24.
886 Levililer, 23/40; Tiryaki, Orak Toyu Prazdnik Urojaya, s. 1; Zajanczkowski, Zarys Religii Karaimskiej, s. 21-22; Örmeli – Gladilova, age, s. 19-20; Polkanov – Polkanova, “Reliktovıye Osobennosti Etnokulturı Krımskih Karaimov”, s. 110-111; Kuzgun, age, s. 205; Kalafat, Balkanlar’dan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları, I, 193. Ayrıca bkz. Zitelmann, Arnulf, Dünya Dinleri, (çev. Nafer Ermiş), İnkılâp Yayınları, İstanbul 2003, s. 94; Erdem, agm, V, 258.
887 Levin, age, s. 235; Firestone, age, s. 157.
888 Geniş bilgi için bkz. Polkanov, Krımskiye Karaimı, s. 27; Saraç, age, s. 24, 143; Tiryaki, Orak Toyu Prazdnik Urojaya, s. 1; Arık, agm, c. VII, sy. 21, s. 48.
889 Cafer Hadi, age, s. 143; Kuzgun, age, s. 201; Piletskiy, agm, s. 53; Sinanoğlu, agm, XXIV, 426.
147
günü, Cumayı Cumartesi’ye bağlayan akşamdan itibaren başlamakta ve Cumartesi günü güneşin batmasıyla sona ermektedir. Kırım Karayları’nda Şabbat günü Rabbanilere nazaran çok daha sıkı olup daha fazla yasak vardır.890 Cumartesi günü kesilen, pişirilen veya herhangi bir şekilde elde edilen etin yenilmesi yasak891 olduğu için Kırım Karayları, Şabbat gününün yemeklerini Cuma gününden itibaren Cumartesi ve Pazar günlerine yetecek şekilde hazırlamaktadırlar.892 Cuma gününden itibaren kandil yakmak da yasaktır. Bundan dolayı Cuma günü akşamı karanlıkta oturulur, yerinden kıpırdanmaz. Cumartesi günü başta ziraat yapmamak üzere,893 evden dışarı çıkmak,894 ateş yakmak,895 yemek pişirmek,896 yük taşımak,897 alışveriş yapmak898 ve odun toplamak yasaktır.899 Ayrıca Kırım Karayları Tevrat’ta bulunan bu yasaklara dayanarak cinsi münasebette bulunma, sigara içme, yazı yazma, paraya el sürme ve benzeri her türlü fiil ve işin yapılmasını da yasaklamışlardır. Kısacası Kırım Karayları’nda Şabbat günü iş yapmak kesinlikle yasaktır.900